Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
dóigh
ainm-fhocal; buineann
ní bhíonn aon-iolraidh air.
Fuaim: an fhuaim chéadna le dó
1.
a.
díol, údar, ábhar, ceap, ballséire.
+
Rinne siad dóigh mhagaidh dhó (dhe) = údar magaidh, ceap-magaidh, bothae, ballséire nó baileabhair.
Tá S. in a dhóigh mhagaidh ag an tír. Níl áit ar bith dhá mbíonn sé anois nach mbíonn cluiche cruinnighthe air ag séideadh faoi
TUILLEADH (7) ▼
An síleann tú gur dóigh mhagaidh mé go mbeitheá ar an gceird sin liom. Mo choinsias 's dar m'anam, mara n-eirighidh tú as anois go beo sciobtha, ní h-iad do chosa féin a thiubharfas as ball na h-áite thú deirimse leat
Má's dóigh mhagaidh atá sib a iarraidh, ionnsuigidh duine eicínt eile. Tá sib ag plé leis an gceann contráilte ar ala na h-uaire. M'anam ó'n diabhal gur sonnda an mhaise dhaoib é — grabairí mar sib!
Ní fhaca tú aon-dóigh mhagaidh go h-iomaidh mar é. Tá an dream seo síos ag saghdadh faoi d'aon-uaim amháin, agus ag rádh leis nach bhfuil air ach a dhul siar agus inghean T. S. a iarraidh, agus go bhfuil sí le fáil aige. Meastú nachar tháinig sé tigh Sh. aréir agus é gabhtha gléasta faoi "chollar" agus faoi "tie". Anois an bhfuil biseach agad?
Is túatach an cheird atá orra ag déanamh dóigh mhagaidh mar sin de shean-fhear bhocht atá ins an aois leanbuidhe mar atá sé. Dheamhan an dóigh beirthe é, nó eireochaidh sé ins an gceann air. Ní bheadh locht ar bith a dhul ag spochadh len a leithide eile féin, ach tá sé mór aca a dhul ag suidhe i mbun sean-duine mar sin
Tá sí caillte le cás agus náire faoi'n deis atá ar an athair ag imeacht — in a dhóigh mhagaidh ag an tír. Deir tú leis a tháinic abhaile as G. an oíche faoi dheireadh agus cóiste cínn faoi, agus é ag rádh le 'chuile dhuine dhá raibh ag castáil leis go raibh inghean Lord C. len a phósadh, ach nach bpósfadh sé í mara dtugadh a h-athair an teach mór di. Sin é an "óinseach" agad
Shílfeá go bhfuil siad ag déanamh dóigh mhagaidh dhíot d'aon-cheird. Má ghlacann tú mo chomhairle-sa, fanfaidh tú uatha, agus ní bheidh baint ná páirt agad leo. Scaibhtéaraí maithe iad sin. Ní tada eile iad
'Sé déanamh an mhagaidh, dóigh an mhagaidh = 'sé déanamh an mhagaidh díol an mhagaidh (sean-fhocal. fc. díol. Cuirtear dóigh in áit díol ins an sean-fhocal go minic)
+
Rinne sé dóigh ar fad dhe (in áit dóigh mhagaidh a rádh, is rí-mhinic nach n-abruighthear mar seo ach dóigh amháin, agus bíonn roint beag céille le cois ann scaithtí)
An rún atá agaibh dóigh a dhéanamh dhíom = díol magaidh
TUILLEADH (6) ▼
Is maith gasta a dhéanfaí dóigh annseo anois dó, dá lonnuigheadh sé achar ar bith ann. Ach is rí-mhaith atá a fhios aige sin. Chroch sé a chuid seolta leis, cho luath agus a fuair sé an deis
Is diabhlaí dúlaidhe a bhíos sé a dhul ag déanamh dógha de 'chuile dhuine. Mise imbannaí gur deacair drannadh leis féin — gur deacair sin
"Boss" réidh go leor é. Mara bhfeiceadh sé thú ag déanamh dógha de'n scéal ar fad ní abróchadh sé tada. Bhí mé féin agus M. Bh. annsin thiar anuiridh ag baint chlocha reatha ingarrdha D. Shuidh muid síos agus na piocóideachaí caithte uainn againn. Diabhal easna dhó nachar théaltuigh aniar, agus ní fhaca muid ariamh ariamh é, gur rug sé ceart críochnuighthe orainn. Meastú céard a rinne sé: a dhruim a thabhairt duinn ar an toirt … Chaithfeadh sé T. Mh. a bhriseadh. Rinne sé sin dóigh dhó (dhe) amach is amach. Fear ar bith a leagadh an barra uaidh os a choinne agus a chuireadh péire uileannachaí air fhéin ag dradaireacht le 'chuile bhean a theigheadh thart an bóthar
Má's leat dóigh a dhéanamh de'n scéal ar fad, sin é atá agad a dhéanamh. Meastú an éistfidh duine ar bith leat ar an gceird sin. Má shíleann tú go n-éistfidh féach leo é. Ar a fhéachaint a bheidh a fhios é
Réidhteach a dhuine! Réidhteach. T'anam ó'n Diabhal, ní fhéadfaidh tú dóigh a dhéanamh de'n scéal ceart críochnuighthe. Nach feasach duit féin cho maith agus is feasach domsa má ólann tú a leath sin, agus uisce a chur thríd an gcuid eile, go mbrathfaidh sé é. Is air nach mbeidh an mhoill. Nach furasta aithinte dhó é!
Dar príosta ní féidir dóigh a dhéanamh dhó (dhe) cho h-éascaidh agus a cheapas tusa. Sáthach meabhrach atá sé an uair a thogruigheas sé féin é.
+
Is dóigh grinn thú dá mbeadh a fhios agad é. Nach bhfeiceann tú céard a rinne tú?
Is maith an dóigh grinn duit a dhul ag éisteacht leis oíche eicínt. Níor chuala tú a leithide ó a rugadh thú
TUILLEADH (1) ▼
Ba mhaith an dóigh grinn do dhuine a bheith ag breathnú air ag cur na tuighe. Dheamhan blas ariamh ach a bualadh síos in a straoilleogaí mar a bhí sí agus scoilb a fháisceadh innte. Is breagh slachtar an teach a bhéas aige ach a mbeidh sé réidh
·
Ba mhaith an dóigh gáire é gan bhréig gan áibhéil. Mara mbeadh agad ach aon-gháire amháin chaithfeá a dhéanamh faoi agus an ghoic a bhí air, amuigh ag damhsa
Ba mhaith an dóigh gáiridhe dhuit a theacht ag éisteacht leis oíche eicínt, má bhíonn sé i "ngiúmar" (humour). Tá scéalta aige a bhainfeadh gáire as na clocha. Ach má bhíonn múisiam ná dubrón ar bith air, ní bhfuighidh tú smid ná smeaid uaidh
b.
áit a mbeadh rud le fáil, áit ar dhóigh de rud áirid a bheith ann.
+
Is maith an dóigh fataí é an garrdha sin = garrdha a mbeadh tabhairt fhataí ann; garrdha a bhfásfadh fataí maithe ann
Níl aon-dóigh fataí istigh ar do bhaile inchínnte ar Gharrdha Mh. L. má fhaghann sé aon-ghiollaidheacht. Daithín feamuinne agus braitín aoiligh, agus níl righeachan ar bith le na fataí a bhainfeas tú ann, is cuma fliuch tirm an bhliain
TUILLEADH (1) ▼
B'ait an dóigh fataí é an cúl thoir sin roimhe seo, ach dair (dar) leat, níl tabhairt ar bith fanta ann, marab é an síor-chur atá dhá spíonadh. Is olc é an iomarca de'n fheamuinn dearg sin freisin. Dóigheann sí an talamh uiliog
+
Níl aon-áit ins an gceathramhadh is fhearr dóigh coirce ná an ithir sin thíos agad-sa. Nach bhfeiceann tú go bhfuil sí in a púir uiliog, tá sí cho séasúrach sin. Cuir coirce mór innte sin i mbliana, agus mise i mbannaí go mbeidh an toradh chéadtach agad air
Níl aon-dóigh cruithneacht' istigh ar do bhaile. Cá'il sé? Shílfeá go raibh an talamh dhubhrabháin sin thíos agamsa cho maith agus a bhí le fáil len a h-aghaidh, agus chonnaic tú féin an cleas a rinne sí ann an bhliain cheana. Ní raibh ceo dhá barr ariamh agam nach síobhuisín beag nacharbh fhiú do sheacht mallacht é. Ba í an díogha ceart í lá agus nach ndrannfadh J. Ph. É. léithe agus é thart cheal údar poitín
TUILLEADH (1) ▼
Dóigh coirce mo léan! Dóigh bruimfhéir, má's dóigh ar bith é
+
An-dóigh ballach í Carraig Mh. ar an taoille seo. Nach bhfuil sé ag tuileadh isteach i mbéal na cuisle. Gabh síos agus caith cupla urchar uirre, agus fan ann nó go ndíbrighidh an taoille tuile thú. Cuirfidh mé mo shean-hata leat go n-eireochaidh ballach nó bromóg leat
Is maith an dóigh bradán é Poll na h-Easa ar an aimsir seo. Tháinic mé anoir thar an línn aréir, agus bhí lonnadh ar an uisce. Is deacair breith ins an mbaile ar E. aríst go ceann scathamh. Cuirfidh sé ceirín de'n fhíor-uisce air féin arsa tusa (ag dul ins an abhainn ag saghdadh bradán)
TUILLEADH (3) ▼
Má's ag tóruigheacht creathnaigh a tháinig tú is olc an dóigh (creathnaigh) é seo. Níor mhór duit a dhul ar chladach dána le creathnach a fháil. Is diabhlaí dúlaidhe atá sib ins an gcreathnach suas annsin i gcomhnuí
Is dona an dóigh cairrgín an áit seo a bhfuil tú muis. Is a dhul ag iarraidh breac ar thulán a dhul ag tóraidheacht cairrgín i mbarr chladaigh. Is furasta aithinte gur aineoluidhe thú. An aithneochthá cairrgín dhá bhfeictheá é. Dheamhan a fhios agamsa an aithneochthá
Is maith an dóigh coirrlighe an t-Oileán ar an rabharta mór seo chugainn. Beirt ar bith a mbeadh currach aca, bheadh leasú na bliana sin aca. Ach níl sé grath (de rath) ar na daoine an méid sin féin a fháil. Ach dhá mbeadh currach faoi chéad ann, chreidim nach bhfuil aon-duine ann a ghabhfadh innte, ná a bheadh indon aon-cheart a bhaint di
·
Sílim gurb olc an dóigh mná é an baile seo ag fear ar bith le thoidheacht ann. Níl aon-bhean ionphósta dá bhfuil ann sásta duine ar bith a phósadh ach máistirí scoile, nó cléireachaí beaince. Nach bhfeiceann tú féin iad. Níor mhaith dhuit scráibín a shamhailt leo. Ghabhfaidís ingeallta dhá samhluightheá. Nár thugaidh Dia dhóib níos fhearr é muis! B'fhéidir nuair a d'fhuaróchaidís agus iad fágtha ar a dtóin scathamh eile mar tá siad, go mb'fhurasta a dhul 'un cainte leo annsin.
Ní h-olc an dóigh poitín chor ar bith é tigh S. Mh. B'annamh leis a bheith falamh pé'r bith céard is cor dó ar an saoghal seo. Mara n-eirighidh aon-bhraon leat ann, déarfainn leat do shúil a bhaint dhe. Gabhfaidh sé righte leat aon-deoir a fháil ar a mhalrait
+
Is olc an dóigh a dtáinic tú ins an áit seo má's ag iarraidh feamuinne atá tú. Dheamhan a leath-dhíol féin ag aonduine annseo. Ach b'fhéidir, dá dteannthá siar scathamh go bhfuightheá feamuinn tirm ar an bP.
Ag iarraidh síol plandaí atá tú? Is olc an dóigh a dtáinig tú muis. Dheamhan gráinne ag gabhail linn i mbliana. Caithfeamuid féin a dhul ag soláthar — caithfidh sin
TUILLEADH (4) ▼
Níl aon-tobac agad. Dar mo choinsias muis, is dona an dóigh a dtáinic tú anois. Tá mé féin spurtha ó am dinnéir, agus gan aon-ionbhadh ag aonduine ins an teach a dhul dhá iarraidh, bhí muid cho cruadhógach sin. Beidh sí seo ag dul in a choinne ar ball beag, má ghníonn sin thú
Chuaidh sé síos tigh J. le páipéar "dole" a líonadh. Diabhal bréag muis narbh olc an dóigh. Chreidim dheamhan smid scoláireacht' i bpluic aon-duine dhá bhfuil annsin ach an oiread leis féin. Shílfeá ins an míádh, go mbeadh duine eicínt ní ba ghoire do láthair dhó len a líonadh ná an baile seo. Ach cheapfainn go (gur) le grádh do'n chuartaidheacht a chuaidh sé ann
Goideadh a bhríste agus a chóta mór uaidh ann. Chaithfeadh sé imeacht in a chraiceann, marach F. A. a thug sean-bhríste cuileáilte leis féin dó. Níor mhaith an dóigh dhó sin R. le dhul ar ais ann = níorbh áit mhaith, (chóireamhail, ádhamhail) dó R. le dhul ar ais aríst ann
B'olc an dóigh (dó) déarfá a bheith in a h-aice = níorbh áit mhaith é; áit é a bhfuightheá ocras san gcás áirid atá igceist
c.
+
Is maith an dóigh iad! = níl aon-mhaith a bheith ag súil go bhfaighfear tada dhá mbarr (droch-chártaí)
An bhfeiceann tú iad sin. Is maith an dóigh iad. Spéireataí dubha go tóin. Nuair is dubh dhóibsean is dearg domsa, agus an uair is dearg dóibsean is dubh domsa
TUILLEADH (8) ▼
Diabhal bréag nach maith an dóigh é an guróir de laogh sin. Breathnuigh ar an gcruit atá air. Tiubharfaidh an Márta rud le déanamh dó = laogh a bheadh in a dhroch-údar, nach mbeadh aon-deagh-ghealladh faoi, ná aon-tsúil len a eirghe
Is maith an dóigh í sin. Dállta ar meisce 'chuile oíche, agus ag gabhail fhuínn ag teacht abhaile. Dhá mba mise a máthair, d'fhágfainn amuigh ar an tsráid í, agus cead aice lóistín a fháil insan áit a bhfaghann sí an t-ól. Ach chreidim nach bhfuil mórán le reic ag an máthair féin
Cá bhfuair tú an sean-"bhicycle". Dar fiadh sin sean-déanamh ó'n díle ceart. Is maith an dóigh é déarfá. Dar mo choinsias anois, ní maith ó adubhairt tú é. Ní shuidhfinn thuas air chor ar bith
Cé leis an sean-asal sin. Is maith an dóigh é. Pé'r bith cé leis é, tá leis. Tá éadáil aige
'Bhfeiceann tú an péire bróg a cheannuigh mé achar is lugha ná dhá mhí ó shoin. Is maith an dóigh iad sin. Tá siad rodtha idir bhuinn agus uachtair. Breathnuigh uirre sin, ar son Dé ort! An feire féin níl innte
An bhfaca tú an priobáinín fataí atá annsin thuas agam. Nach gceapfá gur maith an dóigh é. Níl das ag gabhail leis nach bhfuil rodtha ag an lobhadh bán. 'Ar ndú' is maith an aghaidh orm é, agus a gcur ann chor ar bith. Sin é an cleas a ghníos "na barra" sin i gcomhnaí
Na chúig mhuileata is measa i bpaca! Dhá mbeidís ann níos measa, is mé a gheobhadh iad. Is maith an dóigh iad
An bhfuil a fhios agad an chruach atá ar leiceann thiar an bhóthair agamsa. Níl fód slán istigh in a corp. Tá sí in a bog-eibhinn fré chéile. Is maith an dóigh í, agus cho h-áirdeallach agus atá lucht na "lorries" i mbliana faoi mhóin thirm a fháil. Diabhal an raibh sí baoghal ar cho dona siúd an uair a rinneadh í. D'ól sí an t-uisce ar fad ó shoin
+
Is maith an dóigh é = fear leorchruth, fear ar mhaith an aghaidh bean é
Is maith an dóigh é anois pé'rbith bean a n-eireochaidh sé léithe. Beidh sí in a suidhe go te ar aon-nós
TUILLEADH (3) ▼
Is maith an dóigh thú bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach tá faitíos orm nach ar mhná na h-áite seo a bhéas an t-ádh. Beidh tusa ag iarraidh dubh-spré agus sin rud nach bhfuil le fáil agad annseo
D'fhéadfá a rádh gur maith an dóigh é: gabhaltas mór talmhana agus gan cloch bhuailte an iarainn istigh ar a fhuaid. Tá airgead tirm ag an mbuachaill sin freisin, cheapfainn
Má's maith an dóigh é breagh nach gcuireann sí a h-inghean ann agus gan a bheith dhá buachailleacht annsiúd níos fuide. Ach ní chuirfidh. Aindeoin a bhfuil de mholadh aice ar an áit, is dona léithe é in a dheidh sin, agus tá sí ag tnuthán go bhfuighidh sí fear níos fhearr di. Ní bheadh an saoghal suas len a cuid cluanaidheacht' sin, in a dheidh sin
d.
+
Is deas an dóigh de dhuine é (nó í) = fear nó bean dóigheamhail shlachtar
Is deas an dóigh de bhean í, bail ó Dhia agus ó Mhuire uirre. Go dtugaidh dia fear mór maith di agus is maith an aghaidh uirre é
TUILLEADH (1) ▼
Is breagh deas an dóigh d'fhear é ach a bhfeictheá gabhtha gléasta mar sin é. Ach ba dual dó an-slacht. Ní raibh sárú an athar le fáil, bhí sé cho slachtar sin
2.
caoi, bealach, deis, riocht, staid, bail, beart.
a.
+
Cé'n chiall an eadh? Rubáladh ann mé. Ba mhaith an scéal dom nach raibh ag gabhail liom ach seicín deich scilleacha agus sprus eicínt airgid ruaidh. Dhá mbeadh, ghabhfadh an bhail chéadna air agus a chuaidh ar an méid sin. Tugaimse G. do'n diabhal. Déarfá nachar mhaith an dóigh dhom a dhul ann aríst.
Is minic a chuala tú "Fuair sé an oiread dhe, agus a fuair an bacach d'Inis Nídh". B'olc an dóigh do'n bhacach é a chastáil go h-Inis Nídh. Tugadh sáile bruithte dhó ann, adeir siad
TUILLEADH (37) ▼
Má's ag iarraidh móna atá sé is dona an dóigh dhó a theacht annseo anois. Níl caorán ann nach bhfuil díolta. Breagh nach dtáinig sé níos túisce ins an mbliain, an uair a bhí greadadh di suas annsin ar 'chuile chnocán, agus gan fear a fiafruighthe ann
Má tá sé sin imighthe soir, ba mhaith an dóigh a dhul soir in a dhiaidh. Beidh ól in aisce dhá thoghaint ar dhaoine indiu. Tá an fiuntas ann, an uair a thosuigheas sé
Ba mhaith an dóigh (beart, pleain) a dhul amach anois agus a bheith roimhe ag an iothlainn agus caitheamh leis. Ní thomhaisfeadh sé go bráth go mbeadh ámhuilleacht ar bith mar sin ionainne. Leagfadh sé ar an gcuingir eile é — ar Sh. agus ar T.
Níl a fhios agam arbh olc an dóigh chor ar bith a dhul ar meath indiu. Déanfaidh sé an-lá fairrge. Tá roint mhaith currachaí amuigh. Mara bhfuil aon-chruadhóg eile ort, buailfeamuid amach … Shílfeá go bhfuil brath agad loiceadh. Do chomhairle féin a mhic ó
B'ait an dóigh bualadh suas ag an teach ambáireach má bhíonn an sean-bhuachaill imighthe. D'fhéadfadh duine a bheith ag baint corr-scealpóg as Máirín de réir a láimhe. Ba bheag an locht a gheobhfadh sí air ach oiread cheapfainn. Tá sí sáthach bainte amach, ach nach leigeann an faitíos di cor ná car a dhéanamh ag a h-athair
Sílim go mbadh mhaith an dóigh do dhuine trí nó ceathair de bhoscaí móna a thárlú anuas chuig an teach a fhad agus atá an aimsir seasta mar seo. Ní fheicfidh tú seachtain ó indiu go mbeidh airde sneachta ar an talamh, agus ní bheidh sé ionrásta ag tada a dhul 'na phortaigh annsin. Tuairt shneachta a thiocfas as an bhfuaraidheacht seo
Níor dhona an dóigh chor ar bith anois duinn na bruachannaí a leagan as láimh. Is gearr go bhfeicidh tú meall feamuinn dearg ins an gcladach agus ní shin é 'u' (ar) dtráth a bheith ag leagan bruachanna. Feicthear dhom nach bhfuil am ar bith is cóireamhla lena leagan ná ar an aimsir seo
Ba mhaith an dóigh dhuit a Bh. má tá an siopa romhat, a bheith ag dul ann anois, agus gan an oíche a leigean ort féin aríst. Níl siar ná aniar ins an lá anois. Ní féidir go bhfuil na scoláirí beaga ins an mbaile. M'anam muise má tá nach mór duit a bheith ag cur bealadh faoi t'ioscadaí
Níor dhona an dóigh do dhuine cupla péire de na "clogs" sin a cheannacht 'fhad agus atá siad fairsing. B'fhéidir go bé (gur) an chaoi a mbeadh sé ar ball go mbeadh muid gan Murrchadha gan Mánus. Dhá dhonacht iad, is fhearr iad ná imeacht cosnochttha
Ba mhaith an dóigh do Ph. Ph. í a phósadh anois. Tá teach agus giodáinín talmhan' aice, agus dheamhan achar ar bith go mbeidh sí ag fáil an phinsean. Mullach an diabhail dó, nach bhfuil sí sáthach maith aige, má tá aois féin uirre. Dar príosta is maith aibidh an sean-pháiste é P. féin feasta choidhchin.
Is dona an dóigh dhó a dhul ag tornae (atornae) faoi'n scéal mara bhfuil fiainisí (fiadhnuise) aige thairis sin air. Tá sé breagh go leor a bheith ag caint annseo ar leic an teallaigh, ach níl sé cho réidh sin ceart a bhaint de'n bhreitheamh ná de na dligheadóirí a bhíos annsiúd. Chabálfaidís thú ar ionntú an tsuip
Meastú a Sheáin nar mhaith an dóigh do 'chaon duine againn bogadh amach ag tóraidheacht mná an Inid seo. Dar príosta sílim féin nach mbeadh de chailleadh air. Gabhfamuid i dteach eicínt a mbeidh beirt deirbhshiúr ann, agus fágfaidh mé an ceann is óige agadsa ach cuid de'n spré a thabhairt dom
Is suarach an dóigh do dhuine ar bith a bheith dhá mharbhú féin ag dul suas agus anuas annsin dhá cheann de ló ar scáth coróinín airgid. Ach tá sé sáthach maith ag an dream atá sásta leis: i leabaidh gan buille amháin a dhéanamh go bhfaighthí h-ocht nó naoi de scilleachaí ins an ló. Níorbh é luach do shláinte é an méid sin féin, ach b'fhearr é ná an chaoi a bhfuil sé faoi láthair.
Ba mhaith an dóigh anois do'n triúr againn a dhul agus greim a ithe. B'fhéidir nach mbeadh sé cho h-éascaidh dhuinn a fháil aríst. Ní beag dhuinn a bhfuil romhainn agus gan gearradh ocrais a bheith orainn ar ball
Déarfá nacharbh olc an dóigh é a Sh. Dheamhan smid bhréige agad annsin. Seolaighidh lib mar sin. Cá ngabhfamuid? Áit ar bith is túisce againn. Mara chéile an ballséire agus a ghiolla annseo. Níl maith ar an deoch i gceachtar aca thar agus a chéile
Is deas an dóigh do dhuine 'chuile shórt dhá bhfeilfidh dhó a bheith aige fhéin, agus gan a bheith ag iarratas ar 'chuile dhuine eile. An té a bhéas, beidh sé ar deire
Ní deas an dóigh do dhuine a leithide sin de chleas a dhéanamh, an deas? Ach is cuma le cuid de na daoine
Is gránna an dóigh do dhuine ar bith bail mar sin a chur air fhéin le ól. Ní fhaghaim meabhair ar bith cé'n chaoi a bhféadann daoine an oiread sin a ól. Shílfeá go dtiocfadh sé in a n-aghaidh
Is deas an dóigh do ghearrchaile ar bith a bheith lághach cuí(bh)eamhail agus fios a bealaigh agus fios a labhartha a bheith aice. Ach is mór dhíob nach bhfuil sin aca ar an saoghal seo. Tá an saoghal ag teacht an-aisteach ar aon-chor
Nar dheas cuíbheamhail an dóigh dhuit a theacht abhaile mar a rinne 'chuile fhear istigh ar do bhaile agus gan a bheith ag locadóireacht soir annsin ag caitheamh do chuid airgid ar shuaracháin. Ach mo chreach mhaidne, is tusa féin nach bhféadfadh an chuíbheamhlacht a dhéanamh. Níor thug tú abhaile leat é
Níor chuíbheamhail an dóigh d'aon-bhean tosuighe ag bruimseálacht mar sin as comhair lán tighe. Ach is cuma leis an rúisc siúd céard a dhéanfas sí. Dá mbadh mise a fear bheinn ag gabhailt uirre an fhad agus a gheobhainn teas in a craiceann
Dair leat, níor dheas an dóigh dhom é, ach ní raibh neart agam air. Chaithfinn treabhadh nó tiomáilt (tiomáint) a dhéanamh, agus rinne mé an rud a shíl mé a bheith ceart
Bhí mé annsin ag fanacht agus ag síor-fhanacht, agus gan í ag teacht. Níor dheas an dóigh dhom é, ach ní raibh aon-ghoir agam corruighe in a dheidh sin. Dá bhfaghadh sí imighthe roímpe mé, bhí mo chosa nighte
Is gránna an dóigh do dhuine a leithide de chleas thúatach a dhéanamh, ach an uair nach raibh ionnta féin ach an túataighil, nach gcaithfinn cam in aghaidh an chaim a thabhairt dóib. Dá mbeadh breith ar m'aithmhéala agam aríst ní dhéanfainn é, ach ní raibh
Ní maith an dóigh d'aonduine araoid a chur ar shagart. Bíonn sé in aithmhéala faoi dheireadh thiar thall. Dream iad sagairt nach bhfuil agad a bheith mór ná beag leo ach a gcuid a chaitheamh aca, agus gan thairis sin de chaidéis a chur orra. Breathnuigh ar bhean D.
Ní maith an dóigh dhuit a dhul amach insan mbáistigh sin. Beidh tú in do líbín, beidh sin
Ní maith an dóigh di é, má rinne sí leath-chuma ar na dílleachtaí. Ní cheideonaidhe liom ar a dtiocfaidh agus ar a dtáinig leithphighinn ruadh a chur as dóib. Bheadh faitíos orm go n-ágróchadh Dia orm é.
Ní maith an dóigh do dhuine ar bith aon-phlé a bheith aige leis an bpoitín. Th'éis a ndearna an misinéara d'eascainí agus de mhionnaí móra air. Mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag breathnú air ag caitheamh na croise. Bhí mé ag eitealla leis an scanradh a bhí orm
Ní maith an dóigh dhuit, a laoigh, a bheith amuigh mar sin do do dheallrughadh féin leis an bhfuacht i gcaitheamh na h-oíche, agus thú do do shníomh le rachtannaí casacht' ar feadh na h-oíche aréir. Is beag an áird a thug tú orm nuair a ghlaoidh mé ort trathnóna
Ní maith an dóigh d'aonduine a bheith aimhreasach mar sin. Peacadh mór é peacadh an aimhris. Marab é an chaoi a bhfuil sé mar adeir an fear fadó go síleann gadaidhe na gcruach gur gadaidhe é an sluagh
Dubhairt mé liom féin nar mhaith an dóigh dhom imeacht ar bholg falamh, agus dhá mhéad doicheall dá raibh romham, go bhfanfainn go bhfeicinn an dtairgfí aon-ghreim len ithe dhom. Tairgeadh agus mo sháith.
Is dona an dóigh d'fhear ar bith a bheith ag soláthar ban ar an aimsir seo. Deir tú le mac S. Th. Sh. a chonnaic mé ag teacht isteach ag an Aifreann indiu, agus cuisne sheaca ar a bhrághaid. Tá mé ag ceapadh go raibh sé amuigh igcaitheamh na h-oíche aréir. Dá mbeinn d'fhuireasbhaidh mná le mo mharthainn, dheamhan mo chois clí (chlé) ná dheas a chuirfinn amach dhá n-iarraidh macsamhail na h-oíche aréir
Is dona an dóigh dhuit muis a dhul 'na phortaigh indiu. Tá an lá ins an gclaidhe. Beidh tú báithte go craiceann ach a mbeidh tú ins an mbaile.
Is dona an dóigh a dhul ag spréidheadh ithreach ar an mbáistigh seo. Coirce ar bith a chuirfear leithide an lae indiu, is coirce gan cur é. Tá an ithir in a leic
Ní maith an dóigh d'fhear ar bith a shláinte a chailleadh le fánaidheacht mar sin. Is mór adéarfá le duine a bheadh antlásach agus nach mbeadh aon-bheann aige ar an droch-lá, ach dheamhan neart a bhíos aige air go minic. Ach an té a thiubharfas fliuchán agus amluadh dó féin le siléig is beag an scéal é, hébrí céard a eireochas dó
B'olc an dóigh a dhul amach anocht dhá bhféadadh duine fanacht istigh
Is olc an dóigh araoid ar bith a chur air sin. Tá sé an-daighciúil
+
"Sílim nach dóigh ro-mhaith dhuit fuirtheacht annseo" arsa mise. "Deamhan a fhios agam an dóigh ro-mhaith é ach oiread" arsa seisean. "'Sé an rud is lugha a gheobhadh duine ann fuacht, agus b'fhéidir go bhfaigheadh sé gleáradh buailte, mara mbeadh sé ar a aireachas féin"
Ní dóigh ro-mhaith a bheith idtuilleamaí talmhana ar an aimsir seo, scáth a bhfuil beithidhigh ag dul. Tá siad an-mhór anuas ar ala na h-uaire. Ach b'fhéidir dóibh feabhsú amach annseo idtús féir. Mara bhfeabhsuighidh, beidh na daoine in ainriocht
TUILLEADH (1) ▼
Ní dóigh an-mhaith a bheith i Londain faoi láthair. Tá an V2 ag teacht anuas in a ceathannaí. Níl aon-dochar in áit ar bith eile i Sasana ach annsin amháin, ach cé beag a dhonacht. Is i Londain is mó atá muintir na h-áite seo
b.
braithteoireacht, idir dhá chomhairle.
+
Áit dheas ar dhóigh é = ar mhodh ar bhealach
Duine lághach ar dhóigh é, ach is deacair bun ná barr a fháil air scaithtí. Ach níor de chloinn Mhac C. é mar mbeadh sé mar sin. Bhí an aistighil ag imeacht leo frén a chéile
TUILLEADH (2) ▼
Teach breagh ar dhóigh é, ach tá sé an-tais istigh ann. Níl a fhios agam nach bhfuil a chuid adhmaid críon freisin. 'Sé a chosamhlacht é ar aon-nós
Tá sé sáthach gnaoidheamhail ar dhóigh. Dheamhan fear níos gnaoidheamhla le castáil dó i dteach ósta, an té a mbeadh aon-bheann aige air. Ach cneagaire corónta é le dhul ag déanamh margaidh leis.
c.
+
D'fhéach sé dóigh agus an-dóigh leis an rud a dhéanamh agus chinn air th'éis a dhichill = d'fhéach sé na húdraí agus na h-eádaraí; rinne sé gach uile mhíle nídh a d'fhéadfadh duine a dhéanamh; níor leig sé nídh ar bith ar lár len a chúis a chur i gcrích (deirtear "dóighte agus an-dóighte" nó "dóigh agus ath-dhóigh" freisin)
Níor fhága sé dóigh ná an-dóigh gan féachaint ach sin é a raibh dhá bharr aige. Chinn air dubh agus dubh é a fháil = rud a bhí ar iarraidh
TUILLEADH (6) ▼
Níl dóigh ná an-dóigh nach bhfuil traoiáilte aice le fear a fháil, ach chinn uirre aon-duine a fhastú fós. Tá sí ag iarraidh a liodán a chur in P. Sh. anois, ach ní faoi chearc a leigeadh P. amach ach an oiread le duine
Bhí dóigh agus an-dóigh oibrighthe aca leis an "mótar", ach cor ná car ní raibh siad indon a bhaint as nó go dtáinic mac D. Ní dheárna sé filleadh ná feacadh ach é a oscailt, breith ar "wirín" beag, lúbadh a bhaint as, agus deirimse leatsa narbh é an t-achar ab fhuide go raibh sí ag giúnaighil (geonaighil). Námhaid í an cheird gan a foghluim in a dheidh sin
Féach dóigh agus andóigh leis agus má chinneann ort níl agad ach a thabhairt ag "mechanic". Ach feicthear dhomsa — 'sé mo scil ann é, arsa tusa — go mbadh cheart go dtiocfadh sé isteach gan stró ar bith ann leis an mul sin a liocadh anuas. Céard eile atá len a bhacadh. Ní léar domsa go bhfuil ar aon chor
Beannacht Dé dhuit! Bhí sé cho maith leigean dó. Tá a chuid scoile sin ar iarraidh anois. Féachadh dóigh agus an-dóigh leis, ach b'aon-mhaith amháin é. Buaileadh dual na druinne air, fuair sé éadach nuadh; bicycle, "sweets", chuile mhíle rud. Ghabhadh sé ann lá nó dhó, ach ghlacadh sé an ghráin annsin uirre aríst, agus do cheann finne ní chuirfeadh amach é. Bhí S. ag rádh go ndíbreochadh sé amach ar an móin imbliana é agus go mb'fhéidir go múinfeadh sin é
Thóruigh sé dóigh agus an-dóigh ag iarraidh mná agus chinn air aon-bhean a fháil, th'éise sin
Tá dóigh agus an-dóigh tóruighthe agam agus gan é faighte agam th'éis mo thrioblóide. Nímé beo cá leagfaidhe é? Mara bhfuil aon-tuairisc ag N. air, beidh sé gan fáil
+
An bhfeiceann tú an cliobaire sin thoir ag P. Dh. Tá dóigh agus ath-dhóigh féachta aige ag iarraidh posta a fháil, ach dhá bhfeictheá-sa fhéin an áird atá ag daoine air sin. Dheamhan áird muise ach an oiread agus a bheadh aca ar mhadadh beag, ná an oiread sin féin scaithtí
Chinn dóigh agus ath-dhóigh orm. Céard a dhéanfas mé anois? A fhágáil annsin nó go dteagaidh fear eicínt níos stuama ná mé féin len a laimhseáil. Tá mise sáruighthe aige
TUILLEADH (1) ▼
D'fhéach sé 'chuile artha — dóigh agus ath-dhóigh — le cluain a chur ar an mbean ach thug T. J. uaidh í ina dheidh sin agus uiliog. Shaothruigh 'chaon duine aca go maith í — shaothruigh sin. Ach níorbh fhiú an tairbhe an trioblóid. Níl aon-straoill de bhean ag teacht isteach ag an bpobal is mó ná í indiu, aindeoin an giodam a bhí fúithe agus í in a cailín óg
·
Traoáilfidh sé dóighte agus an-dóighte anois le'n a chur ag obair. Is cruaidh an cás é má chliseann air. Tá sé ag méirínteacht agus ag "fiddleáil" leis le ráithe, ach chinn air aon-cheart a bhaint dó fós … Deis l'aghaidh soluis atá sé ag iarraidh a dhéanamh
d.
deis, leigean, seans.
+
Níor thug mé an dóigh dhó (ní bhfuair sé an dóigh) = duine a bheadh ag iarraidh rud nó ag tnuthán le rud a fháil agus nach bhfuigheadh é, nó aon-ugach faoi
D'iarr sé an bhean ceart go leor, ach níor eirigh leis. Ní bhfuair sé an dóigh. 'Ar ndú' dheamhan cuma ar bith a chuir sé air féin ar aon-chor: a theacht isteach ar meisce idteach gnaoidheamhail ar bith an tráth sin d'oíche!
TUILLEADH (13) ▼
M'anam nach bhfuair, ná nar thug mé an dóigh dhó. An uair a chuirfeas sé abhaile a bhfuair sé d'uird agus de gheanntrachaí annseo, b'fhéidir go bhfuigheadh sé an gró an uair sin, ach ní mó ná sin é. Tá sé sin indon a chuid a iarraidh go maith. Dhá mbeadh sé leath cho gasta dhá chur ar ais agus atá sé dhá iarraidh, dheamhan a mbeadh basctha dhó.
Ní bhfuair mé an "bicycle", agus ní bhfuair mé an dóigh. Tá sé siúd cho daoitheamhail len a bhfaca tú ariamh. Dhá gceapadh sé go mbadh rud é a dhéanfadh leas dom choinneochadh sé uaim é d'aon-úaim amháin. Ní hé ba mheasa ach mise a chuaidh dhá iarraidh air agus a fhiosacht dom nach bhfaighinn é
Sin é ar dhubhairt sé mar níor thug mé an dóigh dhó. Cé'n chaoi a bhféadfainn? A dhul ag scaradh leis an gcarr a thastuigheas uaim péin 'chuile mhíle lá ins an tseachtain len a thabhairt dó san. Dhá ghoireacht do dhuine a chóta, is goire ná sin dhó a léine, in a dheidh sin féin.
D'fhéachfadh sé len a theacht isteach dhá bhfaghadh sé an dóigh ach ní bhfuair. Ní raibh mé dhá iarraidh. Sháróchadh sé muid ceart críochnuighthe. Cé'n bhrígh, ach ní chuirfeadh an tubaiste ag imeacht é, ó a dhéanfas sé teanntás in áit
Is umhal éascaidh a thiocfadh sé linn ach níor thug mé an dóigh dhó. Tuige an dtiubharfainn. Bailigheadh leis anois, agus teigheadh sé ins na currachaí a raibh sé ionnta le bliain. Mara raibh muide sáthach maith aige leis an fhad seo, níl muid sáthach maith indiu aige ach oiread
Níor thairg sé tada uirre, mar nach bhfuair sé an dóigh (dó). D'iarr mise chúig phunt agus dá fhichead = níor fhéad sé tada a thairiscint ar an gcapall. D'iarr mise an iomarca le go bhféadfadh duine ar bith tada a thairiscint dom
Ní bhfuair muid an dóigh le suidhe síos ariamh
Níor shuidh mé síos mar ní bhfuair mé an dóigh. Dhá gcastaí duine ar bith thart ann a dtiocfainn ag seanchus leis, ach níor casadh. Áit an-chúlráideach é
Chaithfinnse dhíom é sáthach gasta, ach ní bhfuair mé an dóigh. Bhí mé ag áirdeall agus ag síor-áirdeall oraibh-se agus dá bhfeicinn sibse ag cur cor ar bith dhaoib, is maith éascaidh a leigfinnse mo cheann féin go talamh.
D'innseochainn dó é, ach ní bhfuair mé an dóigh. Bhí brat aca timcheall air, agus ní chloisfeá méir i gcluais len a raibh de chlabaireacht agus de shioscadh aca. Shílfeá freisin go raibh sé de bheith orra fanacht annsin nó go n-imigheadh seisean. Bhí mé le buile agus le báine, ach d'fhéad mé fuarú ins an gcraiceann céadna ar théigh mé ann, ar scáth a raibh d'áird aca siúd orm
Má fhaghaimse an dóigh, bainfidh mé deatach as, ach is mór m'fhaitíos nach bhfuighead. Tá sé an-áirdeallach le goirid, agus leig sé faoi go mór ins an nglaodhmaireacht, thar agus mar a bhí sé. Measaim go mbraitheann sé nach bhfuil aon-iarracht fanta ag na daoine air, agus nach mór dó a bheith ar a shon féin feasta
Dá bhfaghainn an dóigh bheadh sí sactha isteach agam, ach ní bhfuair. Fhobair mé do dhó beag a leanacht, ach ba mhór liom a dhul ag cur cuileata amudha le cáirtín cho h-éidtreorach. Is deacair tada a dhéanamh le cuileata aonraic
Rinne sé é, agus sé a fuair an dóigh. Dar príosta, dhá leigeadh sé uaidh é, ní bheinn geal dó aríst go bráth. Is fada a thastuigh an iarraidh sin anois ó'n dream eile.
3.
baramhail, dearbhthacht, cinnteacht, fírinne.
a.
+
'Sé mo dhóigh gurb é atá ann ('Sé mo mhór-dhóigh gurb é atá ann) = tá mé dearbhtha, nó cinnte gurb é atá ann
'Sé mo dhóigh nach dtiocfaidh sé ó thárla nach bhfuil sé annseo cheana
TUILLEADH (4) ▼
'Sé mo mhór-dhóigh gurb éard a dhéanfas sé anois greadadh leis ar fad. Ní ghéillfeadh sé choidhchin di faoi'n rud sin
'Sé a dhóigh agus a mhór-dhóigh nach ndéanfaidh an mac aon-rath th'éis nach bhfuil aonduine ins an tír is críonna ná é.
'Sé mo dhóigh muise gurb é. Marab é, cé eile a dhéanfadh é. Níl a fhios agamsa
'Sé a dhóigh gurb shin é an chaoi a mbeidh sé. D'eile. Nach gearr an bás ó'n sean-riadaire údaidh eile
+
Rinne sé dóigh dhá bharamhail = ní raibh aige ach tuairim faoi'n scéal. Ní raibh sé cinnte, ach rinne sé fírinne de'n tuairim, agus rinne sé beart mar dhóigh de go raibh an scéal marab áil leis féin é a bheith
Dubhairt na buachaillí báire leis ag saghdadh faoi, go raibh an bhean mór leis. Diabhal asna dhó nach ndearna dóigh dhá bharamhail, agus nach mbuaileann soir dhá h-iarraidh. 'Ar ndú mo léan ní bhfuair sé ach bonnaidheachaí
TUILLEADH (5) ▼
Is olc an rud dóigh a dhéanamh de do bharamhail. Nach maith atá a fhios agad gurb é a ghoid í. An bhfaca tú é? … Cé'n chaint sin ort mar sin. Nach feasach duit, dhá gcloiseadh sé an chaint sin in do dhiaidh go mb'fhéidir gur dlí a d'fháiscfeadh sé ort. Ar adharca a bheirtear ar na ba, agus ar theanga ar na daoine
Bhí mé in éindigh le fear aréir! Nach maith éascaidh leat dóigh a dhéanamh de do bharamhail. Shíl tú má chonnaic tú ag dul amach ar cuairt mé, nach bhféadfainn a bheith in áit ar bith ach in éindigh le fear! Ba bheag an baoghal orm muis.
Ní maith an rud do dhuine dóigh a dhéanamh dhá bharamhail, nó go mbeidh sé fíor-shiúráilte faoi rud. Chonnaic mé S. Ph. Mh. ag teacht aniar na Ch. annsin thíos oíche ag an dó a chlog. Goideadh caora an oíche chéadna ó Sh. Mh. N. Rinne mé féin dóigh de mo bharamhail an uair a chuala mé faoi'n gcaora agus gan de chomharaidheacht agam air ach an méid sin. Bhí mearbhall mór orm. Thiar tigh S. Sh. a bhí S. P. Mh. agus cionntuigheadh L. Th. faoi'n gcaora in a dhiaidh sin
Is gránna an chaoi dhuit a bheith ag déanamh dóigh de do bharamhail mar sin. Cá bhfios duitse an raibh aon-láimh aige ins an bhfear ariamh. Ní fhaca tusa é. Agus an dream a bhí in ainm agus é a fheiceál, ní raibh a gcuid cainte i gclár ná i bhfuirm an uair a ceisnigheadh iad. Níl a fhios againne cé a mharbhuigh é. Diúltaigheamuide dhó!
Cuirfidh tú isteach an féar ambáireach. Nach maith atá a fhios agad go mbeidh an lá in araidheacht féar a chur isteach. Dheamhan fios muis, ach ag déanamh dóigh de do bharamhail. B'fhéidir gur ag cur sceana gréasuidhe a bheadh sé. Is críonna an té adéarfadh, nó go dteagaidh an lá idtosach. "Ná creid fionnóg ná fiach" adeir siad.
b.
·
Mar dhóigh de (Fuaim = mar-ó-ia, comh-bhéim beagnach ar gach siolla. Bíonn béim le cois ar ia scaithtí) = fearacht agus dá mbeadh; ag leigean air fhéin go raibh; in ainm agus go raibh.
+
Tá sé ag obair mar dhóigh dhe. Tá muis. Sin í an obair eile!
Is máistir scoile é an mac aice mar dhóigh dhe. 'Seadh go deimhin! Bíodh sé buidheach má's buachaill aimsire é in áit eicínt thart síos
TUILLEADH (14) ▼
Is duine an-stuama é mar dhóigh dhe. Ní thiubharfainn an tsráid le deasú dhó
'Sé a rinne an bord siúd ann mar dhóigh dhe. Is furasta dó a rádh gurb é, an uair a 'sbáin máistir an "Tec" 'chuile shórt dó
Dhéanfadh sé cat agus dhá rioball mar dhóigh dhe, ach ní fheiceann muid gníomh ar bith déanta aige in a dheidh sin. Is beag dhá chuid gaisce é
Fuisce a bhí ins an mbuideál mar dhóigh dhe. Badh eadh: ainm fuisce. Ach bhí sé baistthe go maith
Ní abróchadh sé féin tada mar dhóigh dhe. Ise a bhí dhá rádh uiliog, má b'fhíor dósan. Ach dheamhan cailleadh a bhí ar a theangaidh féin — ná cailleadh ar bith
Mar dhóigh de nach ndéanfadh sí é. Beannacht Dé dhuit! Dhéanfadh, agus 'sí a bhí deas air!
Leig dom ar son Dé ort! Mar dhóigh dhe nach ar aimsir a bhí sí chor ar bith! Seadh, tá sí buille beag ro-árdnósach le bheith ar aimsir
Mar dhóigh de nach raibh láimh ar bith agadsa ann. Is deas uait thú féin a shaoradh agus 'chuile dhuine eile a dhaoradh. Ba tú an ceann-feadhain orra uiliog
Céard adeir tú? … Mar dhóigh de nach raibh spéis ar bith agadsa a dhul in éindigh léithe, ach gurb ise a chuir an chluain ort. Innis é sin anois d'fhear adhartha. Bhí déidín tuithte agad ar feadh na h-oíche go mbeitheá in éindigh léithe
Théaltuigh sé soir taobh istigh de chlaidhe nó gur bhailigh sé an t-árd. Amach leis annsin ar an mbóthar aríst, agus anoir, agus port feadghaile crochta aige, agus é cho sonnda agad, mar dhóigh dhe agus nach raibh sé ins an "mbulc" chor ar bith roimhe sin. Ach bhrath an sagart go maith é, agus d'ionnsuigh sé é ar bhall na h-áite
Thosuigh sé do mo cheisniú-sa as comhair an phóilí, mar dhóigh dhe agus nach raibh sé féin ann chor ar bith. Sin é an cluanaidhe agad. Ach ní liomsa ab fhaillighe é. "An gcuimhnigheann tú" arsa mise "an t-am a raibh an bheirt againn ag binn an sciobóil?" Ba shin é an gléas air
Tá sé sin ag fáil fuigheall na bhfuigheall mar dhóigh dhe go bhfuil tinneas eicínt air. Dheamhan ceo muis, ach an oiread agus atá ormsa, ná a leath-oiread sin féin
Tae é mar dhóigh dhe, ach is mór m'fhaitíos, nach gcoinneochaidh sé duine ar bith ó chodladh ins an oíche
D'iarr sé braon fíona mar dhóigh dhe nach bhfuil sé ag ól, agus go n-ólfadh sé an chloch íochtair de Ghaillimh. Ach bhí leisce air a ól as comhair an tsean-lánamhain in a dheidh sin. Ach badh aon-chás amháin dó é. Is maith atá a fhios aca sin céard is cor dó
4.
+
Chuaidh an scéal cho mór ins an dóigh agus go mb'éigin dó imeacht = chuaidh sé cho géar sin air; chuaidh sé ar an scian is géire air; chuaidh sé in aimhréidh air; bhí sé idteannta faoi'n scéal (tá an sompla seo san gcnuasach faoi "dhóigh" agus somplaí mar é. B'fhéidir go dtuigfí as sin gur // is fuaim dó agus an chiall seo leis, ach ní h-eadh ach /dōə jə/ fearacht agus dá mbá dó-i-dhi é ach nach bhfuil an i lár báire ro-bharainneach)
Chuaidh an rud cho mór ins an dóigh air, agus gur eirigh sé as ar fad. Nach raibh sé cho maith dhó ar aon chor, scáth a mbeadh dhá bharr aige ins an deireadh
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé ag dul ins an dóigh air anois. Cinnfidh air an cheist a fhuascailt
Ó a chuaidh an pósadh cho mór sin ins an dóigh air, bhí sé cho maith dhó an rud a rinne sé a dhéanamh: eirghe as ar fad. Bhí lom-lán an chirt aige

Féach freisin

deis

dóigh in iontrálacha eile (100+)

+
abair
Ó dubhairt agus gur dhubhairt, níor cheart dó a dhul siar air. Seasadh fear len a fhocal
TUILLEADH (7) ▼
D'fhéadfá a rádh gur maith a chuaidh an imirce dhó (ní athruigheann "d'fhéadfá" pearsa. Leagan rí-choitianta i gcaint é) = is fíor gur agus rl.; deirimse leat agus rl.; abair gur maith agus rl.
Tá J. ag cur a chosa uaidh ag iarraidh pósadh freisin anois. Dubhairt sé leis an athair an lá faoi dheireadh, bean a fháil dó nó an sagart! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
Rug sé i ngreim chúl cinn ar Mh. Mh. agus thug sé Bóthar na Muice Báine amach dó. Anois céard adeir tú le Gaillimh. Is beag a cheapfadh go mbeadh an méid sin guis ann chor ar bith!
Déarfainn gur dona na gnaithí atá air a bheith ag imeacht ar a shláinte go fánach mar sin, agus a fhusacht dó a dhul go Sasana, agus saothrú maith ann
Sin é, adeir siad. Ach cá bhfios duinne é. Diúltuigheamuid dhó
Bhuailfí tuighe srathaire air deirimse leat, marach gur thug Dia dhó a bheith imighthe
Déarfá gur gearr eile a bheadh an troid ar siubhal, 'nuair a bheadh puca déanta dhó (dhe) ag M.
+
Chuaidh S. Bh. a bhí annseo thoir ins na céad-éagadh. Sílimse go raibh sé as cionn cláir an uair a shuidh sé aniar aríst agus a rinne sé caint eicínt. Ar an dá luath agus ar tugadh deoch dó, shéaluigh sé
TUILLEADH (1) ▼
Chuaidh sé sin, an uair a bhí sé in a pháiste bheag ins na céad-déaga le convaidhlsiuns (convulsions). Ba mhinic nach rabh a fhios a imeacht nó a theacht dó. Chuir mé trí thuras air ag tobar Cholm Cille dhá dtugadh Dia biseach dó. Thug, míle buidheachas Leis Féin. Shrian sé as th'éis liostachais fhada. Sílim dheamhan áird ar na turais aige in a dheidh sin, aindeoin go mbíonn muid ag strócadh leis ag iarraidh air a gcur dó (dhe)
 
Foighid ort! Ní mór dó a bheith cró-dhearg agus níl sé dubh-dhearg féin fós
+
Bhí sé ar nós gasúr a dtiocfadh dhá chroí dhó nuair a d'fhágfaí ó'n scoil é = tháinig an-riméad air
TUILLEADH (2) ▼
Tá dó agus pínn agam (2s. 1d) (dó agus dhá phínn … leathchoróin … dó agus aon-phighinn déag)
Thug mé dó agus dhá fhichead air (£2 2s) (Trí agus dá fhichead, deich agus dá fhichead, dó dhéag agus dá fhichead, … seacht déag agus dá fhichead agus rl.)
+
Beidh daighce air nó go bhfaghaidh sé daithte é; agus gheobhaidh as a dheire. B'fhearr dhuit ag gabhail de chlocha ar do cheirteacha ná a bheith igcleitheamhnas a dhul ag baint aon-cheart dó. Is fada atá sé ag rith leis, ach an uair a gheobhas sé é, gheobhaidh sé in aoinfheacht é, agus is fada dhá thuaradh dó féin é
TUILLEADH (2) ▼
Sin é ceird gasúir i gcomhnuí: daighce orra faoi'n a dhul chuig an scoil. Shílfeá inDomhnach, gur mó an luighe atá ag gasúir anois léithe, ná fadó. 'Ar ndú (ndóigh) ba mhó a bhuailtí orra fadó
Daighce air nó dhó (dhe) anois, caithfidh sé imeacht. Tá u (ar) ndóthain againn cheana, slán a bhéas siad, agus gan a dhul ag beathú bromaire atá indon a chuid féin a shaothrú
 
Bhí mé thíos ann lá annseo anuiridh. Domhnach a bhí ann. Bhí sí ag strócadh ag iarraidh a dhul síos 'un bóthair. Ní leigfeadh an mháthair di. Bhí rud eicínt le déanamh: soithigh le nigheachán nó rud fánach ar aon-nús (nós). D'iarr an mháthair uirre é a dhéanamh. Dhá bhfeictheá cho daighceamhail agus a d'iompuigh sí ar a cois, agus siar léithe a chodladh. Dá mba mise an mháthair, bheinn dhá lascadh 'fhad's gheobhainn teas in a craiceann. Bhí sí do-chorruighthe freisin, ach níor leig sí amach mórán dhó (dhe) liomsa
 
Cé'n sórt daigéad de shagart é sin atá thíos ann anois. Níl aon-phuínte de'n ló dhá gcasfadh sé leat nach mbíonn sé séidthe, ach 'ar ndú' is beag an dochar dhó sin, agus na griscíní feola atá air
+
daigh
Ní fhaca tú aon-fhear ariamh ab fhearr a bhíodh ná é go mbuaileadh an doigh é, ach ó bhuailfeadh, mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis go n-imigheadh sí aríst. Ach ba bheag réidh an achair a thug sí dhó chor ar bith san aimsir dheireadh. Chothuigheadh sí i gcomhnaí é
TUILLEADH (3) ▼
M'anam muise an té a mbuailfidh an doigh sin [é] (buinneach) nach fuláir dó siubhal a bheith aige
Tá dógh croidhe agus dógh ghoile agus dógh bhuilg agus 'chuile dhógh dhá bhfuil ann ag dul dó. Ach is maith atá fhios agam-sa céard atá ag dul dó sin: neart leoistidheacht' agus rístidheacht. Dhá mbeireadh an t-athair ar mhaide 'nuair a thosuigheas sé sin ag fuasaoid, agus tosuighe dhá rúscadh leis aniar ar an dromán, agus é 'ruaigeadh amach in a ghnatha, mise i mbannaí gur beag 'fhuasaoid a bheadh aríst aige. Ach ag peataidheacht leis a bhíos siad in a leabaidh sin
Doigh ghoile a theacht air siúd go deimhin! Tá coimpléasc aige siúd a leághfadh an chloch ghlas dhá dtugtaí dhó in a bhrúightín í. Is air mo léan nach mbeadh an mhairg. Chonnaic mise ag ithe fataí fuar beithidheach cheana é
 
Daidhean a leigfeadh an faitíos dó a chois clí ná dheas a chuir taobh amuigh de dhoras
 
'Sé Baile an Daighin é má cheannuigheann sé clog eili. Nach bhfuil an teach aige treannach ar tigh F. cheana le cluig. Ach ní feasach dó, ach an oiread le duine cé an chóir chaithte a chuirfeas sé ar a chuid airgid
+
dáil
Ba cheart dó a bheith indáil le ar fáil anois. Is fadó indiu a d'imigh sé
TUILLEADH (2) ▼
Chuaidh sé indáil le ar a ghlúine dhó
Tháinic sé indáil le ina imní uirri nuair nach raibh ag teacht dó
+
dáimh
Is dual dáimhe dhó a bheith mar sin; is dual dáimhe agus muintire dhó a bheith mar sin = ní ó'n ngaoith a thug sé é; fáisceadh as sin é
TUILLEADH (1) ▼
Ha muise, is dual dáimhe agus daoine dhó a bheith droch-mhúinte. 'Ar ndú' dhá dteigheadh sé le Cloinn Mhac Chonfhaola ní bheadh léigheamh ná innseacht scéil air
 
'Sé a labhair go daingean. Bhí a fhios agam ar an bpuínte nach dtiocfadh aon-athrú intinne dó ó'n gcaoi ar labhair sé
+
Níl an creideamh sáthach daingnighthe ionnta. Dá mbeadh ní bheidís ar an gceird sin. Is dóigh gurb í an tír se'againn féin is fhearr creideamh anois
TUILLEADH (1) ▼
Tá mé cho daingnighthe istigh ins an sé pighne sin, agus nach gcuirfidh do cheann finne as mé. Faoi dhó cheana a bhí sé ar na bocáin agam a bheith as, ach diabhal mé gur rith liom 'chuile "thrip"
 
'Sé an dáinséar is mó atá ann anois nach ndiúilfidh sé ar aon-chaora, nó má dhiúileann féin go nglacfaidh siad fuath dhó.
+
dairt
Chuaidh siad ar chaitheamh dairteacha in am dinnéir thuas ar an sliabh an bhliain cheana. Chuir siad N. le cuthach. D'eirigh sé faoi dheire agus faoi dhó (dheoidh?) agus lean sé iad. Ach dhalladar é le na dairteachaí. Níor tháinic táiraidhm (táirm) ar bith orra go dtí sin. Bhí sé ag uallfairt le teann droch-mhúineadha. Sin é an uair a tháinig clann Ph. agus Sh. anoir. M'anam nach raibh aon-dairteachaí ann uaidh sin amach, ach na h-ailt. Dhonuigh T. Sh. mac Sh. Chuir sé síos ar a bhéal agus ar a fhiacla i mullach píce trí ladhar a bhí sáithte ins an mbínnse é. B'éigin an dochtúr a thabhairt ann ar an toirt boise. Bhí sé ag cur fhola in a srúlaí: i gcruthamhnas dhuit mar adeir an fear fadó an uair is fhearr an sogradh gurb eadh is fhearr leigean dó
TUILLEADH (10) ▼
Tá a shúil ins an meath chéadna anois le trí bliana ó buaileadh dairt air thuas ar an bportach. Ceann cruadh a bhí ann. Níor leig an té a chaith é ná aon-dhuine dhá chineál, tada as a láimh ariamh ach le gangaide. Dhúin súil Ph. d'aon-iarraidh. Chuaidh sí 'un óthrais. Chaith sé scathamh ins an aspuicil (oispidéal) léithe ach dheamhan mórán maitheasa a rinne siad dó annsin ach gur fhuaruigh siad an phian air. Tá clúdach aige uirre i gcomhnuí. Is maith an t-ádh atá air má bhíonn aon-amharc aige aríst go bráth innte. Dá leanadh sé amach mac Mh. fúithe thiocfadh sí daor air. Ach ní leanfadh. Tá sé ro-réidhchúiseach an duine bocht
Ní comórtas ar bith do bhuachaill óg a dhul ag caitheamh dairteachaí le malraigh nach bhfuil bliain as an gcliabhán fós — tada leis. Teigheadh sé dhá gcaitheamh len a chomhaoiseacha féin, is é is córa dhó
B'fhearr dó anois go díreach glan a dhul ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh ná a bheith ag iarraidh ceart a bhaint de'n tsean-lánamhain sin. Lá agus gur chinn siad sin ar bhaile cheana, tá sé fánach aige-san a bheith leo. Agus dar fiadh bhí "set" ar an mbaile sin roimhe seo nach raibh ar fóghnamh.
Is ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh dó é, a dhul ag saothrú an riasca' údan. Dheamhan fata a thiubharfas sé go bráth dó, dá gcuireadh sé a bhfuil d'aol i dtornógaí na h-Éireann air. Abruigheadh "fear na bhfataí" a rogha rud. Cé'n scil atá aige-sin ann ach an oiread liomsa, a leath-oiread sin féin! (níl aige ann)
B'fhearr duit tosuighe ag caitheamh dairteachaí anois leis an mbogha báistighe sin a fheiceas tú ins an aer ná a dhul ag cur chomhairle air sin. Is measa é sin ná Mac na Mío-Chomhairle. Fuair Mac na Mío-Chomhairle grásta idir an stioróib agus an talamh, ach é sin: mara bhfuil ag Dia níl indán grásta dhó go ndéantar dhá leith glan-eascartha dhá mhuineál idtosach
B'fhearr dhó a dhul síos annsin thíos ag an gcladach agus a dhul ag caitheamh dairteacha le Condae an Chláir (Árainn agus rl.) ná a bheith ar an gceird atá air. Ag réidhteach agus ag rómhar sean-chlochair annsin thiar, agus é ag ceapadh go ndéanfaidh sé bun ar na cupla acra gágach sin. Dheamhan bun muise len a loiseac
Mara bhfuil aige faoi dheire th'éis a chuid scoileannaí agus coláistí ach ag breathnú indiaidh faochan, is dona a chuir sé a shaoghal. Deirim leat go mb'fhearr dhó ag caitheamh dairteachaí go Conndae an Chláir ná a bheith ag fálróid thart, ag forcabhás ar chupla buitín faochan a chruinneochas muintir an L.
Ní raibh annsin muise ach caitheamh dairteachaí nó go n-ionnsuighidh sí féin é. Deirim leat go dtiocfadh sé ó Sh. Thiubharfadh sé iarraidh dhó ceart go leor, ach ní dhéanfadh sé aon-troid thuatach. Ach í siúd! Is maith nach mór dó a bheith ar áirdeall féin nó cuirfidh sí an scian idir dhá asna ann. Tuilleadh ghéar de'n diabhal aige! Nach mór an spochadh a bhíos aige leo!
Ní raibh ins an "bpassáil" (scrúdú) sin ach caitheamh dairteachaí má's fíor dó fhéin, i gcomórtas an "phassáil" a chuaidh ar a mhac-seisean. Bhí Laidin ann agus Gréigis agus rud eicínt eile a dtugann siad Pat Tommy air … Sin é é — Botany. Pat Tommy arsa mise! M'anam dhá gcloiseadh Pat Tommy é dhá bhaint as a ainm, go bhfuigheadh sé faoi'n a foraí (fabhraí) é, hébrí (pé'r bith) céard a "phassáil" an mac
Tharraing sé anuas aonach na Gaillimhe. Dubhairt sé go raibh an-imeacht ar chaoirigh, agus go mb'fhiú cion a bheith orra anois. 'Sé an chaoi a raibh sé ag baint dairteachaí ag an scéal eile: ag súil go dtairgfeadh S. na moilt siúd a cheannacht aríst uaidh. Leigfeadh sé uaidh anois iad ar an méid a thairg sé dhó mí ó shoin.
+
dalba
Nach dalba an cheird atá oraibh? Breagh nach leigfeadh sib dó uair eicínt agus gan a bheith ag siocadh leis i gcomhnaí, i gcomhnaí
TUILLEADH (1) ▼
Garrdha dalba é sin. Bhí sé cho maith dhuit a dhul amach i lár easca shléibhe agus tosuighe dhá saothrú le bualadh faoi'n ngarrdha sin. Th'éis ar chaith mé de dhúthracht leis dhá leasú, agus dhá shocrú agus dhá thriomú, chinn orm aon-bharr slachtar a bhaint ariamh dó (de). Bheadh sé fliuch de do sheacht míle buidheachas. Tá máithreach an uisce faoi
 
dall 2
Ní fhaca mé aon duine ariamh ba daille (/deʟ′ə/) ná é ag dul chuig an scoil. Chaith G. a dhúracht leis, agus thugadh sé dual na druinne dhó chuile ré solais, ach má thugadh féin, ba aon-mhaith amháin dó é
+
dall 3
Phléasc an buidéal, agus fuair sé a raibh ann idir an dá shúil agus dhall sé é. Tá sé dall ó shoin. Deir siad nach léar dó an bhánshoillse féin
TUILLEADH (3) ▼
Tá mé dallta ag an deatach sin. Oscluighidh doras na gaoithe agus b'fhéidir dhó a thabhairt leis
Níl an oiread coirce ar thóin an chómhra seo anois agus a dhállfadh do shúil hébrí céard a rinne sib leis. Ach rinne sib plaicín ghabhair dhó (dhe) ar chuma ar bith
Ní leigfeadh sé uaidh mé nó go ndalladh sé mé marach gur imigh mé inganfhios dhó
+
Chuir sé an dallach dubh ort. Breagh ar ghéill tú dhó. Nach simplí an mhaise dhuit é feasta choidhchin. Ag tabhairt scilling do shumachán nach raibh aithne ná eolas agad air, ar chunntar go dtiubharfadh sé cigarettes agad. Bhí baoghal air go deimhin. Tá tú réidh le do scilling anois. Caith sneachta ar a lorg = gheall an gasúr dó go raibh a fhios aige féin áit a bhfuighfí tuitíní, agus mheall sé scilling ó'n bhfear
TUILLEADH (4) ▼
Tá sí ag cur dallach dubh ceart air. Teagann seisean sé mhíle bealaigh "ag comhrádh" léithe gacha le oíche agus fear eile in éindigh léithe 'chuile oíche eile de'n tseachtain. Ní cheal muise nar h-innsigheadh dó sáthach minic, cé'n aisiléaracht atá uirre …
Go bhféachaidh Dia ort a dhuine sin! Chuirfeadh sé sin dallach dubh ar Rí na Méaracán, ní hé amháin ortsa. Tá sé glanta leis anois i bpas eicínt siar go ndéanaidh sé nead i gcluais duine eicínt eile. Níor chás duit é chor ar bith ó bhí sé cho saor sin agad: coróin agus punt. Deir siad gur thug fear as M. h-ocht bpunta dhéag dó ar an gcuntar céadna … fuair muis. Tugadh sé buidheachas le Dia nach tuilleadh a thug sé dhó
Bhí S. gróigthe istigh chois an teallaigh agus 'chuile chosamhlacht air go mbadh é a chaladh ar feadh na h-oíche é. Nach diabhaltaí an dallach dubh a chuir an ceann eile air in a dheidh sin, an uair a thosuigh sé ag saghdadh faoi, agus gur eirigh sé agus gur dheisigh sé an sean-bhicycle nacharb fhéidir a dheisiú ar maidin má b'fhíor dó féin. Dheisigh, a mh'anam, agus lasc leis an mbeirt siar ar an T. ag céilidhe
Ara ab é an fear a bhuail dallach dubh ar shagart an pharáiste! Thug an sagart punt dó an uair a chuir sé an béal bocht air fhéin go raibh an bhean agus an chlann i ngéar-chall. D'imigh leis agus d'ól sé é
+
Cuirfidh sí sin dalladh púicín ar na súile dhó = ciméar, artha an dul amú
TUILLEADH (2) ▼
Cé'n sórt dalladh púicín atá ort? Nach bhfeiceann tú go bhfuil siad ag déanamh dóigh mhagaidh dhíot. Breagh a dtaobhuigheann tú iad
Muise chreidim gur dalladh púicín féin atá air, nó céard is léar dó fúithe le go bhfuil sé ag dul dhá pósadh? Má's léar, tá faitíos orm nach léar d'aonduine eile é, ar chaoi ar bith
+
Nach deas a chuir sé dalladh mullóg anois ar J! Is fhearr liom é ná punt airgid in mo phóca. Bhí an oiread gaisce agus floscaí aige, mar dhóigh dhe nach raibh duine ar bith indon imeartas air fhéin
TUILLEADH (1) ▼
Mara bhfuil uirre ach dalladh mullóg, tiocfaidh sí uaidh. Má chuireann tú ar athrú áite í, mise i mbannaí gur gearr a bhéas aon-cheo dhó sin uirre. Bhí na h-íochtair sin ro-fhliuch aice
+
Má leigeann tú dóibh feicfidh tú go gcuirfidh na dalláin sin craobh amach aríst in aithbhliain. Siad atá deas air. Ach má roiseann tú mar sin é bain do shúil dó (dhe). Ní fhéadfadh crann ar bith goineachan ar tugadh an úsáide dó a fuair an crann sin
TUILLEADH (2) ▼
Chonnaic mise bó thiar annseo ag N. Mh. Bhí an úgh calctha aice. Chinn orra aon-deor bhainne a fháil uaithe th'éis a ndichill. Bhí fear beag ag obair annseo thoir ag C. — níl a fhios agam beirthe ná beo cérbh as é. Tháinig sé ag breathnú ar an mbó agus í cínnte ar C. agus ar 'chuile dhuine. Fuair sé ruainnín de'n "wire" beag sin a d'fheicfeá ar scluig na mbuidéil "lemonade". Dhírigh sé amach é nó go raibh sé cho díreach le dorugha. Sháith sé suas is 'chaon dollán de'n úgh é indiaidh a chéile. Dheamhan cor na car a rinne sé len a láimh ach é a sháthadh leis suas. B'iongantas an chaoi a raibh sé indon é a dhéanamh ach níorbh é a chéaduair é. Bhuel tháinig an bainne, gan bleaghan ar bith. Tháinig sé mar a bheadh Dia dhá rádh leis. Bhí bleaghánach dhó (dhe) ar an talamh shul'ár féadadh soitheach a fháil. Is diabhaltaí stuama a bhíos daoine thar a chéile
Bhí bó annsin thoir ar an aonach agus nuair a chuaidh siad dhá bleaghán bhí an úgh cho rithte len a bhfaca tú ariamh. Ach deoir féin ní raibh sí a thál in a dhiaidh sin. Chuaidh 'chuile dhuine di ach ba aon-mhaith amháin é. Tháinig an fear seo — ceannachthóir a bhí ann — agus chuaidh sé féin ag méirínteacht léithe. Chuir sé soipín tuighe isteach ins na dalláin aice, mar dhóigh dhe go raibh siad tachttha … ach dheamhan tachtadh ná cuid de thachtadh. Ní ar na dalláin ná ar a cuid sineadhachaí a bhí an "demur" (marach, locht) chor ar bith. Fear sáthach símplí — bádóir as Conamara — a casadh timcheall ann ins an deire agus é ar a ghlas-mheisce. Ní thiubharfá deich triuf air len a fheiceál. Sáthach adhartha a bhí sé ag imeacht. D'fhiafruigh sé céard a bhí orra, agus h-innsigheadh dó. Bhí an ceannóchthair an uair seo in éadan na ndalláin aice. "Leig do na dalláin" adeir an bádóir. "Tá na dalláin cho "freeáilte" agus a bhíos mo pholláirí-sa, agus an bád ag tabhairt leath-bhord ins an ngaoith thar an gCeann lá flichshneachta. Ach innseochaidh mise dhaoib céard a dhéanfas sibh. Stopainn an bhainne atá ar an mbó. Má tá bairille ann agus a lán uisce, árduigidh suas é ar áit árd eicínt. Tugaighidh an bhó len a ais. Coinnigidh annsin í. Scárdaigidh anuas an t-uisce as an mbairille de réir a chéile. Mara ndéanaidh an bairille sin, líonaigidh bairille eile, agus déanaigidh an cleas céadna. Nach mairg gan galún taosca an bháid agam, agus is gearr a bheinnse dhá cur ag tál." Tugadh isteach i "ngárd" Sh. í. Tá a fhios agad an bairille árd siúd a raibh an "teaip" air a bhí thiar le balla. Thiomáil siad an bhó suas len a thaobh, agus chuir siad an "teaip" ag rith. Leigeadh cho maith le trí bhuicéad uisce as. Ná raibh ann nar thosuigh an bhó ag tál an bhainne cho briosc agus dhá mbadh as béal gloine a bheadh sé ag teacht. B'éigin buicéad a chur fúithe de léim. "Anois" adeir an bádóir "ab iad na dalláin a bhí dúinte" agus "haway" leis isteach indorus cúil Bh. gur chuir cáthadh pórtair ar an smut aige féin. Cé a mb'fhearr é sin ná do "wireen"-sa ar ball?
+
Tá an duine bocht in a dhallarán. Ní léar dhó an bhán-shoillse — tada leis
TUILLEADH (1) ▼
Nach h-é an dallarán ceart é má tá 'chuile dhailtíneach indon imeartas mar sin air. Dheamhan splanc chéille a thiocfas go deo dhó. Tá sé réidh léithe
+
Tá sé le dhá oíche anois ar neamh-chodladh — oíche ag céilidhe agus oíche ag aonach — agus is beag an dochar dó a bheith in a dhall dúda le codladh féin
TUILLEADH (1) ▼
Má tá sé in a dhall dúda féin is beag an dochar dhó. Tionnabhar níor tháinig ar a shúil i gcaitheamh na h-oíche aréir ach ag amhlóireacht agus ag diúgaireacht. D'eirigh mé faoi dhó ag téitheamh bainne dhó, ach sin é a raibh de mhaith dhom ann. Ní dhéanfadh sé aon-suaimneas in a dheidh sin
 
Déanfaidh an cogadh seo damáiste shul a mbeidh réidh dhó
 
Nachar dhamáisteach an cleas dó cead scuir a thabhairt dhá chuid gamhna mar sin agus a fhiosacht dó go ngabhfaidís i mbradghail. Ach ba chuma leis
+
Tá sé sin damanta má damnuigheadh aon-duine ariamh — ach diúltaigheamuide dhó. Tús na breithe ag Mac Dé! Bhí sé go suarach, go ndéanaidh Dia grásta air!
TUILLEADH (3) ▼
Chuala mé gur buaileadh P. go damanta Oiche Fheil' Stiopháin. Tuilleadh ghéar do'n diabhal aige. Is fada é dhá thuaradh sin dhó féin
Is damanta an lear oibre atá déanta aige le seachtain. [Má] mhaireann dó ar an dubhachan siúd, beidh siad curtha aige Lá Fheile Pádraig.
Ba damanta an cleas dó a dhul ag baint an ghiodáinín talmhana sin do na dílleachtaí bochta. Déarfá go mbadh bheag an tsúil le Dia a bheadh ag duine ar bith a bhuailfeadh faoi.
 
damba
Chuir siad damba ar an abhainn sin thiar mar dhóigh dhe go gcuirfidís ag lasadh an S. le solus í. Níor chuala mé aon-cheo faoi'n solus ó shoin ach cloisim gur mór an leas do shaigheadóirí an damba. Ach arsa tusa ní theagann síon idtír nach fearrde duine eicínt.
+
"Ach feacha gur damnuigheadh leanbh na chúig mblian, 'athair a's a mháthair a's é féin, mar gheall gur thug siad toil dhó a bheith 'loscadh na mionnaí mór a's a' maslú Dé" (as Argóinteacht Oisín agus Phádraig)
TUILLEADH (7) ▼
Aingeal geal ins na Flaithis a bhí ins an Diabhal — diúltaigheamuide dhó — idtosach. Ach damnuigheadh é faoi rádh agus go raibh sé ag iarraidh an chomhairle ar fad a bhaint de Dhia agus í a bheith aige féin
Go ndamnuighidh an catmara é mara beag an fiuntas é. Níor chumaoin dó muise thusa a leigean uaidh gan córtas eicínt a chaitheamh leat. Dar fiadh dhá gcastaí thusa air ag béal do dhoruis féin, is beag an baoghal go leigfeá thart é, gan fiafruighe dhó (dhe) an raibh béal air.
Damnú síorruidhe ar an bpoitín céadna! D'ól mé scáird indé dhó, agus go deimhin má d'ól féin, ní bláth ná biseach a chuir sé orm. Dair (dar) leat, tá roth na glinntigheachta istigh in mo cheann ó mhaidin aige
Damnú síorruidhe air, an dailtíneach bradach, is tú adubhairt lom-lán an chirt leis. Nach sonnda an mhaise dhó é! Dheamhan aithne air, nach duine é atá i riocht gníomh eicínt a dhéanamh!
Tá mé damnuighthe ag an liúiste (leoiste) sin thíos ag iarraidh tobac orm 'chuile oíche. Tá sé taithighthe annseo ar fad anois. Is dóigh go bhfuil cut (cat) crochta roimhe is 'chuile áit eile. Níl aon-ghean ag aonduine é a fheiceál ag teacht isteach ar cuairt chuige
Tá sé damnuighthe le seachtain ag doigheachaí. Sílim nachar chorruigh sé amach chor ar bith. Tá an chúilfhiacail siúd aige splanctha aríst! Luirg an diabhail dó nach dteigheann isteach agus a tarraint agus gan a bheith dhá buachailleacht mar siúd
Leig dhó fhéineacht ar fad agus ná tarraing ort chor ar bith é! Má thugann sé aghaidh a bhéil orainn damnóchaidh sé muid. Tá ruibh na cainte ceart air anocht
+
dán
Ní leigfidh mise de bhean ar bith dán a chur orm, ach mo spealóg a bhaint as 'chuile chúilín cho uain's sheasfas an óige dom. Deir siad nach dteagann an óige faoi dhó choidhchin. Tá sé sáthach luath ag duine pósadh ach a mbailighidh sé na deich mbliana fichead
TUILLEADH (15) ▼
Is diabhlaí a chruthuigh sí faoi dheireadh thiar agus dán a chur ar fhear eicínt. Ach an bhfuil fhios cé hé féin? Is mioniar Dé dhó muis, agus é a bheith ceangailte leis an tsuaróigín siúd. Is fada dhó a shaoghal. Níl againn a rádh ach go ndéanaidh Dia grásta air, mar is gearr go ndéarfar leis é ar aon nós
Níl aon-mhaith dhuit ag caint. Feiceann tú féin nach bhfuil bualadh an ghráinne eorna ar dhánta na talmhana. Cá'il sé. An bhfeiceann tú an spleodar a chuir sé (poitín) sa seanduine sin thiar: nuair a bhí aige a bheith ag cur brat na scaball (taiséadaigh) faoi réir dhó féin, gur bhuail sé amach ag iarraidh mná. Céard eile atá indon é sin a dhéanamh fiafruighim díot
Chreidim go raibh sé indán dó a bheith mar sin. Marach go raibh ní fhéadfadh an saoghal an oiread tonnáiste a thabhairt do dhuine ar bith agus a thug sé dhó. Ach níl aige ná ag aonduine eile, ach géilleamhaint dhá chrois
Mara bhfuil sé indán dó críochnuighthe a bheith ina bhráthair, níl a fhios agam céard a déarfainn leis. Tá sé ro-aerach ar fad
Sin é an bás a bhí indán ag Dia dhó. Ní raibh a theacht uaidh aige
Níl a fhios ag duine cá'il fód a bháis ach léar (de réir) mar tá sé indán ag Dia dhó, agus léar mar chuirfeas Dia fios air
Dhá mbeadh sí ag dul faoi agus thairis 'chuile mhionnóid, ba é an cás céadna dhó é nuair nach raibh sí indán dó. Ar chuala tú ariamh é: "leagaim láimh ort nó ná leagaim, má's tú atá indán dom is tú a bhéas agam"?
Níl indán eirghe dó = ní eireochaidh sé; gheobhaidh sé bás as an tinneas atá air
Dhá mbeadh indán eirghe dhó, d'eireochadh sé (banbh). Ní raibh sé ag dul dom sin é é
Bhí muid leis scathamh anuiridh agus bhuail an slaghdán an bheirt againn. Chuaidh muid leis aríst i mbliana agus ná raibh ann mara dtáinic an sneachta. Níl indán déanta dhó chreidim (claidhe)
Níl indán báis dhó agus a liachtaí uair agus a chuaidh an ola air
'GCuiridh Dia dílis an t-ádh ort, agus éist leis. Níl tú ach do do chuir fhéin thar bharr do chéile le dhul ag comhairle airsin. Níl indán comhairle dhó; ach oibrigheadh sé leis. Comhairleochaidh an saoghal ar ball é
Níl indán pósta dhó. Nach bhfeiceann tú 'chuile bhean dhá eiteach
'Sé a chosamhlacht nach bhfuil indán maitheasa dó. Tá sé le bliain mhór fhada annsiúd anois ar chúl a chinn, agus gan biseach ar bith ag teacht air
Níl aon-dán teacht dó sin choidhchin. Fanóchaidh sé sin i Sasana