Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: hata

→ freagair

Ní fhreagraíonn an hata sin do mo chloigeann beag ná mór. Ghabhfadh dhá chloigeann mar mo cheann-sa ann

→ fálach

Leagfaidh mé isteach an hata (i wardrobe), faitíos na fálach. Is furasta leis salachar a thóigeál caite annsin. Ní mór aire a thabhairt dó, ach b'fhéidir gur buaine é ná muid féin. = bhí faitíos air go salóchaí an hata mara gcuirtí ar chaladh shábhála é

→ cinnireacht

Shílfeá go mbadh deacair dóib (do na mná) na hataí coirricíneacha sin a chinnireacht chor a' bith, dhá mbeadh farradh 'bith ann.

→ cleite

Dheamhan luach leithphighne 'mhaith a rinne a dearbhráthair ariamh di, a's má's fíor di fhéin 'na dheidh sin, sé'n cleite is fhearr in a hata é.

+

→ coiric

Tá coirric suas ar a hata. Le galántacht, d'eile!

TUILLEADH (5) ▼

Rinne sé dhá leith de choirric a hata in áit ar shuidh sé air, a's ar lioc sé faoi é. = cíor an hata; an chuid chruinn as cionn na billeoige.

Bhí cleite i gcoirric an hata aice.

'Bhfaca tú na coirriceachaí atá ar na hataí atá 'teacht amach anois?

'Breagh ó chuaidh tú dhá cheannacht nar cheannuigh tú hata mar is ceart fharras an choirric sin!

Shílfeá go mbadh deacair do na mná na hataí sin a chinnireacht chor a' bith lá gála a's na coirriceachaí atá asta(b).

→ biorach 1

Cáide'o a thosuigh caitheamh ar na hataí bioracha sin? InDomhnach fhéin ní deas iad!

→ buimbiléad

Bíonn boimbiléad de hata ag imtheacht anois air a's ní thiubharfá samhail a' bith ach a' hata 'bhíodh ar Ph. na gC. fadó.

→ brúitín

Shuidh sé ar mo hata a's rinne sé brúightín dhe faoi.

→ anuas

Bhí an hata anuas ar a shúile

→ aslánta

Ní maith dhuit 'hata bán' a rádh leis, tá sé chomh h-asalánta sin.

→ imigh

Fhóbair dó imtheacht , d'fhuireasbha a hata = is beag nar imthigh sé gan a hata.

→ fabharcán

Níl fataí ar bith a chinnfeadh ar na fataí fabharcáin sin. 'Ar ndú len a maith a bhíos siad ionta. Bíonn chuile cheann aca cho mór le do hata

→ feistigh

Nach hé atá feistithe amach 'un bóthair len a hata cúil agus a chuid miotóg

+

→ fill

Buail filleadh ar an hata sin, agus is amhlaidh is deise a ghabhfas sé duit = cuir speic nó billéad air; ionntuigh suas binn dhe

TUILLEADH (2) ▼

Tá filleadh ar a hata aige, le teann leitheid. Go deimhin níl sé gan talamh a bheith faoi

An bhfaca tú an hata atá ar an inín sin thiar ag P. Tá sé cocáilte ar chúl a cinn agus filleadh suas ann. Sin í an onóir chreidim

+

→ folach 2

Chuaigh sé siar agus gan falach bríste ná hata air = bhí an hata stróiche nó b'fhéidir caillte aige, agus an bríste in a liobair

TUILLEADH (1) ▼

Deir sí nach féidir léithe falach a cinn de hata a fháil in áit ar bith. Tá an-bhoimbiléad de chloigeann uirre go dearfa bail agus beannú uirre!

→ fóidín

Ba deas mé i lár Shráid na Siopaí (inGaillimh) agus mo hata iompuithe amach. M'anam nach fóidín meara a bheadh orm annsin ach go ndéarfaí gur imithe as Béal Átha na Sluaighe a bheinn (as an ngealtlann)

→ froc

Bhí frac agus hata bog air mar d'fheicfeá ar fhear Achréidh

→ deacair 2

Is deacair hata bán a rádh leis (fc. hata)

→ deamhan 1

Dheamhan an gcuirfeá ag ruaigeadh na bpréachán an hata a bhí air

→ dearc

Is aige a bhí an dearcadh ar do hata nuadh. Is beag nach sílfeá gur ag brath ar a iarraidh ort a bhí sé

→ deatach

Mo dheatach ort a stór, mara beag a thastuigheas hata uait! Ní raibh hata ar aonduine de do chine ariamh, agus rinne siad gnatha maith dhá fhuireasbhaidh freisin. Ach níl a fhios ag mná na beag-mhaitheasa cá suidhfidh siad ná cá seasfaidh siad le teann suimeamhlacht'

→ deisigh

Is bean deisighthe ceart indiu í faoi na hata dearg agus cleiteadhachaí ann, agus bróga ar dhath na láibe atá thuas annsiúd thuas 'san bportach agam

→ deoraí

Ba mhaith teann iad tamall annsin thoir. Ní raibh sé ann an té a déarfadh hata bán leo, ná a leigfeadh an faitíos dó a rádh. Agus feacha in a dheidh sin go bhfuil na préacháin ag dul thrín a gcuid fuinneog agus nach bhfuil deoruidhe an bhéil bheo aca ins an gcomhaireamh ceann indiu

→ dingthe

Cheannuigh mé hata breagh nuadh — luach punt — agus fébrí cé'n chaoi ar leag mé ar an "sate" le m'ais é, dheamhan easna de shean-chailleach nar tháinig isteach agus nar ghróig sí í féin síos in a mhullach. Ní fhaca tú carghas go dtí é. Bhí sé dingthe brúighte ar fad. Chinn orm ariamh a chumraidheacht féin a chur air in a dhiaidh sin. Is mór dhá fhonn a bhí orm, bíodh a fhios agad a dhul ag "blasteáil" na sean-mhná

→ dlúthmhuintir

A dlúth-mhuintir fhéin uiliog atá annsin: ainteanna agus col ceathrachaí. Is deacair hata bán a rádh léithe annsin deirimse leat

→ doiligh

Is doiligh "hata bán" a rádh leis anois = tá sé eirighthe suas nó ceannasach ins an saoghal; tá sé láidir nó ar chaoi eicínt gur deacair araoid ar bith a chuir air

→ dáimh

Nach h-iad an chuid eile dhíot fhéin iad sin: an cleite is fhearr in do hata. In Domhnach tá na dáimheannaí ann, ach a gcomhaireamh

+

→ díol 2

Ní fhéadann sí a díol de hata a fháil i siopa ar bith. Bíonn 'chuile cheann ro-mhór nó ro-bheag di.

TUILLEADH (1) ▼

Ní díol náire dhuit chor ar bith iad. 'Siad an cleite is fhearr in do hata iad a mhic ó. An bhfuil tú ag séanadh an ghaoil? Nach bhfuil a fhios agad gurb shin iad an chuid eile dhíot fhéin

→ dóigh 1

An-dóigh ballach í Carraig Mh. ar an taoille seo. Nach bhfuil sé ag tuileadh isteach i mbéal na cuisle. Gabh síos agus caith cupla urchar uirre, agus fan ann nó go ndíbrighidh an taoille tuile thú. Cuirfidh mé mo shean-hata leat go n-eireochaidh ballach nó bromóg leat

→ dóirt

Tá dórtadh uisce as do hata. Caith dhaot é go beo, agus ná bíodh sé ag rith síos le do mhuineál

→ téigh do

Ná bain díot an hata a dhuine sin. Sin é an slacht uiliog ort. Is breagh atá sé ag dul duit

hata (40)