Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: deacair 1

Nualitriú Bunlitriú

deacair

—/d′akər′/

—ainmfhocal, baineann

—níor chuala mé aon chlaochlú tuisil air

—tá an focal ag seargadh sa gcaint. Níl sé le cloisteáil ach ag seandaoine anois

—

brón, duifean, dólás, anró, easonóir, crácamas, géarchall, cruatan, cumha.

+–

Mo dheacair nár fhan mé sa mbaile agus gan an áit seo a thaobhachtáil beag ná mór! — mo bhrón; mo lom dóláis!

Mo dheacair gur tháinig mé chor ar bith!

TUILLEADH (1) ▼

Mo sheacht ndeacair gur chuir muid ann ariamh í. Sa mbaile a bhí againn a coinneáil

+–

Mo sheacht ndeacair agus mo lom dóláis nár imigh mé nuair a bhí agam imeacht agus gan a bheith ag leadrán anseo

Mo dheacair agus mo lom dóláis nár bhain mé mo ghaisneas as thar is é a bheith diomalaithe anois, agus gan maith ar bith!

TUILLEADH (1) ▼

Mo scalladh dubhach agus mo dheacair go raibh aon láimh ariamh aige ann!

+–

Mo bhrón agus mo dheacair, adeir sí, gur tháinig mé isteach ar shlata an bhaile mhóir ariamh

Mo bhrón agus mo dheacair nár fhan mé uaidh chomh uain is a bhí mé slán!

TUILLEADH (3) ▼

Mo bhrón agus mo sheacht ndeacair gur chuir sé a chois ná a chnáimh isteach ariamh ann: murach gur chuir, bheadh mo mhaicín muirneach beo beithíoch inniu

Mo bhrón agus mo dheacair nach ndeachaigh mé ann gan méir a bhaint de mo shróin. Dhá dtéinn bhéarfainn beo air

Mo bhrón agus mo dheacair go raibh teach ná áras os mo chionn ariamh! B'fhearr dhom ag iarraidh mo chodach ná mar atá mé anois!

+–

Mo chumha agus mo dheacair gur fhága mé an baile an chéad lá ariamh. Murach gur fhágas, ní tolgtha a bheinn anois!

Mo chumha agus mo dheacair gur lig mé chomh fada ó bhaile ariamh í, agus a liachtaí duine aitheantais nach raibh sméaróid na ngrást acu ina dhiaidh

TUILLEADH (1) ▼

Mo chumha agus mo dheacair nach dtigeann sí ar cuairt chugam leis an dobrón agus leis an gcaonach liath a bhaint de mo chroí

+–

Mo dheacair ort! — mo chuid bróin srl. ort

Mo sheacht ndeacair ort nach ligeann dó!

TUILLEADH (5) ▼

Mo sheacht ndeacair air le cleas a dhéanamh!

Deacair ort agus éist liom

Deacair oraibh nach n-éiríonn as!

Deacair air, le rud a dhéanamh!

Deacair mo bhliana air, mura leitheadach é!

+–

Cuirim léan agus deacair air. 'Sé a tharraing mo Sheán Bán i mbealach a bhasctha an chéad lá ariamh

Cuirim léan agus deacair orthu, ó liath go leanbh, amuigh agus sa mbaile. Ba gheal an croí a bheadh agamsa anocht meireach an bhratainn bhradach sin

TUILLEADH (5) ▼

Cuirim léan agus deacair ar J. F., ar a chuid agus ar a mhaoin. Is iomaí bliain a bhfuil croí dubh agamsa i ngeall air fhéin agus ar a chuid mínóis

Cuirim léan agus deacair orthu agus scéal fada ar an anró acu, agus ná raibh aon duine acu ar an gcomhaireamh ceann bliain ó inniu gan dochar gan díobháil dúinne!

Cuirim léan fada agus deacair air, mar sin é féin a d'fhága an croí dubh agamsa an lá ar bháigh sé m'fhear

Cuirim léan agus deacair air, agus nár fhaighe sé bás choíchin nó go bhfeice sé a theallach fhéin chomh folamh agus atá mo theallachsa

Cuirim léan agus deacair uirthi, seasamh fada ar chosa laga aici, agus marú an Chróín uirthi mura bhfuil sí sách!

+–

Cuirim fán fada agus deacair air, agus ná raibh a theach choíchin gan scread mhaidne!

Cuirim brón agus deacair air, milleadh agus martrú air, mar is dual don eascainí fearadh

TUILLEADH (3) ▼

Cuirim brón agus deacair uirthi agus ná raibh scread linbh choíchin ina teach, mar 'sí a d'fhága an éalang ar mo chroí-se

Cuirim brón agus deacair orthu, agus nár ba fada a bheas siad ann!

Cuirim deacair lena shaol air, an murdaróir a thug bás do m'athair!

+–

Léan agus deacair agat air! Caith uait é, agus ná bodhraíodh sé na daoine

Léan agus deacair air, le deis a chur air fhéin!

TUILLEADH (1) ▼

"Brón agus deacair ar an gcumann ghearr: 'sí a bhain díomsa mo mhíle grá" (Líne as Dónall Óg)

Féach freisin

→ deacrach

→ deacracht

→ doiligh

→ deocair

deacair in iontrálacha eile (100+)

→ dá

Tá sé deacair go leor cailín ar bith a fháil ach tá a dhá dheacracht cailín ar fónamh a fháil

TUILLEADH (1) ▼

Ní fhéadfaidh duine dhá leith a dhéanamh dhe fhéin. Ba deacair domsa a bheith in éadan féir agus i ndiaidh beathach — ní fhéadfaidh an gobadán an dá thrá a fhreastal

→ daidhce

Daidhce a bhí uirthi anocht faoi gur fhága C. ansin aréir í … Cé nár chuala tú é sin. I nDomhnach rinne sé malrait mná aréir … í seo thiar. Spéir na gréine Sh. Ch. Tá faitíos orm muise gurb olc an mhalrait aige í: a dhul ó ghiolla na sliogán go dtí giolla na mbairneach mar adeir fear Ch. Ach mo choinsias, is deacair í seo istigh a bhearradh anocht

→ dáil

Cuirfidh an t-airgead sin anois i ndáil le go dtí n-a dhóthain é, ach is deacair é siúd a chur go dtí n-a dhóthain. Tá an drabhlás mór ann

→ dáimh

Níl gaol dáimhe ná dúchais ag an dá rud le chéile. Is féidir fear a chur amach as lóistín nó as seomra thíos i nGaillimh dhá mbeadh a chíos íoctha aige faoi chéad. Níl i lucht seomraí mar sin ach pailitéaraí. Ach má tá fear pósta agus clann air amuigh faoin tír, is deacair é a chur amach. Níl mé ag rá nach féidir é a chur amach, ach is deacair leis an Land Commission é a dhéanamh ina dhiaidh sin

→ dairt

Is túisce a ghabhfainn ag caitheamh dairteachaí le Árainn ná a bhuailfinn faoin obair gan tabhairt sin, agus gan a fhios agam cá'il mo luach saothair, mar adeir an ceann eile. Meas tusa an dtiocfainnse do mo mheath féin agus ag cur mo chuid allais ag iarraidh seanmhóinteáin atá ansin suas a shaothrú — scáth chúig phunt airgid. Nach mé atá adhartha, mar adeir fear an Achréidh. Is deacair a dhul ag iarraidh maitheasa ar dhream ar bith a shíleas go mbeidh aon tabhairt go brách sa moing chaca sin

TUILLEADH (1) ▼

Is deacair P. a chorraí. D'fhéadfá a bhualadh trasna an smuit agus dheamhan drúcht ná báisteach adéarfadh sé leat, ach tosaí ag gáirí. Ach mo choinsias is dar m'anam, nuair a bhíos sé corraí, nach bhfuil beart ar bith is fhearr ná fanacht uaidh. Níl sa gceann eile ach caitheamh dairteacha ar a ghualainn. Ní ag bagairt a bhíos sé ach ag bualadh. Speirfeadh sé nó sháfadh sé thú ar iontú an tsoip. Is fiú é a sheachaint má bhíonn aon challóid air

→ dán

Chuir muid dán uirthi agus ba deacair sin. Bhí sí an-dodach le dhul ina haice chor ar bith. Tá féirín anois ag an slóchtaí, agus níl mise ina dhiaidh air: ba danra é le margadh a dhéanamh leis

→ danra

Mo chreach mhaidne, tá a bhfuil sa teach ansiúd chomh danra le chéile faoi bhuille ar bith oibre a dhéanamh: dar leat féin gur ag comórtas le chéile a bheidís, go bhfeicidís cén duine acu ba deacra a chur amach agá n-a chuid oibre. Gróigfidh fear acu é féin ar an teallach agus déanfaidh fear eile agus fear eile an cleas céanna, nó nach mbeidh áit ag míoltóig ina ngaire. Níl go dona ann ach an díthreabhach bocht is athair dóibh atá amuigh moch deireanach ag saothrú. Sin é an díol trua ar chaoi ar bith

TUILLEADH (2) ▼

Níl aon fhód talúna ag gabháil leis nach bhfuil deacair danra mar sin, faoi bhroibh, faoi dhriseachaí, faoi chíb ar éigean, faoi chuile mhíle rud dhá dhonacht. Ar ndóigh murach é a bheith ina fhear chomh maith agus atá sé, ní bheadh sé in ann giota fataí a chur beag na mór. Agus cloisfidh tú daoine dhá cháineadh ina dhiaidh sin agus ag rá go mba cheart dó dúchan a dhéanamh. Dúchan mo chreach! Ar an talamh siúd

Ní fhaca mé aon uaigh ariamh ba danra le déanamh ná uaigh N., go ndéana Dia maith air! Chuaigh muid siar ann ag an deich a chlog ar maidin agus ní raibh muid amach as an reilig go raibh an dubh ar an oíche. Bhí sí an-deacair in uachtar, agus nuair a theann muid síos, bhí leac ann — maistín de leic. Shíl mé go gcinnfeadh sí orainn a cur aníos dubh ná dath

→ daoire

Is deacair maireachtáil anois agus a (lena) dhaoireacht agus atá chuile rud

→ daol

Ní bhíonn air ach an daol sin ach ní beag dhó a dhonacht. Ní fhágann sí láthar ar bith ann go ceann seachtaine aríst. Is deacair leis a theacht ar a chóir féin uaithi chor ar bith

→ deachma

Bhí cion cheithre cléibh fhataí ansin thuas agam arú aréir. Níor fhéad mé dhá gclúdú an áit a dtáinig scéala agam go raibh an bhodóig i dtinneas lao. Bhí sé amach in am suipéir go raibh an gó (gábh?) sin thart. Ba duibhe an oíche ná an phic, agus bhuail drogall mé a dhul soir ag plé leo an tráth sin d'oíche. Shíl mé dheamhan clóic a bheadh orthu. Ní raibh amuigh ach corr-réaltóg agus ní raibh an ghaoth ó thuaidh. Ach mo léan deacrach, rinne sé an sioc deireadh oíche, agus mhill sé iad fré chéile. Níor chás é dhá mbeidís cruinn baileach fhéin, ach bhí siad fágtha ina scaipiúch agam ag ceapadh go sroichinn ar ais. Níl luach leithpínne mhaith anois iontu ach a gcaitheamh ag an deachma. Is deacair do dhuine aonraic a bheith suas le chuile obair. Níl aon ghair aige air

TUILLEADH (1) ▼

Muna mbeadh ar Sh. Mh. fadó ach léas ar a mhéir, d'fhanfadh sé istigh. Níor facthas a leithide ariamh le aire air fhéin. Dhá bhfiosraíteá de Sh. ansin céard a bhí air, ní thabharfadh sé de thoradh ort i gcónaí ach, 'a mhic ó mo chroí thú, caithfidh mé deachma na sláinte a íoc.' Ní inseodh sé go brách duit céard a bheadh air. Ach ba deacair dó, arae ní bhíodh ceo na fríde air leath na gcuarta, nach (ach) nach dtabharfadh sé an áit amach air féin ar bhás an domhain, dhá mbeadh goimh ar bith san uair. Spreasáinín beag dona a bhí ann. Shéidfeá de do bhois é go dtí an Domhan Thoir. Bhíodh spideog air an lá ba bhreácha sa mbliain … Ní bhíodh de leathrann againn féin ansin in áit ar bith dá mbíodh sé ach 'a Sh. caithfear deachma na sláinte a íoc.' Is maith is cuimhneach liom an oíche ar tórradh é. Tá sé suas le cupla scór blianta go maith. Bhí mé féin agus bulc de na scorachaí isteach in éindí le P. Mh. a bhí anseo thuas ann. Chuaigh muid ar a nglúine go gcuireadh muid faoi bhrí na guí é. Níor dhúirt P. urnaí ar bith — go ndéana Dia grásta ar an mbeirt agus ar na mairbh ar fad. 'Sé an chaoi a raibh P. ag breathnú isteach air as cionn cláir agus é ag rá: 'tá deachma na sláinte íoctha agat faoi dheireadh, a ghiolla sin. Ba cheart go bhfaightheá luch pine (luck penny) maith anois, agus chomh fada agus a chaith tú dhá íoc.' Ní raibh aon duine sa teach nach raibh falrach gáirí air. Cuimhneoidh mé air go dté na hordógaí orm. Dar fia cuimhneod

→ deacracht

Is mó an deacracht an easca ná soir ar an gcruatan déarfainn (talamh crua). Ní fhéadfadh an easca sin gan a bheith deacair. Nach bhfuil sí ina bogeimhin

→ dea-fhocal

Nach beag an lua agat an dea-fhocal a bheith agat. Ach ba deacair dhuit agus an dream atá tú a thaithiú. Cuirfidh siad sin i mbealach do bhasctha tú feicfidh tú fhéin air. Ach bíodh agat. Beatha do dhuine a thoil adeir siad

→ déag

Céad slán don tsaol sin féin nuair a bhí muid inár mbríthin (bíthin — r sciorrach) óg. Bhí muid sna déaga an uair sin. Shíl muid nach mbeadh muid in oirbheart go brách, ag caitheamh píopa, ag ól, ag dul ag damhsaí. Is beag an tóir atá ar dhamhsaí inniu againn. Is amhlaidh é: nuair a chríonas an tslat, is deacair a sníomh ina gad …

→ dea-ghealladh

Níl dea-ghealladh ar bith faoin gcur i mbliana. Ba deacair dhó a bheith. Fuair sé an iomarca spalpadh san am a raibh aige báisteach a fháil. Tá a shliocht air: na dasachaí atá amuigh féin, níl iontu ach spreangaidí. Níl téagar ar bith iontu

→ dealaigh

Is deacair leis an gcasacht dealú leis. Tholg sé slaghdán cupla mí ó shin, agus ghreamaigh an chasacht dó ó shin. Shílfeá muis go bhfuil a dhóthain clúdaigh air, agus gur diachta di (don chasacht) greamú dó ar an gcaoi sin

TUILLEADH (2) ▼

Is deacair le na harraingeachaí sin dealú amach le creatlachaí duine. Is minic a bhain siad mí asamsa. Daighean mé go mbaineadh. Agus níl aon leigheas ó fhlaithis go talamh orthu, ach cead acu a seal a thabhairt

Is deacair an bheirt anois a dhealú ó chéile

→ déan 1

Is deacair leis teanntás a dhéanamh ar aon duine

TUILLEADH (2) ▼

Is diabhaltach nach seasfá ar aon rud amháin agus gan a bheith ag déanamh athrú intinne chuile phointe. Is deacair d'aon duine fios t'intinnese a bheith aige ar chuma ar bith, mar níl sé agat féin

Is deacair bealach a dhéanamh thrí na driseachaí siúd

→ déan ar

Is deacair leis déanamh ar dhuine

→ déanta

Tá sé in am aici anois a cuid uabhair a chaitheamh as a cloigeann agus a bheith déanta ar an áit seo feasta. Ach is deacair le beithígh bradacha an tsléibhe sin taithiú leis an gcladach. Dheamhan taithiú choíchin fhad is a gheobhas siad ceirt ar thom!

→ déantús

Ba deacair dhó aon déantús maitheasa a bheith ann, mar sin é an tógáil a fuair sé. Bhí a athair féin amhlaidh. Ní dhéanfadh sé smeach ó mhaidin go faoithin dhá bhfaigheadh sé duine ar bith lena dhéanamh ar a shon. Ach d'imigh an saol sin a bhfaighfí daoine ina n-amadáin. An té a ghabhas ar a shláinte anois, ní mian leis gan a luach a fháil, agus tá an ceart aige

→ dearg 1

Chuaigh sé ag cur ceaig poitín i bhfolach agus meas tú nach é an taobh dearg den scraith a d'fhága sé leis. Is deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin déarfá

→ dearg 2

Nach deacair leis an mbodhrán (móna) sin deargadh. Tá sí fadaithe le uair an chloig agus dheamhan cosúlacht cnádadh féin fós uirthi

TUILLEADH (1) ▼

Is deacair leo deargadh i mbliana. Ach ní bhfuair siad an ghrian — úlla ag aibiúchan

→ dearglaoch

Dar leat fhéin nár cheart don dearglaoch sin a bheith deacair. Ní fhaca mé mórán portach ar bith dhá mbeadh sé deacair ná dobhainte ariamh. Ach ní bheadh a fhios ag duine cén sórt móin atá aníos sna criathraigh domhaine seo

→ dearmad 1

A leithid sin, a bhfuil cúram air go leor figiúirí a dhéanamh suas, is deacair dhó gan dearmad a éireachtáil dó

→ deasaigh

Deasaigh thart! Deasaigh thart adeirim. Is deacair dhom thú a bhleán mar seo — bean le bó

→ deascán

Ná bac le bean cheart a fháil anois! Bean as an deascán atá ceart. Feiceann tú féin a gcuid cóirí catha agus a gcuid cluanaíochta chomh maith liomsa. Meas tú nach deacair a mbarraíocht

→ dea-shampla

Mura dtuga an sagart dea-shampla uaidh, is deacair a bheith ag iarraidh dea-shampla ar ár leithidí muide

→ deibhil

Tá an-bhogadh le cladach. Is deacair do churach ar bith a theacht isteach inniu ach go háirid. Cinnfidh sé orthu mura dteaga deibhil

→ déidín

Go sábhála Dia sinn: déidín tite aige. Má tá muise, is fear réidh é. Céard a d'éirigh dhó? Ar ndóigh ní hí an spalla a buaileadh air thoir anseo is ciontaí. Chaithfeadh sé go raibh tsiocair (siocair) eicínt aige thairis sin. Is deacair le déidín titim. Chuala mise cheana gur buaileadh iarraidh d'ord ceardchan ar an gC. a bhí thuas anseo agus é sínte ar an mbóthar. Cuireadh cnáimh a ghéill as áit agus ina dhiaidh sin féin dheamhan déidín a thit aige. Murab in í a dhóthain de shiocair castar leis é, ach bhí giall cruaiche aige siúd, deir siad

→ deil 1

Diabhal bréag muise nár fhága sé ar deil í, go lige Dia mór a shaol agus a shláinte dhó. Is deacair a rá ina dhiaidh sin nach togha fear ceirde é

→ deireadh 1

Chonaic mise dhá theach déag ansin san am a raibh mé mo bhuachaill ag an S., agus níl ann inniu ach G. Tá sé ar dheireadh na Féinne … Ghread an chuid eile leo go Meiriceá, agus chuaigh scaipeadh orthu ar chuile chaoi. Ba deacair a gcur i dtoll a chéile inniu

→ deireadh 2

Chonaic tú féin ansin thuas é: M. P. nuair a phós sé isteach sa teach sin. Ní raibh bonn bán ar an áit. Bhí guth ag chuile dhuine dár bhain leis air: ag ceapadh go mb'fhurasta dhó pósadh ní b'fhearr a dhéanamh. Breathnaigh air inniu: an bhfuil aon fhear istigh ar an gceathrú is deisiúla ná é. Is deacair deirimse leat, tada a rá. Ba mhinic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh

→ deireanach

Lig sé faoi go mór ar na saolta deireanacha seo. Chonaic mise é sin, agus ba deacair mí-aighneas a chur air. Ba é an drochmhac é!

→ deireanas

Tá an iascach caite i dtraipisí le deireanaí ó thosaigh an fuadach ar an móin. Roimhe seo, ghabhfadh fear suas taca Dhomhnach Chrom Dubh agus bhainfeadh sé dhá shleán mhóna le aghaidh na tine. Thriomódh ana na Féile Míchil dó í. Dheamhan buille a ghnídís i gcaitheamh an tsamhraidh ach mathshlua acu thíos ar chuile charraig ansin thíos ag iascach. Is deacair fear a fheiceáil anois ann

→ deis

Má fhaigheann an sagart an deis ar an máistir scoile sin thoir, cuirfidh sé ag caitheamh na miotán é. Is fada ina dhiaidh é, ach is deacair a bheith suas leis an gceann eile féin

TUILLEADH (5) ▼

Is deacair deis spealadóireachta a fháil anois. Tá clocha faobhar ar a ghainne freisin chomh maith le spealta

Dá gcuirtí deis bheag ar an gcarr sin bheadh sé thar cionn. Ach is deacair dó aon smais a bheith air — carr nár cuireadh bealadh ná paint ariamh air

Cuirigí deis eicínt ar bhearna na hiothlann, agus ná bíodh a bhfuil agaibh béal in airde agus asail na tíre ag déanamh plaicín ghabhair dhó (dhe). Is deacair dhaoibh aon teach a bheith agaibh, má mhaireann daoibh ar an tsiléig sin

Níl a fhios aige cén deis ar chóir don láí a bheith (deiseal nó tuaifeal). Nach deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin!

Is deacair féar a thriomú i gcónaí ar an taobh sin den chnocán. Ach ní bhíonn anró ar bith air ar an taobh ó dheas mar bíonn deis na gréine air

→ deisigh

I nDomhnach is deacair chuile dheisiú a dhéanamh. Tá treampáin mhóra anois ar dhream atá ag dul ag pósadh nach mbíodh orthu fadó chor ar bith

TUILLEADH (1) ▼

Tá a fhios ag mo chroí gur deacair chuile dheisiú a dhéanamh le aghaidh an earraigh féin

→ deisiúil

Is deacair dhó a bheith deisiúil agus a bhfuil de dhola air. Ar ndóigh a dheartháir m'anama thú, nach ag seachadadh amach a bhíos sé chuile ré solais

→ deoin

Mura n-ithe sé dhá dheoin féin é, cén mhaith a bheith ag sáraíocht leis. "Tairg bia do dhuine beo agus mura n-ithe sé é, ligeadh sé dhó". Mise i mbannaí dhá mbeadh ocras air go mba deacair é a choinneáil uaidh

→ deoir

An bhfuil aon chuimhne agat a dhul ag sprayáil. Tá na deora dubha ar mo chuidse le cupla lá. Ba deacair dóibh gan a bheith ar aon nós. Nach bhfuil an uair ina moirt uilig

→ deoladh

Is beag é mo dhíol — deoladh beag dhá cheann de ló. Ní iarrfainn aon ghreim choíchin i lár an lae. Nach bhfuil a fhios agat féin ansin gur deacair dhomsa aon rath a bheith orm, agus gan mé ag caitheamh aon cheo ach mar sin

→ deoraí

Níl duine ná deoraí a bhaineas léithe, lena cuid airgid a fhágáil aige. Agus tá sé aici sin — saibhreas na saibhreas. Níl ríochan saoil lena cuid saibhris. Siúd é aríst é mar adeir an fear ar ball: airgead caillí dhá mhún le ballaí. Is deacair an seanfhocal a shárú adeir siad

→ dia 1

Is deacair di beatha a choinneáil uileag leo, go lige Dia slán na daoine

→ dia 2

B'fhurasta a aithinte go mbeadh an lá inniu ar fónamh. Is deacair an tseanchaint a shárú: an Aoine in aghaidh na seachtaine, adeir siad

→ diabhal 2

Níl a fhios nach mar is dona is fhearr agus is deacair a rá nach ea. Má bhíonn duine bocht féin, dheamhan is móide gur fearr dhó beirthe é. Ní bhíonn aon ghaol ag an diabhal leis an duine bocht. Aithníonn an buachaill sin a dhuine féin freisin

→ diabhaltach

Is diabhaltach deacair (crua, trom, ard, srl.) é a dhéanamh — tá sé an-deacair

→ diabhlánach

Nach é an diabhlánach ina chraiceann anois é a chuaigh in mo bhéal faoin bhfeamainn! Nach deacair a bheith ag iarraidh comharsanacht air sin!

→ diachair

Tá an diachair ar chuid de na strainséaraí sin. Chonaic mé gearrchaile as Baile Átha Cliath a bhí anseo an bhliain cheana, agus tá aill ansin thiar agus níor chónaigh sí go ndeachaigh sí amach ceachrach ar chiumhais na haille gur bhreathnaigh sí síos, agus gan tada thíos fúithi ach an poll duibheagáin. Dhá mbuaileadh ré roithleagán í, bhí a cnaipe déanta. Is deacair cuid de na daoine a chomhairleachan

→ diachta

Is diachta sin dom muis, a bheith láidir: fear nach ndeachaigh aon ghreim de bhia an tsaoil ar a bhéal le leathbhliain, cé is moite d'uibhín chirce agus de bhlogam bainne. Nach deacair duit a bheith ag iarraidh maitheasa ar a leithide sin. B'fhéidir nuair a thiocfadh an lá breá go scinnfinn amach thar mar atá mé

→ diaidh

Ba deacair é sin a choinneáil sa mbaile roimhe seo, ach níl aon duine ina dhiaidh anois

TUILLEADH (1) ▼

Dhá mbeifeá ag siúl an bhóthair bonn ar aon léithe, diabhal easna di nach mbeadh ag sníomh ar chuma eicínt i ndiaidh a leataoibhe nó go gcuireadh sí isteach ar an móinín bán thú. Ní thugann sí féin faoi deara chor ar bith é. Ba deacair dhi agus an síor-rá a bhíos uirthi

→ Dia shúlach

Bhí P. Mhac C. a bhí anseo thiar agus níor shiúil aon fhear talamh ná féar ba tuataí ná é le castáil dó as baile. Ní thabharfadh sé pionta pórtair do Dhia shúlach. Ach ní raibh aon fhear le fáil ba ghnaíúla ná é ag baile. An té a thiocfadh isteach aige, ní thabharfadh sé cead focal ná smid dó go gcuirfeadh sé gloine fuisce air, agus ní stopfadh sé ach ar an gceird sin go maidin. Dhá dtiteadh an t-ól ar dhuine, choinneodh sé go maidin é, nó thiocfadh sé féin dá thíolacan abhaile go bhfágadh sé istigh ar leic an teallaigh é. Is deacair a rá nach ba (nár) fear gnaíúil ina dhiaidh sin é. (Nach ba: nacharbh. Déanann nár — nachar i gcaint an cheantair seo go hiondúil)

→ díbheirgeach

Deir siad gur duine sách díbheirgeach é an máistir óg seo a tháinig le gairid. Buaileann sé tuí shrathair ar chuid de na scoláirí. Theastódh sin ó chuid acu, ach má bhíonn duine an-díbheirgeach críochnaithe leo gráineoidh siad ar an scoil uileag. Le bheith lách féin leo, is deacair le cuid acu a dhul ann

→ díbir

Is deacair an slaghdán céanna a dhíbirt ó ghabhfas sé in do chrioslaigh aon uair amháin

→ dícheall

Théis mo dhíchill, gabhfaidh sé rite liom a bheith críochnaithe an tseachtain seo. B'fhéidir dhá mbeadh freastal agam i gcónaí go mbeadh iarracht mhaith air, ach nuair a chaithim fhéin chaon dara súileoig a scaradh, is deacair dhom mórán dúchain a dhéanamh. Tá an cúl siúd leis an gclaí thiar sách buan freisin

→ dícheallach

Fear an-dícheallach é. Is deacair a sháith oibre a thabhairt dó. Ach ní hé thairis sin de chuma a chuireas sé uirthi scaití. Sách maolscríobach a ghníos sé í

→ dídean

Níl dídean ná a dhath ag an duine bocht anois ach lorg cois na bó ar an gcnangaire. Is deacair dhó aon chaoi a bheith air agus an bhail a chuaigh air

→ díle 1

M'anam a Dhia agus do Mhuire! Tá an díle oibre orm agus gan gair agam a leath a dhéanamh: móin, fataí, meaingeals, carraigín, agus chaon tsórt. Nach deacair do dhuine aonraic freastal don méid sin ar fad. Ní túisce obair déanta ná a chaithfeas tú tosaí ar obair eile. Ní fheicim duine is fhearr atá os cionn a chuid oibre ná an mac seo thuas. Chuala mé go raibh sé tosaí ar an eorna inniu

→ dilleoireacht

Ní theagann iamh orthu ach ag dilleoireacht liom ó mhaidin go faoithin — ag iarratas, ag iarratas — ag iarraidh airgead a bhaint as na scairteachaí agam. Ach cí Dia muise gur deacair dhomsa airgead a bheith agam le síneadh acu (chucu) agus gan slí ó neamh agam ach ag faire ar an scillingín ghágach dole sin

→ ding

Is deacair aon bhuntáiste a fháil uirthi mura n-éiríodh leat breith uirthi le ginn ansin. Shílfeá go bhfuil sí ag síneadh ina bréidíní. Téirigh ag priocadh léithe ansin go ceann tamaill leis an nginn agus leis an ord, go bhfeice tú an bhféadfaidh tú aon cheart a bhaint di

TUILLEADH (1) ▼

Dhá dtéadh sé ag iarraidh bhótannaí anois, ba deacair a gcoinneáil uaidh. Cine tréan iad a mhuintir. Cá'il an áit sa tír nach bhfuil ginn acu, agus iad ceannasach fréna chéile?

→ dinglis

Is deacair dinglis a chur inti sin. Tá sí an-ghiongach

→ dingthe

Shílfeá go bhfuil an bag dingthe. Duine eicínt a shuigh air sa mbus. Sea go siúráilte. Duine ar bith atá ag traibhléaracht mar sin aimsir na Nollag, is deacair dó rud ar bith a thabhairt slán. Bíonn busannaí agus traentachaí líonta go drad

→ dintiúirí

Dá mbeadh sé ina mháistir scoile bheadh páipéir nó dintiúirí eicínt aige le 'speáint, ach nuair a d'iarr an sagart air iad, ní raibh le rá aige ach gur chaill sé iad. Is maith an t-údar é, ba deacair dhó. Níor thug sé amach iad le bheith aige

→ díocas

Ach a mbeire sé siar ar an áit dheacair agus ar an dearglaoch, rachaidh mise faoi dhuit go mbainfidh sin an díocas dó (de). Tá sé réidh go leor ag sleádóir cora mhóna a chur aníos in áit éasca, ach is é an dearglaoch agus an fheoil chapaill atá in ann fear a chur ar a mhiotal. Chonaic mise sa bportach s'againn féin anuraidh é

TUILLEADH (1) ▼

Sin é an rud a thug giorrachan saoil dó. Níl aon lá dhár éirigh ar an bhfear sin nár chuir sé chuile fhéith ina chorp faoi dhíocas oibre, ba chuma sa mí-ádh céard a bheadh sé a dhéanamh. Mura mbeadh sé ach ag biorú scoilb, bhíodh an oiread sníomh agus útamáil aige agus dá mba ag iomramh báid mhóir a bheadh sé. Nuair a thugas duine faisean faoi deara dhó féin is deacair leis scaradh leis

→ díogarnach

Bíonn sí ag díogarnaíl mar sin ó oíche go maidin. Níl maith ná donacht ag teacht uirthi ach sa meath chéanna i gcónaí. Éiríonn sí laethantaí agus baineann sí scaithín amach ar an teallach, ach tá sí ag cothú na leabthan an-mhór le gairid. Is deacair a bheith ag iarraidh maitheasa ar aon duine ó bhaileos sé na cheithre scóir

→ díogha

D'éirigh mé as an dole ar fad. Nach raibh sé chomh maith dhom ar scáth a raibh mé a fháil. Ní raibh agam ach roghain an dá dhíogha ar aon chor: a dhul amach ag obair i lár mo chruóige; sin nó é a chailleadh. Ba deacair do sheanduine bocht mar mise a dhul trí mhíle bealaigh ag obair ar bhóithrí maidin is tráthnóna. Is dona atá mé in ann a dhul chuig an ngarraí féin feasta choíchin

→ díol 2

Ba deacair a dhíol achrainn a thabhairt dó, ach fuair sé é faoi dheireadh thiar thall. Comhairleoidh an gó sin anois é

TUILLEADH (3) ▼

Tá a bhfuil sa teach againn ag saothrú agus tugann sé rud le déanamh dúinn ina dhiaidh sin díol ar bhfreastail a bheith againn. Is deacair bróga agus éadach agus beatha a choinneáil leo ar fad

Is deacair díol a fhreastail de thobac a choinneáil leis. Bíonn sé ag stolladh i gcónaí

'Sé an díol magaidh is mó sa tír é anois. Bhí sé an-chríonna, má b'fhíor dó féin, agus níorbh fhéidir imeartas air. Agus ba deacair a dhíol de bhean a thabhairt dó! Ainneoin an méid sin, rinne siad siúd nead ina chluais nó gur bhuail siad air í: bean atá chomh sean leis an gceo agus í caoch agus bacach agus gan cianóig rua de spré aici

→ díolaí

Deir siad go mba an-díolaí é an tAthair M. ach nach raibh rath ná ríocht ar an Athair D. Bhíodh S. Ph. Th. ag imeacht ag carraeireacht aige — ag an Athair D. — ag tabhairt mhóna agus phlúir agus chuile shórt dhá dteastaíodh uaidh chuige. Bhí dubhphlód beithíoch aige agus bheathaíodh sé thar cionn iad le bran, agus min mhór, agus cácaí. Idir chaon tsórt bhíodh S. Ph. Th. ar bóthar chuile lá, nó ionann is é. Meas tú chuile uair a dteastaíodh a pháí uaidh nach gcaithfeadh sé a dhul agus a mheabhrú don tsagart, agus ansin féin, b'fhéidir go gcaithfeadh sé an cleas sin a dhéanamh faoi dhó agus trí huaire, shula gheobhadh sé aon phínn. Ba deacair leis an Athair D. scaradh le tada. Níorbh fhéidir díolaíocht a bhaint as

→ díolaíocht

Is deacair díolaíocht a dhéanamh leis an sagart atá agaibhse. Deir siad go bhfuil sé an-ghéar faoi airgead agus go mbíonn sé ag banrán i gcónaí i gcónaí, nach bhfaigheann sé a cheart. Is beag an tuarastal a íocas muide anseo chor ar bith. Tá sé réidh go leor a chuid a thabhairt don Athair P.

TUILLEADH (1) ▼

Ní chuireann J. dlús ar bith le fiacha, má ghníonn tú díolaíocht nuair a bheas sé agat. Ach is deacair do dhuine ar bith ligean leat mura gcaithe tú rud eicínt aige corruair. Diabhal caidéis a chuirfeas sé choíchin ort má choinníonn tú bainte dhó (dhe) chor ar bith. Ach ní shásaíonn tada cuid de na daoine ach nuair a bhíos an t-airleacan caite acu i siopa, a dhul go dtí siopa eile agus an sos céanna a thógáil ann

→ diomdha

Diomdha Mhic Dé dhi, murab uirthi atá an t-uabhar. Is deacair a cuibhriú anois ó fuair sí blas an gharraí sin chor ar bith

→ diomdhach

Má tá Dia buíoch do chuid do na daoine, is deacair dhó gan a bheith diomdhach de thuilleadh. Go dtuga Dia ciall duit a dhuine sin! Níl peaca ar bith i Sasana — peaca ar bith — ach nach bhféadfaidh Éireannach bastard a thabhairt ar Churchill. Dheamhan thiomanta peaca ann anois ach an méid sin

→ dírigh faoi

Dhá bhfaigheadh sé Éire bronnta air, ní raibh sé in ann díriú faoin gcéad mine. Nach bhfuil a fhios agatsa gur deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin! Beidh a shliocht air: is maith an oidhe mná é an Inid seo! Beidh sé ar bóthar déarfainn (díriú faoi ualach: a dhul faoi ar an talamh agus éirí faoi agus é ar do dhroim, nó go mbeifeá i gcruth siúil faoi)

→ díth

Diabhal an fearr dóibh ceird dhá bhfuil orthu, ná a bheith ag baint scaitheamh siamsa amach fhad is atá an óige acu. Caithfidh an óige a cóir féin a fháil agus deir siad gur deacair óige agus díth céille a scaradh ó chéile. Diabhal mé go raibh muid féin sách aerach lá den tsaol

→ diúgaireacht

Tá sé ar an diúgaireacht chéanna sin anois le dhá lá agus dhá oíche. Níor thit néal ar mo shúil aréir ná arú aréir aige, ach ar an gceird sin. Ní bhíonn sé gártha chor ar bith ach ar an diúgaireacht sin i gcónaí. Ag diúgaireacht leis i gcónaí i gcónaí. Shíl mé gur fiacla a bhí ag gabháil dó i dtosach ach ní cheapaim gob (gurb) ea anois. Tá a fhios ag mo chroí gur deacair a n-oiliúint — na páistí céanna, bail ó Dhia orthu. Ní túisce galra dhíobh acu ná ceann eile orthu. Mo dhóthain mhór a fuair mise le déanamh ón mbeirt is sine anuraidh. Chaith mé seachtainí i mbéal a chéile ar neamhchodladh an t-am ar bhuail an triuch iad … Sin í an fhírinne dhuit muis. Ach dheamhan mórán anró a fuair mé uaidh seo fós gur bhuail an méid seo é. Ní beag do dhuine a thúisce arsa tusa

→ diúl

Tá laoidín diúil againn, agus is deacair leis aon deoir bhainne a ól chor ar bith, théis gur chaith muid an tsíoraíocht ag tabhairt méire dó. Níl aon mhaith aige ann mura bhfaighe sé cead diúil ar an máthair

→ diúltach

Staicealach mhaith í sin. Is aici atá an t-éadan diúltach. Déarfainn gur deacair í a bhearradh

→ dligh

Deir siad (deirtear) gur mór a dlíodh dóibh ón uachta nach bhfuair siad chor ar bith. Dar ndóigh más cúrsaí den tsórt sin é, séard a bhí acu a dhéanamh, dlí a fháscadh ar an dream thall aríst agus é a bhaint amach as a gcreatlaigh. Nach deacair le na diabhail scaradh leis. Ghreamaigh an tsaint dóibh abhus agus thall — ghreamaigh sin

→ dlúthmhuintir

A dlúthmhuintir fhéin uileag atá ansin: ainteanna agus col ceathrachaí. Is deacair hata bán a rá léithe ansin deirimse leat

→ do 1

Ba deacair aon rath a chur ar fhéar le coicís anois, mar ní raibh an aimsir faoi dhó. Chothaigh sí rófhliuch

→ do- 2

Duine domheallta é sin. Is deacair cluain a chur air