Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: gabha

→ cóineas

Níl aon-choimhneas dhá raibh a' gabhail le teach ariamh nach bhfuil aige siúd. Ní raibh acra ariamh ag siúinéara ná ag gabha nach bhfuil aige. Má's í an tsnáthad mhálaí fhéin í, tá sí aige.

→ bealach

'Tá 'chuile scéal go maith go gcloise tú an dá scéal'. Ní hé an oiread sin chor a' bith atá an gabha se'aghainn fhéin as bealach, thar aon-ghabha eile.

+

→ beo 2

Chuir an gabha an táirnge sa mbeo (nó "imbeo") = thiomáin sé ro-fhada thríd a' gcrúib é, go ndeacha sé sa mbeo.

TUILLEADH (2) ▼

Chuir a' gabha tairnge i mbeo innte indiu.

Sí'n capall is contráilte í, dhár fhéach gabha ariamh le crudh a chuir uirre. Ní thagann táirm a' bith uirre, go dteigheann sé ar thiomáilt (thiomáint) na dtáirngí. An lá faoi dheire a raibh cothrom cruidhthe ag gabhail uirre, chuir sé dhá thairnge sa mbeo innte, a's b'éigean dó a dtarraingt aríst ar ais.

+

→ bioraím

Níor bhiorruigh an gabha an chocáil sáthach maith ar a' gcrúdh.

TUILLEADH (1) ▼

Biorruigheann a's géaruigheann an gabha na tairngí seaca, sa mbealach go mbéarfaidís greim ar a' reothalach.

→ bior

Chuir an gabha bior iarainn sa teine gur thug sé goradh dhó, a's annsin, lúb sé é, go ndearna sé tlú dhe.

→ aer

Níl aon ghabha ó aer go talamh a sháróchadh é.

→ aice 2

Ní raibh gabha 'bith in aice láithreach, a chuirfeadh cruidhthe suas dhom.

→ ainm

Pádraig: Nach gabha é; Seán: Tá ainm air (i.e. is ainm gabha é), ach sin é an gabha eile!

→ faill

Breá ar thug sib an fháill dó? Is bocht nach dtóigfí sib! Nach bhfuil a fhios agaibh go mbíonn sé siúd i gcomhnaí ag faire ar an teach ósta sin, agus súil gabha indiaidh táirne aige, fea'int (feáchaint) a bhfeicfeadh sé tada ag corraí

→ foghairt 2

Tugann an gabha foghairt don "drill". Coinníonn sé dhá chur síos agus aníos san uisce, nó go mbíonn foghairt ann. Ní leigeann an fhoghairt don fhaobhar maolú. Ní imeóidh an géireadas as má bhíonn fabhairt ann. Ní theigheann foghairt ar bith igcrúdh. Cuireann sé san uisce é, ach má chuireann féin, ní chuireann sé aon-fhoghairt ann. Ní bhíonn aon-chall dó leis. I gcruach a theigheas foghairt = foghairt a chur i gcruaigh: to temper steel

+

→ foireann

Cé mhéad atá an gabha seo thoir a bhaint amach ar an bhfuireann anois?

TUILLEADH (1) ▼

Tá mo dhóthain gualach agam l'aghaidh fuireann iarainn, ach tá an gabha sin thiar ag leanacht na ndaoine ro-dhaor ar fad

→ ith

Bhuail an sliabh gortach mé aniar ag tigh Chóilí agus fhobair mé a dhul isteach ag Pheadair a' Ghabha ag iarraidh rud le n-ithe.

→ folaigh

Faluigh fútha. Tá súil gabha indiaidh táirne aige seo thall ar gach cárta dá bhfuil ag dul amach

→ fuíoll

M'anamsa muise go bhfuil an crudh sin déanta: déanta gan fuigheall cho maith agus dhá mba amach as teallach an ghabha a thiocfadh sé. Déanta gan fuigheall béim an chasúir a mhic ó = gan lorg an chasúir go ciotach air; déanta igcruth agus nach n-aithneochaí gur togha fear ceirde a rinne é

→ feire

Shílfeá gur beag an feire atá san gcrú sin chor ar bith. Na bac le aon-ghabha nach gcuirfidh slacht ar an rásáil muis

→ cródhearg

Chuir an gabha an t-iarann san teallach agus ba ghairid go raibh sé dubh-dhearg agus annsin cró-dhearg aige. Thosaigh sé dhá lascadh ar an inneoin annsin agus, marar bhain sé dreas as ní lá go maidin é

→ deargán

Thóig sé as an teine é, an uair a bhí sé in a dheargán agus thosuigh sé dhá lascadh ar an inneoin. Níor chuir sé biseach ar bith isteach ann, ach an dá bhrionglán a thathú agus aon-cheann amháin a dhéanamh dhíob. Siúd é atá deas air. An-ghabha é. Níl goir ar bith ag an mb. air. Níl sé 'fhoisceacht mbeannuighidh Dia dhó

→ deasaigh

Ní mór an tlú sin a thabhairt ag an ngabha, nó ag fear deasuighthe eicínt go dtathuighthear an dá bhrionglán

→ dreas 2

Is gearr a bheadh an gabha ag cur deis' air sin. Thiubharfadh sé goradh dhó sa teallach, agus ghabhfadh sé in a éadan ar an inneoin annsin, agus bheadh sé dhá ghreadadh, nó nach bhfágfadh sé a dhath de'n dreas sin air. D'fheicfeá ag eirghe dhó leis an ordlaidheacht é. Féadfaidh tusa an cleas céadna a dhéanamh, mara bhfuil tú ro-dhíomhaoineach

→ dubh 1

Gabha dubh é = gabha ceártan

→ déan 1

Ní dhéanfadh tada na gnaithí anois, ach dhá mbeadh an bhís atá ag an ngabha againn go bhféadfadh muid a chur isteach innte, agus chasfadh sin gan bhuidheachas é

→ téigh do

T'anam ó'n dacs é, níor thug tú an méid sin dó. Ní raibh aon-phunt ag dul dó: dhá chrudh tá cupla mí ó shoin, agus dhá shean-chrúdh anois, agus thug tú gualach aige an uair dheireannach. Scriosadóir é, má bhain sé an oiread sin díot. Tá rud le déanamh leis: a dhul ag gabha eicínt eile

→ téigh go

An uair a theigheas an gabha do'n teampall teigheann sé go h-altóir (fc. gabha, teampall)

→ téigh ó

Tá an tlú sin gaibhte ó mhaith. B'fhéidir dhá dtugthá ag an ngabha é, go dtaitheochadh sé aríst é

gabha (28)