Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

ubh (8)

 
damh
Cuir Gaeilge air: An ox ate a raw egg in Heaven — ("d'ith damh ubh amh ar neamh"). (Níl ann ach cineál tomhaise a cumadh ar mhaithe le na fuaimeannaí is cosúil. An té nach mbíonn sé aige, comhairtear go mbíonn sé ar bheagán Gaeilge, nó nach bhfuil an chruaGhaeilge aige)
 
dán
Níl i ndán mise a mharú, adeir an fathach, go mbuailtear ar an mball dobhráin atá ar mo chích dheis mé le ubh d'uibheachaí na lachan sin
 
Más dea-dhíolaí féin é, is dó is fusa. Cuireann sé dhá fhoireann muc amach chuile bhliain agus níl seachtain ag éirí ar an mbean nach mbíonn seifte Gaillmheach aici. Tá sí in ann a dhul Gaillimh ar sheascach na gcearc féin, agus gan ubh ná eirín ag daoine eile le cur isteach ar a gcroí, ní áirím a ndíol. Is furasta dhá leithidí sin a bheith glan sna siopaí
 
Sin í an ubh dheireanach dhéanach anois sa teach, agus gan a fhios cén uair a bheas ach oiread. Tá na cearca fré chéile gaibhte ó bhreith
 
Ara a dheartháir mo chroí tú, tá déidín tite ag a bhfuil sa teach seo cheal fags, agus é ag cinnt orthu aon cheann a fháil. Ní cheal a shaothraithe é muis. Chuaigh duine acu soir chomh fada le tigh Bh. N. an oíche cheana, ach dheamhan ceann a d'éirigh leis ach an oiread. Reicfidís istigh sa teach thú nuair a bhíos siad dhá bhfuireasa. Ní mian leo buille maitheasa a dhéanamh. Tháinig mé isteach an lá cheana agus ubh agam a fuair mé beirthe. Hé brí cén chaoi ar sciorr an focal uaim féin gurb eo é seascach na gcearc — leathfhocal é atá agam — 'm'anam nach é,' adeir sé 'nach (ach) seascach na bhfags agus an tobac.' Tá a fhios ag mo chroí go mbeadh trua agat dóibh scaití nuair a bhíos siad lá nó dhó dhá bhfuireasa
 
Tá sé chomh diogáilte (giogáilte) le eireoig; tá sé chomh giogáilte le ubh eireoige — déanta suas, pointeáilte, sceacháilte mar a bheadh sicín bliana nó a hubh. Bíonn an eireog mín sceacháilte as a cuid cleitiúcha agus as a cuid clúmhaigh. Ní bhíonn an galra cleiteach uirthi
 
Hector ceart í sin. Maidir le goid a dheartháir mo chroí thú, ghoidfeadh sí an ubh ón gcorr agus an chorr ina diaidh. Ach thiocfá ón ngoid féin murach an teanga atá aici. Sciollfadh sí thú go dtí an cnáimh. Diúltaímid di agus do chuile dhuine dhá cineál
 
droim
Dar diagaí, dhéanfadh an cráiteachán sin slí amach ar dhroim an diabhail, ní hé amháin a mhalrait. Bean ar bith a bhí ag cur trí scóir uibheacha go G. chuile Shatharn dhá n-éiríodh ar a súil an geimhreadh seo (gha)bh thart! Sin í an cailín nach ndrannann seascach na gcearc lena cuid cearc. Ní hé sin do chuid eile againn muis. Ní raibh ubh le cur ar a mbéal againn ó Lá Fhéil Míchil go Lá Fhéil Bríde