→
do 1
dhúinn (50+)
→
feadhnóg
Níl aon chleachtadh agatsa ar na feadhnachaí seo. 'Siad a bhíos againne ar fad. Ní fhónfadh aon chléibh eile dhúinn ach iad ag tarraingt ualaigh anseo
→
frídeoir
Bhí farraige cháite dhá cur go frídeoir orainn le gaoith bhoird. Shíl mé nach sáródh muid choíchin é. Ach bhí togha an bháid againn. Níor mhór dhúinn fhéin go raibh.
→
fálach
Tógfaidh muid an féar le faitíos na fálach thuas. Níl aon dea-ghotha ar an spéir sin ó dheas. Níorbh fhiú dhúinn a ligean amach beag ná mór ar scáth an scaláinín sin
→
calm
Cuimhním oíche a raibh fuireacht calaidh orainn le calm i gcéibh an S. Dheamhan an oiread móna a bhí againn agus a dheargfadh tine dhúinn.
→
comaoin
Dhá mhéad comaoin dá gcuirfí ortsa sa teach seo, níor chomaoin chúitithe í agus a ndearna tú dhúinn.
→
cora
Níl cinneadh ar bith leob le faltanas agus aicis. Meas tú nár thóg siad an chora orainn an tseachtain seo caite, faitíos an ndéanfadh sí éascaíocht ná aicearra ar bith dhúinn anoir ar chuid (talamh) C. Uí Ch., an áit a mbíodh muid ag baint fhraoigh ann.
→
cíble
Tháinig sé ina chíble bháistí orainn ag A. Dh. L. agus ní raibh snáth orainn nach raibh fliuch báite ar a theacht abhaile dhúinn.
→
cóipís
Tá an oiread cóipíse agus floscaí aige, agus go mbeifeá tuirseach ag éisteacht leis in aon leathuair amháin. Sháraigh sé muid aréir, ag inseacht dhúinn céard a rinne sé le seachtain.
+
→
bealach
Choiscfeadh sé anró dhúinn dá mbeadh bealach cairr ann.
TUILLEADH (6) ▼
Níor thug sé cead an bhealaigh dhúinn go dtí an ceathair a chlog; níor lig sé cead an bhealaigh linn go dtí an ceathair a chlog.
Ní fholáir dhúinn a bheith ag giorrú an bhealaigh nóiméad ar bith feasta.
Giorraigh an bealach dhúinn le amhrán nó le scéal breá.
Ba mhór an giorrú ar an mbealach ar dhúirt sé d'amhráin dhúinn.
Is fhearr dhúinn a bheith ag baint choisméige den bhealach — ceann a chur ar ár n-aistir.
Is mór is fiú dhúinn tús an bhealaigh (tosach an bhealaigh) a bheith dhínn (tharainn) ar aon chor.
Is gearr le dhul orainn a bhfuil sé sin in ann a dhéanamh de chreachlaois dhúinn. Is mó sa mbealach é go minic.
→
crúbáin
Beidh iarracht maith againn ar thaobh ó thuaidh gharraí an chladaigh amárach faoina bheith slán dhúinn. Tá sé deargtha againn cheana soir chomh fada le na crúbáin, agus ní aireoidh muid an méid eile má fhaigheann muid freastal.
Tháinig cuaifeach orainn de ghorta gharta agus caitheadh thart an seol. Thapaigh muid é, agus níorbh fholáir dhúinn fhéin gur thapaigh.
+
'Ní áit buaile ná seanbhaile dhúinn an t-aonach seo níos mó,' adeir P. Ch. liom fhéin. 'Is fhearr dhúinn a bheith ag baint coisméig as abhaile'.
TUILLEADH (1) ▼
Déarfainn nach áit buaile ná seanbhaile dhúinn an áit seo anois má fhéadann muid imeacht as, ach sin é an buille! Ní mé an bhféadfaidh?
+
→
beo 1
Go dtuga Dia dhúinn a bheith beo inár saol agus inár sláinte lena fheiceáil.
TUILLEADH (4) ▼
Go dtuga Dia dhúinn a bheith beo is abuil a chéile aríst oíche chinn bhliana! (beannacht adéarfadh duine i gcomhluadar oíche chinn féile)
Go dtuga Dia dhúinn a bheith beo an t-am seo aríst!
Má mharaigh muid muc do Mhártan fhéin, tabharfaidh Dia muc eile dhúinn ina leaba le cúnamh dé. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána againn.
Dheamhan Críostaí an bhéil bheo a bhí ar phortaigh inniu cé is moite dhúinn fhéin, le féar a bhí chuile dhuine inniu is cosúil.
→
beoigh
Tá sé chomh maith dhúinn greadadh abhaile. I nDomhnach, tá sé beoaithe amach chun báistí. Caithfidh sé í anois déarfainn.
→
boscaed
Fuair sé fhéin cliabh mór oinniúin lán go buinne bruach anuraidh agus sin é ar thug sé dhúinn ina ómós i mbliana — boscaeidín beag bídeach, agus gan é sin fhéin lán.
→
brabach
Is beag de (an) bhrabach atá ar na síolta againn i mbliana. Sách rite a chuaigh sé linn an oiread a bheith againn agus a rinne an pháircín bheag sin thuas dhúinn.
Tá go leor seanbhreacáin caite ansin thuas. Níl aon mhaith iontub ach iad a chaitheamh ag ceannaí. B'fhéidir go dtabharfadh sé cupla scáine snátha dhúinn orthub.
→
aer
Má tá sé in áit ar bith faoin aer, tá sé róghar dhúinn — drochdhuine, nó duine nárbh fhearr beo é
Tá sé chomh maith dhúinn bualadh faoi ós rud é atá le déanamh — tá sé chomh maith dhúinn an obair nó na gnaithí a thionscailt ó tá siad romhainn
+
→
buail
Thug Dia dhúinn gur bhuail muid caladh shábhála i gcéibh an Spidéil, shular neartaigh an ghaoth. Murach sin, ní shrianfadh muid siar choíchin é agus chomh mór agus bhí an lá.
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé chomh maith dhúinn bóthar a bhualadh ós rud é atá romhainn.
Tá sé chomh maith dhúinn bualadh chuig an aifreann
+
→
buille
Tá sé chomh maith dhom a rá nach raibh uirthi ach aon bhuille amháin, arae níorbh fhiú trumpa gan teanga an t-iomróir eile. Is mó a bhí sé ag cur as dhúinn.
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh call dhúinn a chur uirthi ach buille amháin leis an gcóir a bhí againn.
→
buíog
Chomh luath agus a thosaigh muid ag tolladh ag béal na háfaigh, thug éadan na haille uaithi agus thosaigh sí ag titim ina buíograchaí. Níor mhór dhúinn go raibh muid imithe nó bheadh scéal againn air.
+
→
aire
Tabharfaidh sé sin aire mhaith dhúinn chomhuain is a aireos sé aon bhrabach orainn — beidh sé isteach is amach againn go minic an fhad is a bheidh fhios aige go mbeidh aon bhuntáiste dhó ann.
TUILLEADH (1) ▼
Thug sé aire dhúinn an fhad is a d'fhan aon cheo den mhuic, ach is beag an lua a bhí aige muid a thaobhachtáil ó shin.
Ní foláir dhúinn a bheith ag bogadh amach nóiméad ar bith anois más linn a bheith sa mbaile ó ló.
Lá éirí amach L. N. Ph. a cuireadh é. Casadh an tsochraide dhúinn agus muid ag teacht abhaile.