Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: tabhairt

→ aisfhreagra

Nach maith uait aisfhreagra a thabhairt do dhuine! Bhí rud le déanamh leat!

→ ceannfhearann

Tá an chliath fágtha ar an gceannfhearann thuas sa ngort. Ba chóir dhuit í a thabhairt anuas

+

→ faitíos

Fainic a mbeadh aon fhaitíos ag an gcapall sin roimh an steamroller. Mura bhfaca sí ariamh í, b'fhearr dhuit duine eile a thabhairt leat dhá cinnireacht thairti

TUILLEADH (2) ▼

Má thugann tú an tabhairt ort fhéin, agus an snáth feamainne a éirí leat, scoilt go maith í faitíos na heirimisce. Tá fir istigh ar an mbaile seo agus ghabhfaidís síos in do dhiaidh ann, agus dheamhan a dhath carghais a bheadh orthu a tógáil ort. Shéanfaidís go raibh sí scoilte chor ar bith

B'fhearr do dhuine eicínt cuairt a thabhairt ar na beithígh siúd ag an gcladach faitíos na timpiste. Bhí tuile mhór sa gclaise siúd aréir, agus is rífhánach a ghabhfadh ceann acu in ascar inti

→ feadhnach

Thug an leoraí feadhnach diabhalta móna leis. Chuir sé trí fhód de mhaolóig suas. M'anam nárbh fholáir dó sé phunt deich a thabhairt ar an leoraí úd: gur ag fear an leoraí a bhí an bhuntáiste ina dhiaidh sin

→ fearacht

Ní bheinnse fearacht cuid eile de na daoine chor ar bith. Níor mhaith liom ariamh an dá chroí a bheith agam. Déarfainn amach an rud gan frapa gan taca, sin nó ligfinn dó. Ní bheinn ag dul siar i mbéal duine agus ag maíochtáil leis, agus an buille feille a thabhairt dó taobh thiar dhá chúl ina dhiaidh sin

→ fear

Go lige Dia a sláinte di! Is mór an grá dia a rinne sí agus an dílleachta bocht sin a thabhairt léithe. Fearfaidh Dia agus Muire Mháthair a cuid grá dia uirthi. 'Siad atá i riocht

+

→ fiar

Tá an-fhiar ó thuaidh le tabhairt don bhóthar ag an ngleann. Gabhfaidh sé isteach cúig nó sé de throithe ar chuid T. Mh. Nach é a bheas goilliúnach má chailleann sé mórán talúna. Ach céard atá ann ach leac?

TUILLEADH (1) ▼

Ní mór dóibh fiar a thabhairt dóibh fhéin inniu (báid). Ní thiocfaidís isteach díreach i súil na gaoithe. Tá sé ina lom gaoithe aduaidh anois — a theacht isteach ar tír ag tornáil

→ fiosacht

Ba bheag a bhí le déanamh agat ól a thabhairt dó sin agus a fhiosacht duit nach dtabharfadh sé fhéin deoir do Dhia shúlach

+

→ fios

Ab in é a bhfuil tú le tabhairt de cheartú ar an scéal. Tá mé gan fios fós muis — ní thuigim an scéal d'uireasa tuilleadh mínithe

TUILLEADH (3) ▼

Breá nach mbeadh fios do ghnaithe agat thairis sin. A dhul ag tabhairt tairní cruife capaill leat nuair a bhí agat tairní cruife bróg a thabhairt leat. Tá tú in do cheann ar bior

Tá sé le fios a thabhairt domsa (le fios a fhágáil agamsa) anseo ag an teach, má bhíonn aon cheann sa siopa amárach

Ná téirigh suas ag an damhsa sin anocht. Níl a fhios go té sin. Dhá mbeadh bleitheach ólta ag an ngrísc sin as L., ba bheag an tsuim a bheadh acu gléasadh buailte a thabhairt duit

→ fobhairne

Ghabhfainn ar farraige inniu dhá mbeadh fear fobhairne agam, ach sin é an buille. Cá'il an fear fobhairne ab fhiú dhuit a thabhairt leat den bhaile seo. Níl a leithide ann

+

→ focal

Tá sé siúd in ann focal ar an bhfocal a thabhairt duit nó is maith an cainteoir thú

TUILLEADH (6) ▼

Bhí siad ag tabhairt cor na bhfocal dhá chéile — ag díbliú a chéile; ní móide go mbeidís ag sciolladh ar a chéile amach is amach, ach an rud adéarfadh duine d'fhostódh an duine eile é agus thabharfadh sé priocadh ar a shon don chéad duine agus dá réir sin; sáraíocht, argóinteacht

Bhí sí ag tabhairt cor na bhfocal dó, agus go deimhin má bhí fhéin, sí atá deas air. Diabhal bréag nach bhfuil! Ach cá bhfágfadh sí é? Inín Ú. Bh. Níor fhága sí dual ná slis amuigh

Shíl mise go n-éistfeadh S. leis, ach m'anam nár éist. D'áitigh sé ag tabhairt cor na bhfocal dó. Dheamhan priocadh dhár thug sé do Sh. nár thug S. priocadh ar a shon. D'fhuagair sé air go mbrisfeadh sé as an obair é. M'anam gur thug S. a dhúshlán.

Deir tú leis an lá faoi dheireadh a thosaigh ag tabhairt cor na bhfocal don mháistir. Nach mór an éisteacht a bhí ag an máistir leis nár thosaigh dhá ghreasáil. Dheamhan greasáil muis. 'Sé an chaoi ar thosaigh sé ag gáirí

Dhá dtéadh sé ag tabhairt cor na bhfocal domsa is aige a bheadh an ceann salach den mhaide. Bíonn mo theanga ar mo chomhairle fhéin agamsa scaití freisin.

Shíl mé go sceanfaí é. Dhá gcloistheá é ag caint le na hamhais sin thiar. Níl modh focail ar bith aige. Mharóidís an té a bheadh tláth leo, ach diabhal araoid ar bith a chuir siad airsean théis nach raibh sé ag tabhairt sásaimh ar bith faoin domhan dóibh

→ foirgthe

Tá muintir na tíre seo maith go leor. Tá móin acu, agus nuair nach mbíonn aon seifte eile acu, bíonn na cupla scillingín dole sin ann. Ach an limistéar sin ó Gh. go M. tá sé foirgthe ar fad. Níl móin ann, agus níl dole ann. Tá cíos agus airgead acraí an-trom orthu. Agus diabhal an talamh é a bhfuil aon ghaisce ann ag tabhairt chruithneacht ná beet— creachta

→ follasach

Is follasach nach raibh tú ann ariamh théis a bhfuil de chaint agat faoi. Dhá mbeifeá, ní fhéadfá gan an áit atá mise a rá a thabhairt faoi deara. Tá sé suntasach

→ fraiseach

Ná déanaidh fraiseach den bhraon fuisce sin anois. Is maith an rud riar a thabhairt dóibh. Tá a gceart i dhá ghloine.

→ framsáil

Sin an-údar asail. Níl agat ach a chur faoin gcarr agus tosóidh air ag pramsáil ar an toirt ag iarraidh bóthar a thabhairt dó.

→ framsálach

Mura gcoinní tú an pramsálach de chapall sin ceansaithe, agus gorta a thabhairt di, is gearr go ngabhfaidh sí ó smacht ort ar fad. Rachmall beatha atá uirthi

+

→ freagairt

í mé ar bhráite mhaith, dar liom fhéin, agus diabhal freagairt ina dhiaidh sin. Sílim nach bhfuil sé sonaí an C. sin a thabhairt leat ina fhear fobhairne chor ar bith. Thug mé faoi deara chuile lá dhá mbíonn sé in éindí liom, go mbíonn geis eicínt ar an iasc, go n-aithníonn siad ag teacht é

TUILLEADH (2) ▼

Tá sé ag líochán an chosáin ina diaidh sin leis an fhad seo aimsire agus gan d'aird aici sin air ach an oiread is dhá mba madadh é. An leadhb! Breá nach ligeann sé di fhéineacht nuair nach bhfuil sí ag tabhairt aon ugach dó. Is olc an rud a bheith ag iascach ar pholl gan freagairt

Chaith mé an lá ag tuineadh leis ag iarraidh é a thabhairt ann ach ní abródh sé drúcht ná báisteach. Téirigh tusa ina éadan anois má thograíonn tú, ach mo chomhairle duit ligean dó ar fad. Is bocht an rud a bheith ag iascach ar pholl gan freagairt

→ freagra

Is deas an freagra é sin le tabhairt ar dhuine ar bith

+

→ froigisí

Tá léinteachaí na bhfrogaisí caite in aer. Diabhal a bhfuil sé achar ar bith ó rinne mise ceann acu do Sheán anseo, ach dheamhan a chos a chaifeadh í. 'Leis an tír a bheith ag tabhairt suntais dom,' adeir sé. 'Ní bhíonn siad sin anois ach ar sheandaoine.' 'T'anam cascartha ón diabhal,' adeirimse leis. 'Tá sí sách maith agat. Chaith fir ab fhearr ná thú iad, agus ba bheag an locht a bhí acu orthu.'

TUILLEADH (1) ▼

Ach cén sórt froigisí atá sé (seo) thíos a chur ar an teach? … Rud le aghaidh solais a thabhairt isteach ann! An n-éistfidh tú liom! Solas mar atá sna tithe i nGaillimh, nach bhfuil ort ach cnaipe a chasadh agus beidh sé lasta! Muise muise! Sa saol a tháinig sé! Agus nach raibh aige go dtí an bhliain cheana ach fáideogaí agus cam! Tá na caisleáin ag titim agus na carn aoilíochaí ag éirí i nDomhnach!

→ frídeoir

Ní dhéanann an frídeoirín eile siúd ann ach siobáil bheag timpeall an tí: rud a thabhairt do chearca agus dolaontaí, agus an luaith a chur amach. Ar ndóigh ní in ann a dhul i ngarraí atá sé! Is fada uaidh é

→ fág gan

Cén cat mara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar seanspíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna ansin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur

+

→ fág

D'fhága sé ansin é ag tabhairt na gcor

TUILLEADH (3) ▼

Dhá gcuimhníodh sé ar an arán a hitheadh, ba bheag a lua aige a dhul tharamsa gan cuireadh a thabhairt dom. Agus a liachtaí lá oibre a thug mé dhó. Ba dona é scaitheamh murach mise. Más thíos a fuair mé é is thuas a d'fhága mé é — bhí a chuid oibre gan déanamh. Rinne mise dhó í

Níor fhága sé sin aon fhear ariamh ar an mbóthar gan marcaíocht a thabhairt dó — dhá scoitheadh sé fear a bheadh ag siúl, thógfadh sé é, ina charr

Sin é a d'fhága go dona é; a bheith ag tabhairt aird uirthi sin

→ fáinne

Bhí sí sin ina beathach chomh tógtha agus d'fheicfeá in do shiúl ionsaí nuair a cheannaigh sé ina gamhain í, ach chuirfeá amach i bhfáinne anois í. Níl bior eanga uirthi. Is beag an dochar di: cuibhrithe sna breaclachaí siúd ó tháinig an geimhreadh agus gan aon ghabháil a chaitheamh ariamh aici. Go deimhin ba chóir dhó náire a bheith air, amhgar a thabhairt do bheathach ar bith mar siúd

→ fáir

Séard atá a dhéanamh leis sin, gan fáir ná freagra a thabhairt air ach cead a bheith aige ropadh leis. Nuair a bheas sé tuirseach, éireoidh sé as uaidh fhéin. Má fhreagraíonn tú é, ní bheidh tú ach ag borradh leis

→ fálach

Leagfaidh mé isteach an hata (i wardrobe), faitíos na fálach. Is furasta leis salachar a thógáil caite ansin. Ní mór aire a thabhairt dó, ach b'fhéidir gur buaine é ná muid féin — bhí faitíos air go salófaí an hata mura gcuirtí ar chaladh shábhála é

→ fálróid

Dheamhan mórán atá dhá fhálróid ag na caoirigh sin muise mar nach mórán talúna atá aige théis a dhíchill le tabhairt le fálróid dóibh. Dheamhan slí do choise de thalamh ar an mbaile sin. Nach bhfuil sé sáinnithe uilig ag mac Bh. Dh. dhó féin. Ach tá mé ag ceapadh go mbíonn cead scoir ag na caoirigh ansin sa ngeimhreadh, mar a bhíodh san áit seo a bhfuil tú ann fadó.

+

→ fánach

Tá sé fánach obair an drochlae a thabhairt isteach tráthnóna — ní chúiteoidh furú an tráthnóna faillí an chuid eile den lá

TUILLEADH (1) ▼

Maróidh sé é féin anois, ach tá sé fánach obair an drochlae a thabhairt isteach tráthnóna

→ fán

Níor cheart dó aird a thabhairt ar athair ná ar mháthair, ach a dhul agus a pósadh ó thaitnigh sí leis. Ní phósfaidh ceachtar acu anois go brách feicfidh tú, ach iad ag dul i bhfán ar a chéile mar sin choíchin

→ féar

Seo! Tá muid sách fada ar an gcocaireacht seo. Más leat a tabhairt dom, tá sé in am agat fios a bheith agat air feasta. Tá an ghrian ag dul siar agus gan an féar dhá shábháil

→ físeachaí

Bhí dúil aige a thabhairt faoi na físeachaí do Sheán murach gur chosnaíodh air é. Tuilleadh diabhail ag Seán. 'Sé a bhí sé a thuaradh dhó fhéin!

→ fóir

Níl aige anois ach a bheith ag leanacht na gcarrannaí móna ar fud na Gaillimhe agus má thiteann aon fhód astu é a chur faoina ascaill agus a thabhairt abhaile. D'fhóirfeadh rud ar bith d'fhear nocht, ar ndóigh. Nuair a bhí rud aige ní thabharfadh sé aire dó

tabhairt (50+)