Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: comharsa

→ farasbarr

Agus le farasbarr a chur ar an gcomaoin chuir sé fios amach go dtí teach comharsan eicínt ar a inín nó go gcasfadh sí ceol dúinn — i dteannta bí agus deoch a thabhairt dúinn

→ fág gan

An iomarca eolais a fhágas inín na comharsan gan fear — bíonn gach uile locht aici le fáil ar dhaoine aitheantais

+

→ coirigh

Ní choireoidh sé ar aon duine in mo láthairse, nó má choiríonn, cuirfidh mise ina thost é gan mórán achair. 'Sé an rud is luar liom beo duine a chloisteáil ag caitheamh agus ag cáineadh ar a chomharsa mar sin gan údar an bith.

TUILLEADH (2) ▼

Nach mór an t-ionadh nach n-éireofá as an gcoiriúint uair eicínt, agus gan a bheith ar an táirm chéanna i gcónaí ag sciolladh agus ag béadán ar an gcomharsa.

An bhfuil faitíos ar bith roimh Dhia agat a bheith ag coiriúint mar sin ar do chomharsa go hacht is go háirid?

→ comaoin

Má théimse ag déanamh comaoine, dar príosta, is do mo chomharsa é. Is fada uaimse fear Mh. lá an anó.

+

→ cothromacan

"Comhar na gcomharsan agus cothromacan síne na huaire an dá rud is cinntear bith" (leathfhocal) — níl rud ar bith is cinnte ná go gcoinneoidh na comharsana le chéile i gcúrsaí oibre, agus go gcúitítear dea-shíon lena comhfhad nó a cóimhéad de dhrochshín, agus a mhalrait.

TUILLEADH (2) ▼

Deir na seanfhondúirí gurb iad an dá rud is siúráilte amuigh comhar na gcomharsan agus cothromacan síne na huaire. Well, níl locht ar bith ar chothromacan síne na huaire, ach 'sé mo mheas go bhfuil comhar na gcomharsan caite in aer. D'fheicinnse le mo linn fhéin iad agus dheamhan ceann oibre dhá mbeifeá a dhéanamh — crapadh an fhómhair, ag baint mhóna, ná ag bualadh coirce — nach mbeadh daoine sa mbealach ar a chéile a chúnamh dhuit. Ach dheamhan meitheal a d'fheicfeá in aon áit anois. Caitheadh an obair sin i gcártaí. 'Sé do chlochneart é scorach a fháil a ligfeadh súgán dhuit, tada leis.

Má tá comhar na gcomharsan as gnás, tá cothromacan síne na haimsire fós ann, agus beidh go dté an saol ar suíochan. Níl aon duine in ann an aimsir a athrú ach Dia, moladh go deo leis.

→ cuideáin

Ní aireoidh tú an chomharsa choíchin go mbí tú in t-éan chuideáin in áit eicínt, agus gan duine ná deoraí agat le triall air.

+

→ bealach

Dhá mba fear bóthair is bealaigh é, ba chuma airgead aige ná uaidh, ní fheicfeadh sé aon anó. Bhí sé chomh maith don strainséara nach bhfaca sé ariamh agus a bhí sé don chomharsa. Agus bhí a shliocht air: tháinig an saol bruíonach ar a shochraide.

TUILLEADH (2) ▼

Is beag é gnaoi na ndaoine air, agus dar a shon! An bhfaca aon duine ariamh é dhá chuir fhéin as an mbealach le garaíocht bheag a dhéanamh don chomharsa?

Ní bealach maith é sin le duine ar bith a bheith ag ithe agus ag gearradh ar a chomharsa. Cé atá agat ach do chomharsa lá an anó?

+

→ beart

Chonaic mise an saol a raibh soilíos sna daoine agus nár mhiste le comharsa lá nó dhá lá a thabhairt isteach do dhuine aonraic nuair a bheadh an chruóg ann. Ach an té nach bhfuil in ann a bheart fhéin a iompar anois, beidh sé ar deireadh.

TUILLEADH (1) ▼

Óra nach beag an scrupall é, beart mar sin a dhéanamh ar a chomharsa béal dorais!

→ beo 1

'Sé an duine is fhearr beo é don chomharsa.

→ bior

Caithfidh tú an t-asal sin a cheangal — cromnasc nó rud eicínt a chur air a cheansós agus a smachtós é — arae tá bior air go dté sé thar chlaí na comharsan.

+

→ bocht 1

Is breá an rud a bheith bocht le hais a bheith go dona don chomharsa.

TUILLEADH (4) ▼

Is bocht an rud do dhuine a bheith go holc dhá chomharsa.

Is bocht an chaoi do dhuine a bheith ag cur bréag ar a chomharsa mar sin.

Is bocht an chaoi do do chomharsa béil dorais gan beannú dhuit sa mbóthar.

Is bocht an bealach atá le duine ar bith nach dtaobhóidh a chomharsa lá an anó

→ breá

Is breá go léir uaidh béadán a dhéanamh ar a chomharsa.

→ agair

Nár agraí Dia air a bheith chomh dona dhá chomharsa!

→ aicis

Ní ligfeadh an aicis dó soilíos ar bith a dhéanamh dá chomharsa — ba mhór leis a chomharsanaí, agus ní dhéanfadh sé gar ar bith dóibh

+

→ aire

Tá nead easóige ina gcruaich fhéin, ach dhá mbeadh an chomharsa ag tabhairt aire dhá chuid móna de ló agus d'oíche, thiocfaidís inti dhá mhíle buíochas — ní thabharfaidís móin ar bith as a gcruaich féin (mar dhóigh dhe go bhfuil nead easóige inti), ach dhá mhéad airdill dá mbeadh ag an gcomharsain ar a chruaich féin, ghoidfidís móin aisti i ngan fhios dó.

TUILLEADH (1) ▼

Tá neart ar m'aire fhéin ar an aimsir seo tharas a dhul a chúnamh don chomharsa.

→ anó

Is beag aige siúd anó na comharsan — ní chuireann éalang ná ainriocht na comharsan aon bhuaic ná aon imní air; is furasta leis codladh ar chneá duine eile

→ fiannaíocht

B'fhearr go mór a bheith ag fiannaíocht ná an cheird a bhíos i dtithe cuarta anois: ag ithe agus ag gearradh ar an gcomharsa. Ar ndóigh ar chuala tú ariamh é, san áit a mbíonn fiannaíocht ní bhíonn diabhlaíocht — má bhíonn seanscéalta dhá n-inseacht agus daoine ag éisteacht leo, ní bhíonn aon droch-chaint, aon bhéadán ná aon tseamsánacht ann

→ ionsaigh

Baol ormsa a theacht de mo shiúl ionsaí anseo. Nach gcaithfinn beannú don chomharsa (duine a bhí ag ligean amach go ndearna sé cónaí faoi bhealach ag teacht dó)

→ isteach

Sin í an cheird a bhí air sin chuile lá ariamh, ní dhá roinnt leis é, ag brú isteach ar chuid na comharsan (fc. ceird agus roinnt)

→ ith

Ní cóir do dhuine a bheith ag ithe agus ag liobairt ar a chomharsa mar sin chuile mhionóid

→ luach

Ba mhaith an chomharsa é agus tabharfaidh Dia a luach anois dó

→ fabht

Is leat ar fad í. Tá sí chomh spleách chomh pléascánta agus go sílfeá nach bhfuil aon duine faoin domhan chomh lách léithe. Ach tá an fabht inti ina dhiaidh sin. Ghabhfadh sí amach uait agus d'íosfadh sí agus liobródh sí thú leis an gcomharsa

→ fealladóir

Duine ar bith nach dtiocfadh ag cosaint a chomharsan, agus é i ngéarchall mar sin, agus dhá bhualadh, níl ann ach fealladóir

→ feall 1

Mhairfeadh sé sin ag déanamh feall (feille) ar a chomharsa. Bí ar do shon fhéin air sin. 'Sé an uair is mó a mbeidh sé leat an uair is contúirtí dhuit é. Agamsa atá a fhios sin

→ forcamhás

Nach diabhlaí an forcamhás atá air! Dheamhan greim a d'ith sé ó mhaidin ach ag breathnú síos thar claí i ngarraí J. Síleann sé go bhfuil maith ar chuid na comharsan thar a chuid fhéin — asal ag breathnú go beophianta thar claí

→ fóidín

Tá fóidín mearaidh eicínt ar a cuid beathach i gcónaí le nach bhfaigheann siad garraí ar bith amach ach garraí na comharsan!

→ abair

Is mór adéarfá le duine nach mbeadh aon fhód móna aige féin a dhul ag tabhairt mála as cruach na comharsan, ach iadsan agus a gcuid móna féin buailte orthu

→ dalba

Nach dalba an bealach atá leis: ag imeacht mar sin ag béadán agus ag coiriúint ar a chomharsa, agus i gcónaí ag ullmhúchan achrainn. Dheamhan sástaíocht aige ann mura bhfeice sé daoine i mbroinnleachaí a chéile, agus ag troid agus ag achrann. Sin é a bhuac

→ daoithiúlacht

Is beag an lua a bheadh aige na geanntrachaí a thabhairt dhom théis gur iarr mé air iad. Cén bhrí ach ní leis féin iad. Sin geanntrachaí a bhí ag lucht an bhóthair agus choinnigh seisean iad nuair a bhí an oirnis thuas ann. Rinne sé a chuid féin dhíobh. Dhá mba leis féin féin iad, nár dhaoithiúil an chaoi dhó gan a dtabhairt do chomharsa — ní áirím nach mba leis. Mhúinfeadh cuid de na daoine críonnacht duit, ach dheamhan a fhios agam an den chríonnacht an cheird sin ach oiread

→ dea-chomharsa

Dea-chomharsa é Séamas. Go deimhin duit ní tada eile é

→ deachma

Níl siad ag cur cuibhriú ar bith ar an seanasal sin acu anois, ach cead scoir ar bhóithrí aige, agus má fhéadann sé aon bhearradh a bhaint amach don chomharsa. Tá siad an-cheanúil ar na hasail eile. Bíonn siad go dtí n-a mbolg i bhféar i dT. na M. chuile oíche acu. Ní mór dóibh a mbeathú go maith agus a gcuirtear d'obair orthu. Tá obair an tseanasail ar iarraidh. Tugaidís é siúd don deachma anois. Is beag thairis is fiú é

→ deireanas

Is beag den deireanas éirí seo a bheadh ort dá ndéanthá aithris ar do chomharsa bhéil dorais. Is maith moch a bhíos seisean ina shuí chuile lá

+

→ deis

Níor fhága sé sop feamainne sa gcladach anuraidh nár sciob sé. Dheamhan sop muis. Bhí an snáth bailithe aige i gcónaí uair roimhe lá, agus ba dona an deis a chuir sé uirthi ina dhiaidh sin: a fágáil ina meall thuas ar bruach nó gur lobh sí — gur lobh chuile dhosán ariamh di. B'fhearr leis sin féin chreidim, ná a feiceáil ag dul chun sochair don chomharsa

TUILLEADH (1) ▼

Mura bhfuil seisean ar dheis na glóire, is trua don chuid eile againn. Níor ghoid sé ná níor fhuadaigh sé, ná níor chuala aon duine ach an dea-fhocal as a bhéal ariamh faoin gcomharsa. Go dtuga Dia a luach dó!

→ diabhal 1

Diabhal an beag dhuit a dhonacht a chomharsa!

→ diabhlaíocht

Is mór an siamsa é. Nach fearr é ná a bheith ag gearradh na comharsan. Is mór atá eatarthu mo léan. Deir siad an áit a mbíonn fiannaíocht nach mbíonn diabhlaíocht. Ach 'sí an diabhlaíocht uileag atá anois ann, agus níl aird ar bith ar an bhfiannaíocht

→ diaganta

Má tá sí chomh diaganta agus atá a ligean amach, is deas uaithi a dhul ag cúlchaint ar a comharsa ina dhiaidh sin. Níl rud ar bith is luar liom ná an tslíomadóireacht sin

→ dlisteanach

Níl sé dlisteanach ag duine ar bith a dhul ag tógáil cuid na comharsan, ach ní miste sa mí-ádh le cuid de na daoine é ach an rud a fhuadach má fhaigheann siad faill air

comharsa (50+)