Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

bodach (31)

+
abair
Abair: "ceirtlín bhog bharraigh ar bhogbhallaí an tighe: bog bog, arsa an t-óg-bhodach ar bhog-bhallaí an tighe." Abair sciobtha é (má dheireann, tuigfidh tú an gaol atá ag an gconson "g" leis an gconson "d")
TUILLEADH (1) ▼
Is mór adéarfá le gasúr nach mbeadh aon-chiall aige, ach bodach mar é sin! = chuirfeadh sé iongantas ort, go ndéanfadh gasúr gan aon chiall féin é, ní áirighim bodach mar é sin
 
Is furasta leis sin daighce a theacht air. Níl ort ach breathnú cam air agus tá sé eirighthe in a choileaichín agad. Má chuaidh leis muis an oíche faoi dheire, castar leis é. Ní túisce a bhí sé in a shuidhe, ná bodach eile nach raibh aon-bheann aige air: P. Ch. Sin é an buachaill aige
 
danra
Dream an-tsoilgheasach iad agus an-ghnaoidheamhail. Ach tá siad cho danra leis an tubaiste ar thada a rádh leo. 'Chuile shórt aca ach a dhul i gcleitheamhnas comhairle ar bith a chur orra. Is túisce go mór a ghabhfaidís in do phíobán ná a ghlacfaidís comhairle ar bith uait. Droch-bhodaigh iad ar an gcaoi sin.
 
deaide
Is cam a bhreathnóchadh an bodach is deaide dhi uirre dhá dtugadh sí isteach an cleiteachán sin aige
 
deamhan 1
Dheamhan an bodach is athair duit a dhéanfadh é ní áirím thú féin
 
Sin é anois siar an bodach is dearbhráthair do'n fhear a raibh tú ag caint faoi ar ball
+
dia 1
Ní mar a chéile bodach agus Dia. (fc. bodach)
TUILLEADH (1) ▼
Ní h-ionann bodach agus Dia (fc. bodach)
 
diaidh
Is fánach an tsiocair a bhí aige. Dheamhan blas ach iad a bheith amuigh ag déanamh spraoi ingarrdha atá annsiúd chois an bhóthair trathnóna Domhnaigh. Bhí seisean ag rith, agus cuireann duine de na gearr-bhodaigh — mac le P. É — cois roimhe. Caitheadh amach indiaidh a mhullaigh é, agus rug splinnc cloiche a bhí aníos ar an talamh annsin air, slán an tsamhail. Níor mhair sé achar ar bith. Sin é an áit is éalannaighe in do cholainn — an chamóig ara. Tá contabhairt ar dhuine i gcomhnaí, má fhaghann sé priocadh ar bith annsin
 
Tá an bodach sin droch-mhúinte (m maon. Béim an ghotha ar an gcéad siolla) díbheirgeach ach d'eile cé'n chaoi a mbeadh sé. Ní fhaca muid aon-duine dhá chineál ar a mhalrait ariamh. Níor casadh bó ná gamhain ar chuid a athar ariamh nachar mharbhuigh sé. Ach thug M. Mh. giorrachan saoghail dhó ins an deireadh, agus ba bheag an scéal é 'ndéanaidh Dia grásta air. 'Sé an t-iongantas é, nacharbh fhadó roimhe sin a rinneadh leis é. Bhí an baile faoin a chosa ceart aige. Bhascadh sé a mbíodh aca
+
A roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha; tabhair a roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha = má fhaghann an duine daoitheamhuil breith a bhéil féin, 'sé an rud is measa a thóigfeas sé i gcomhnuí
TUILLEADH (5) ▼
Chonnaic tú annsin thiar é Mac Mh. Ch. Bean ar bith a shamhlóchadh an t-athair leis, ní raibh aon-mhaith innte. Bhí mná maithe faighte aige dhó, ach ní bhreathnóchadh sé ins an taobh a mbeidís. Annsin dubhairt an t-athair leis a dhul agus bean a fháil é féin. Chuaidh. Inghean T. Sh. sliseog chaithte chaillte, nach raibh cianóg ruadh ar a faghaltas. Reic sí an tsean-bhean a bhí ins an teach. Níor fhága sí nidh dhar dhealbh an ghrian istigh faoi chaolachaí an tighe nar árduigh sí soir abhaile. Sin é an fear a rinne an droch-phósadh. Ach ar chuala tú ariamh é: tabhair a roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha
Ar chuala tú ariamh an uair a thug an C. Peadar Th. — sean-athair P. P. anois — annseo gur thug sé roghain dó ar cheithre ghabhaltas: gabhaltas J. Th. ar an mbaile seo, gabhaltas F. Ch. ar an gC. Dh. nó gabhaltas Mh. Mh. 'Sé gabhaltas J. C. a thóig sé. Sin é an fear a raibh an smál air, agus an mhaith a bhí ag ceachtar de'n phéire eile ar an ngabhaltas sin. 'Ar ndú níl ins an áit a thóig sé ach driseachaí agus clochair. Níl acra talamh cuir ag gabhail leis. Ach sin é é. Tabhair roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha
Bhí mise istigh in éindigh leis dhá cheannacht. Leag fear an tsiopa anuas cheithre ghiota agus thug sé roghain duinn orra. Aon-phradhas amháin uiliog a bhí siad. Dubhairt sé go mbadh é an t-éadach buidhe ab fhearr a mbeadh caitheamh ann. Bhí sé an-chruadh, agus ní raibh aon-chosamhlacht air go dtréigfeadh sé. Ach ní raibh rud ar bith ag marbhú mo dhuine ach an ghalántacht. Cheannuigh sé an leamháinín scanruighthe donn siúd, agus an chéad mhúr báistighe a gheobhfas sé ní bheidh falach dó nach mbeidh tréigthe anuas dhá chraiceann. Mar adeireadh P. N.: tabhair a roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha. Is cuma leis é ach an chosamhlacht a bheith ann.
Dubhairt sí leat ceann ar bith a thogair tú a thabhairt leat, agus d'fhága tú an langa agus an trosc in do dhiaidh, agus chroch tú leat an faidhtín! Diabhal bréag nach h-ait an soláthruidhe thú. Ó chuala mise ariamh é: tabhair roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha. Sin é a fhearacht agadsa anois é.
Is cumasach an duine thú. D'fhága tú fataí agus feoil agus bláthach in do dhiaidh, agus chuaidh tú ag ól an "choffee" bhrocaigh sin agus an aráin. Tabhair roghain do'n bhodach 'ar ndú', agus tóigfidh sé an díogha. Is beag an dochar duit a bheith snuighte caithte féin, agus gan de chothú agad ach é sin.
 
díol 2
Is droch-bhodach é an sagart sin. Ní tada eile é. Teigheann sé ingeallta críochnuighthe le cruadhóig ola. Chuaidh mé siar aige an oíche a bhfuair B. — go ndéanaidh Dia trócaire uirre — bás. Bhí sé an-óg ins an oíche. Ba ar a chruadh-chúis dó a bheith an naoi a chlog. Níl aon-díol in Éirinn nar thug sé orm faoi nar tháinic mé níos túisce. "Ní raibh aon-ghoir agam air" adeirimse. "A dhath féin, ní raibh uirre trathnóna. Tinneas tobann é." Ach níor chlaon sé in a dheidh sin.
 
do 1
Céard atá an bodach is mac sin dó a dhéanamh
 
Tá doicheall eicínt aríst air muis. Ach sin é an chaoi a mbíonn an bodach sin i gcomhnuí. Ní túisce leat ná in t'aghaidh é. Tá sé cho luath-intinneach leis an ngaoith agus cho bundúnach le múille
 
"Domhnach Chrom Dubh, lá na Móna agus Lá Fheil Muire Mór thall sa bhFoghmhar: trí lá a bhfaghann an bodach a sháith le n-ithe" = deirtear é seo
+
dréim
Níl aon-ghoir agamsa a dhul ag dréim (/ə d′r′ēm′/) le máistir scoile. Is beag an baoghal. Ní h-ionann bodach agus Dia. Geobhaidh máistir scoile bean, lá nach bhfuighidh mo leithide-sa í = ag comórtas, igceartas
TUILLEADH (1) ▼
Dá mbeadh cupla bliain eile do'n mhac is sine atá aige, bheadh sé indon a dhul ag dréim le na rogha fear. Is diabhlaí an bodach fir atá sé a dhéanamh bail ó Dhia agus ó Mhuire air. Diabhal mórán a bhfuil aon-tuilleamaí cheana féin aige leo
+
droch-
Droch-bhodach é = fear olc mioscaiseach
TUILLEADH (1) ▼
Ná bíodh dréim ar bith agad leis. Is droch-bhodach é
 
Tá neart drochmhúineadh san mbodach. Is maith gasta a bheadh sé sin ag tabhairt criogaide (cniogaide) dhuit, dhá gcuirtheá aon-mhúisiam air
 
Má fhághaimse leigean ar bith choidhchin air gheobhaidh sé dualgas an tslisne uaim, diabhal bréag nach uaidh. Hébrí céard a chuirfeas mé as dó, ní ghabhfaidh rud ar bith ann dó ar chaoi ar bith. Cumaoin a láimhe féin atá a thabhairt do'n bhodach sin
 
duine
Ní comórtas ar bith do dhaoine uaisle mise. Ní h-ionann bodach agus Dia, adeir siad
 
Badh é an droch-bhodach é faoi rádh agus nach bhfuigheadh sé ól
 
Níl aon-uair ins an aer, dhá dteagann sé ag cuartaidheacht annseo nach dteigheann fearg air. Tosuigheann na gearr-bhodaigh ag sáruidheacht leis
 
Tá sé ag dul 'un staince ar an mbodach seo aríst. Ní dhéanfaidh sé aon-cheo faoi shásamh aríst go faoithin. Ní dóichide cleas dhá ndeanfadh sé anois ná an láighe a chaitheamh 'dtigh diabhail annsin ar fad, agus lascadh leis soir ag an S.