—
reacht, ordú, aithne, gnás, nós, ráite, an rud nach mór a dhéanamh.
a.
+–
Tá sé in aghaidh dlí Dé (dlí na tíre, na cúirte, an ghiúistís, an ghovernment, an tsagairt, an phóilí, fhear an tsiopa; dlí na madraí, na gcaorach, na mbeithíoch, an dole, an mhargaidh srl.)
Ná bris dlí Dé nó beidh rud ar a shon agat
TUILLEADH (13) ▼
"I ngan fhios den dlí is cóir a bheith ann"
"Is iomaí cor sa dlí"
"Téann an dlí do na daoine bochta mar a théas uisce an earraigh do na cearca"
An chuid is lú den dlí 'sé an chuid is fhearr é
Ní fhaca mé aon duine fós ariamh ag buachtáil tada ar an dlí, dhá mhéad tóir dá mbeadh aige air
Is furasta breith ar theanga ar dhuine sa dlí
Sin é a gcuid dlí cam féin
Cén uair a chonaic tusa an dlí díreach
Is fhearr an dlí atá anois ann ná fadó
Is iomaí rud sa dlí nach eolas duitse ná domsa
I dtigh diabhail é mar dhlí. Céard a bhí dhá bharr ag aon duine ariamh?
Níl dlí ar bith aige théis a chuid gaisce
Chaith an ceann céanna a shaol le dlí agus ní mórán ab fhearrde é é
+–
Dlí gan tóin ná ceann é sin. Dlí mar siúd
Níl dlí ar bith ar fheamainn dearg — féadfaidh chuile dhuine a tógáil; ní le duine ar bith go háirid í
TUILLEADH (3) ▼
Nár chónaí siad go gcuire siad dlí ar an aer i gcruth is nach mbeidh aon bhaint ach ag cuid de na daoine dhó — níl aon dlí ar an aer mar atá sé: is le chuile dhuine é. Nár stopa cuid de na daoine nó go ndéana siad dlí le go mbeidh baint acu féin amháin dhe, agus daoine eile as ar fad
Is deas iad a gcuid dlíthe. Diabhal bréag nach deas!
Níl dlí ar bith is deise faoi dheireadh thiar thall ná fanacht uaidh (ón dlí) ar fad
+–
Is mór an feall nach dteagann sé de dhlí amach go gcaithfeadh chuile fhear a dhul cupla bliain le talmhaíocht. Sin é an uair a bheadh a fhios ag na bleitheachaí móra seo an chaoi a saothraíonn an talmhaí bocht a ghreim agus a dheoch
Cáid ó tháinig sé sin de dhlí amach. Níor chuala mé aon trácht air cheana
TUILLEADH (4) ▼
Is gearr anois go dteaga sé de dhlí amach nach bhféadfaidh duine ar bith pósadh mura bhfaighe sé cead ón ngiúistís
An t-am a dtáinig sé de dhlí amach go gcaithfí madraí a íoc, tá mé in amhras gur mór acu a báthadh
Breá nach dtugann siad amach de dhlí é, má tá siad dhá iarraidh. Nach bhfuil a fhios acu go maith nach aird a bheas ag daoine ar a dhul ag achainí orthu mar sin
Tá sé ag teacht amach ina dhlí anois nach mbeidh cead deoir ar bith a ól ach dhá lá sa tseachtain
b.
+–
Sin é dlí na háite seo — gnás na háite seo
Sin é an dlí atá againne, go mbíonn iontú agus robáil ar haon agus ar rí
TUILLEADH (5) ▼
Caithfidh tusa dlí de do chuid féin a bheith agat i gcónaí. Ní fhéadfá a theacht suas ar an rud adéarfadh duine ar bith eile
Mura leana tú an dlí feasta gabhfaidh do láimh i bpaca
'Sé an dlí atá ag sochraideacha san áit seo, gan a dtógáil amach go hardtráthnóna
Sin é an dlí atá ag an sagart sin. Mo léan géar, caithfidh sé dlí dhó féin a bheith aige
'Sé an dlí atá ag na céilíochaí anseo anois, bean ar bith dhá bhfuil ann, dhá mba í iníon Rí Sheoirse í, a iarraidh amach ag damhsa
·
Bíonn an ceann céanna i gcónaí ag déanamh dlí, ach is dlí dhó féin é — bíonn sé ag inseacht céard é an dlí más fíor dó fhéin
Ní bheadh sé beo gan a bheith ag déanamh dlí
c.
·
Tá sé ag dul le dlí — ag foghlaim le bheith ina dhlíodóir
Tá sé ag cur an mhac is sine le dlí
+–
Fáiscfidh sé dlí ort, fáiscfidh sin
Beidh dlí faoi go siúráilte — mar gheall air
TUILLEADH (6) ▼
Chuir sé dlí air
Má théann an scéal faoin dlí caithfear P. — má théann sé sna cúirteanna
Tá sé dhá thabhairt isteach faoi dhlí — ag cur dlí air
Tabhair faoi dhlí é, agus mise i mbannaí go mbainfidh tú do shásamh dhe
Dhá mb'fhiú liom a thabhairt faoi dhlí, d'fheicfeá féin air go scarfadh sé leis go beo sciobtha, ach ní maith liom a dhul ag fiachadh ar an rud salach
Ní móide go dtabharfaidís faoi dhlí chor ar bith thú, ach má thugann, ná lig dóibh mionna a bhaint asat
·
Chuaigh siad chun dlí le chéile
Ní raibh sé sásta go dtéidís chun dlí, ach fuair sé a dhóthain den dlí sa deireadh
d.
ag dlí: ainm briathartha. Ní bhaintear leas as aon aimsir eile dhe sa gcéill seo.
+–
Tá siad ag dlí le chéile le dhá bhliain anois, agus níl tús ná deireadh fós air — tá dlí ar siúl eatarthu
Tuilleadh diabhail acu mura bhfuil siad sách fada ag dlí le chéile anois. Is beag is fiú an talamh ach a mbeidh a chuid féin ag an dlí as
TUILLEADH (3) ▼
Ní ceird ar bith a bheith ag dlí. Ní ghnóthaíonn air sin ach dlíodóirí agus breitheannaí (breithiúin)
Nach bog atá an craiceann orm go dtiocfainn ag dlí leis go deimhin. Is beag an baol atá orm a mhaisce
Tá sí féin agus T. ag dlí le chéile faoin uaichtín siúd. Ba bheag an éadáil í mar uachta, agus beidh sí sportha go leor ach a mbeidh turnaechaí íoctha aisti
Féach freisin
→
dligh
dlí in iontrálacha eile (50+)
→
foirm
Dúirt sé é sin! Dúirt sé go bhféadfadh ceachtar againn atá fúithi an fheamainn pháirteach a bhaint agus nach mbeadh aon mhaith aon tréas a chur air, nach gcaithfí é sa dlí. Thug sé a éitheach! Cén chiall nach gcaithfí? Déanadh sé mar sin é feiceamuist! Sin caint anois nach bhfuil i gclár ná i bhfoirm
Go bhfóire Dia anois air muis, más ag imeacht ar a chaomhúint mar sin atá sé. I ngan fhios don dlí is cóir a bheith ann.
+
→
bannaí 1
Cuireadh bannaí ar an té a bhí saor, agus dheamhan bannaí ar bith ar an té bhí daor. Nach cam an dlí é?
TUILLEADH (1) ▼
Níl airde ar bith le fáil ag bannaí béil sa dlí mura mbí aon scríbhinn ná aon fhianaisí ann.
+
→
bealach
Is cam an dlí é! Buaileadh bannaí ar an té a bhí saor, agus ligeadh amach an ceann a bhí as bealach gan tada.
TUILLEADH (1) ▼
Má bhí tú as bealach thú fhéin, céard a fhéadfas tú a dhéanamh air. Níl a dhath maitheasa dhuit ag dhul chun dlí leis.
→
beanna
Níl aon stiléara in ann a bheanna a thabhairt leis anois. Tá an dlí róghéar agus an iomarca spíodóirí amuigh.
→
beart
Má tá tú ag iarraidh beart a chur ina shuí le S. ná aon duine eile a bhualadh sa dlí, téirigh go dtí an Seandall glic seo thoir. Is fhearr é ná aturnae ar bith.
Droch-chríoch orthub fhéin agus ar a gcuid dlí, mura deas an chaoi ar aos óg é nach bhféadfaidh siad cois a bhualadh ar phort aon oíche Domhnaigh sa mbliain, muran leob póilíos a bheith ar a dtí.
Is fada an lá é ag iarraidh a dhul sa mbile buaic orainne faoi gur chaith muid é sa dlí sin fadó.
+
→
bocht 1
"Téann an dlí don duine bocht, mar théanns uisce an earraigh do na cearca" (seanfhocal) — sciúrann sé iad; ní fhágann sé bonn bán orthu
TUILLEADH (1) ▼
'Sé leas an duine bhoicht fanacht ón dlí, ar chuala tú ariamh é: i ngan fhios don dlí is cóir a bheith ann.
→
borr
Má tá an dlí ag cinniúint fhéin air, dheamhan a bhfuil sé ach ag borradh leis agus dhá shaighdeadh.
→
ainm
Má bhain sé as t'ainm thú, breá nach gcuireann tú dlí, agus creid mise dhuit ann gur daor a d'íocfadh sé é.
+
→
ainneoin
"D'ainneoin dlí na cléire, pósfar sinn le chéile" (líne as seanamhrán.)
TUILLEADH (1) ▼
Thógfadh sé siúd bradáin d'ainneoin a raibh de dhlí ariamh ann.
→
amuigh
Níl bonn bán aige anois. Tá a raibh istigh is amuigh aige caite leis an dlí sin — troscán, airgead, talamh, eallach srl.
+
Bhain an bóithrín sin caint is dlí amach.
TUILLEADH (5) ▼
Bhain sé an teach agus an talamh amach, le teann imeartais agus dlí.
Tá sé le dhul chun dlí le Micil faoin tsráid agus bainfidh sé amach freisin í.
Tá sé ag dhul chun dlí aríst leob: is beag leis ar bhain sé amach cheana.
Má théimse faoin dlí, bainfidh mé a luach amach.
Bainfidh sé sásamh amach má thugann sé chun dlí iad.
Chuala mé go bhfuil an chailleach lena thabhairt chun dlí faoina caitheamh amach gan fáth gan ábhar.
+
Tá dlí nua eile anois le theacht amach, chuala mé, nach bhféadfaidh aon mháistreás scoile pósadh; nó má phósann, go gcaithfidh sí éirí as an scoil
TUILLEADH (6) ▼
Sin é an dlí is fhearr a tháinig amach ariamh, go gcaithfidh aithreachaí agus máithreacha a gcuid clainne a choinneáil ag an scoil.
Tá sé le theacht de dhlí amach anois nach bhféadfaidh duine ar bith níos mó ná fiche acra talún a bheith aige.
Ba mhaith an ceart dhá dtagadh sé amach de dhlí go gcaithfeadh na boic mhóra sin scaradh lena gcuid airgid.
Ní bheadh iontas orm dhá dtagadh sé amach de dhlí go gcaithfeadh chuile fhear talúna pósadh.
Tá sé de dhlí amuigh anois go gcaithfidh chuile dhuine aire a thabhairt dhá chuid beithíoch ar phéarslaí. Mura ndéana, cuirfear dlí orthub
Is iomaí dlí aisteach atá ag teacht amach le gairid fhéin.
→
anam
Ní bheadh baol orthub m'anam a ligean liom leath chomh héasca murach an faitíos mór atá orthub roimh an dlí anois.
+
Má thagann an dlí anuas air, ní fearrde é go luath.
TUILLEADH (1) ▼
Níor íoc siad aon chíos le fada, ach tá ráite go bhfuil an dlí le theacht anuas orthub anois.
→
foscadh
'Sé S. a shaighdeas chuile dhuine, ach is cuma cén troid ná an dlí a bheas ann, beidh sé fhéin ar thaobh an fhoscaidh i gcónaí — ní baol go mbeidh sé roinnpháirteach sa troid ná go dtabharfar chun cúirte é dhá bharr
Is fada an dlí sin idir chamánaí, pé ar bith caoi a rachaidh sé as a dheireadh — is fada dá phlé é, pé ar bith cén réiteach a dhéanfar air i ndeireadh na scríbe
Ní thabharfainn fionna feanna ar a raibh d'achrann ar fad ann agus féacha chomh splanctha agus atá siad chuig dlí ina dhiaidh sin.
→
foighid
Bíonn an-fhoighid aige le daoine ach má théann daoine eile thar an lá cairde chor ar bith, fuagraíonn sé dlí orthu — ní bhíonn aon deifir mhór air ag éileamh íocaíochta ná ag fuagairt dlí de bharr neamhíocaíochta ar chuid de na daoine
→
folach 2
Cheannaigh sé seo thuas seala eile caorach inné. Tá folach na talúna aige anois ach is furasta dhó sin: folach dhá phóicín. Feicfidh tú dlí anois déarfainn, arae foghlóidh siad siúd a bhfuil istigh ar an mbaile
→
abair
Deir siad go bhfuil dlí le theacht amach go gcaithfear íoc ar an gcat chomh maith leis an madadh
Má chuireann tú dlí orthu, agus thú a chaitheamh, daingneoidh sé iadsan. Rachaidh mé faoi dhuit go ndaingneoidh. Mura bhfuil tú in ann a gcur amach anois le bladar nó le bréagadh, lig dóibh ar fad. Cinnfidh siad ort ar a mhalrait
→
daoradh
Is fadó an lá a bheadh sé caite amach ag S. ach go bhfuil sé ar an daoradh aige. Tá a fhios aige chomh luath agus a chaithfeas, go bhfáiscfidh sé dlí air faoin airgead. Tá sé idir ord agus inneoin ceart. Tuilleadh ghéar choscartha den mhí-ádh aige
→
daor 2
Ná bac leis an dlí sin! Nach raibh an díthreabhach bocht sin daortha shula tugadh isteach sa gcúirt ariamh é. Dheamhan blas fios acu sin ar dhlí ach an oiread is atá agamsa nach raibh i gcúirt ná i gcaibidil ariamh. Ba ghnaíúla go mór dhóibh breith ar an bhfear sin agus a chrochadh as láimh, ná cúirt mhuga magadh mar sin a chur air