déantús, déanamh, déanta
—ainmfhocal, fireann
—baintear leas as i gcónaí le maitheas
—tá na trí leagan ann, ach is minice déantús ná déanamh ná déanta i gcaint
—
cumas, déanamh, fuinneamh, fonn, luí le, luiteamas, fír, claonadh, díocas, gafach le obair nó le saothar, teacht aniar, miotal na hoibre, caoindúthracht.
a.
+–
Scread chasta air agat! Ní ligfinn isteach in mo gharraí chor ar bith é. Níl aon déantús maitheasa ann, seachas aon duine a chonaic mé ariamh
Ba deacair dhó aon déantús maitheasa a bheith ann, mar sin é an tógáil a fuair sé. Bhí a athair féin amhlaidh. Ní dhéanfadh sé smeach ó mhaidin go faoithin dhá bhfaigheadh sé duine ar bith lena dhéanamh ar a shon. Ach d'imigh an saol sin a bhfaighfí daoine ina n-amadáin. An té a ghabhas ar a shláinte anois, ní mian leis gan a luach a fháil, agus tá an ceart aige
TUILLEADH (2) ▼
Ní fhágfaidh an dole sin déantús maitheasa ar bith san aos óg. Duine ar bith acu a bhfuil aon traidhfilín dó, níl aon tsástaíocht air a dhul ag obair. Is fearr leis an díomhaointeas fhad is a bheas luach tobac aige agus luach céilí san oíche Dé Domhnaigh. Sháraigh sé gach is a dtáinig amach ariamh, feictear dhomsa. Seo é an saol ar chuma ar bith a bhfuil na daoine ag fáil a mbeatha ó neamh
Cén chaoi a bhféadfadh aon déantús maitheasa a bheith ann, nuair nár cuireadh fír na maitheasa ann nuair a bhí a cur ann. Ach níor cuireadh. An iomarca trua. 'Sí an pheataíocht sin a d'fhága é sa gcruth a bhfuil sé, gan maith gan maoin
·
Níl aon déantús maitheasa ann (/d′īɴtəs/, Spidéal)
Togha fear oibre a bhí ann ach ní raibh aon déantas (/d′īɴtəs/) maitheasa ann ina ghnaithe féin — ní raibh aon mhaith ann san obair a bhí sé a dhéanamh; ní raibh aon ghus ná aon dul chun cinn ann lena chuid cúrsaí féin; ní raibh sé barainneach
·
Dhá mbeadh déanamh maitheasa ann, ní ag mháinneáil (fáinneáil?) thart ansin ar feadh an lae a bheadh sé agus a gharraí thart cheal glantacháin. Fuair sé an saol róleisciúil san am a chuaigh thart; gan call dó buille ar bith a dhéanamh nuair a bhí lán tí acu ann. Ach bainfear siar as é anois ó tá sé ina aonraic
An té nach bhfuil déanamh na maitheasa ann, is beag an ghnaithe atá aige ansiúd. Siúd é an áit a mbeidh a fhios cé hé searrach na dea-lárach. Dheamhan triúr ar do bhaile a sheasfadh ann uair an chloig
·
Dhá mbeadh déanta maitheasa ann, ní ag imeacht ina liúiste (leoiste) ar chnocáin a bheadh sé agus a athair bocht agus gan siúl an bhealaigh ann le neart sclábhaíochta
b.
·
Déantas na fírinne leat níl a fhios agam cé adúirt é — (de) déanta na fírinne (Spidéal)
Déantas na fírinne níor leag mise súil ar an bhfear ariamh agus níl a fhios agam cén sórt srón atá air — leisce na bréige — ach léar (de réir) mar a chloisim an dream seo a chonaic é ag rá
déantús in iontrálacha eile (5)
Níor rugadh ariamh aon fheithideach is díomhaoiní ná is lú déantús maitheasa ná é. Chuirfeadh sé an ghráin chríochnaithe ort ag breathnú air sa ngarraí.
→
dóigh 3
Ara níl déantús maitheasa ar bith ina ioscadaí dóite siod. Céard a ghníos sé ach ag breacadh a loirgne chois na tine
→
dóirt
Tá déantús maitheasa ina bhean, ach cén mhaith sin, má imíonn sí óna cuid oibre le staiciúlacht, agus gan í leathdhéanta aici. Is beag an mhaith bó ar bith a dhóirteas a cuid bainne
→
dúchan
Is diabhaltaí an dúchan a rinne mé féin agus D. lá. Chuir muid an cúl thiar agus an cúl ó dheas de Bh. Bh. agus go deimhin bhí sé chomh maith dhom a rá nach raibh freastal ar bith againn scáth a ndearna J. Sh. G. Deirimse leatsa gur buan an cúl é cúl thiar Bh. Bh. Feicim anois go bhféachann sé é féin trí lá, ach ar ndóigh níl déantús maitheasa ar bith sa scairíneach siúd. Ní ag cur a bhíos sé ach ag cipiléireacht!
→
téigh as
Ní cheannóinn an capall sin chor ar bith. Cuimhnigh go bhfuil mise dhá rá leat: is gearr a bheas déantús maitheasa ar bith sa gcapall sin, agus sin é an fáth go bhfuil sé ag iarraidh a cur uaidh. Níl néal ar bith air sin. Nach bhfeiceann tú í ag dul amach ar fad as na guailní. Tá sí caite i ndiaidh a mullaigh uileag anois. Is beag an dochar di agus na hualaigh a chuireadh sé uirthi