Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: imithe

+

→ faitíos

Ba bean i bhfaitíos í ar feadh na hoíche go raibh an mac imithe

TUILLEADH (1) ▼

Níl d'fhaitíos orm anois ach go mbeidh sé imithe róm

→ fios

Ara cá bhfios domsa ó bhonnaíochaí an diabhail, cáil sé imithe. Ná bí do mo shárú faoi

+

→ fliuch 1

Níl fliuchadh ar a croí. Tá na beithigh ar fad imithe amach aice = níl deóir ar bith bhainne aice

TUILLEADH (1) ▼

Seo é an saol a gcaithfidh chuile dhuine a chuid aráin a fhliuchadh in allas a mhailí fhéin nó a bheith dhá uireasa. Níl duine ar bith ag fáil a bheatha ó neamh anois. Tá an saol sin imithe. Dar Dia is maith an ceart é freisin

→ fuaidreamh

Shílfeá gur fear é atá imithe ar fuaidre(amh) an deis atá air = shílfeá gur fear é a mbeadh fán air ón mbaile, nó imithe indiaidh a chinn roimhe ón mbaile

→ foléimneach

Tá gasúir an tí seo imithe ag fuiléimneach agus ag fiodarinnce thíos i mbéal an bhóithrín. Ba cheart a mbacadh. Áit chontúirteach é sin i bhfad uainn an anachain! = cuirtear "fuiléimneach" agus "fiodarinnce" le chéile

→ fáinne

Chuir mé an Tamhnach uilig i bhfáinne inniu, dhá dtóraíocht, ach chinn orm a bhfáil. Imithe atá siad (caoirigh) = siúl timpeall na tamhnaí i bhfáinne; an tamhnach a thóraíocht go baileach

+

→ fána

Tá bealach na Bó Finne imithe le fánaidh na nÁirde (fc. Bealach)

TUILLEADH (2) ▼

Ní féidir go bhfuil an madadh imithe aríst! Go dtóige an diabhal le fánaidh aille é, gan dochar gan díobháil do na daoine

Tá sé imithe le fánaidh na habhann anois = leis an sruth

→ fánaí 1

Cá bhfuighinn fear fánaí anois. Tá an saol sin imithe. Dheamhan fear fánaí a thiocfadh leat anois agus iarr ar son Dé é

+

→ fán

Tá sí imithe ar fán ón a muintir fhéin

TUILLEADH (2) ▼

Tá sé imithe le fán an tsaoil anois = chun drabhláis; bochtuithe; ar seachrán; gan aon-chrích

Is cosúil go bhfuil na gamhna seo imithe le fán = ar iarraidh

+

→ fíóg

Níl aon-cheo saille air ach an oiread le fíóig. Tá sé imithe ar an uisce bruite ar fad

TUILLEADH (1) ▼

Fág annsin iad sin. Sin iad na fíóigíní atá ag Deaideó l'aghaidh a phíopa. Meáróidh sé muid má fhaghann sé imithe iad

+

→ faon-

Tá fíonn-oscal san doras = siunta a dtiocfadh an solas isteach thríd, nó cláirín a bheith imithe as (tabhair faoi deara gur "san" atá san leagan seo agus nach "ar". "Fíonn" adeirtear i gcomhnaí san gcás seo, agus ní "faon")

TUILLEADH (1) ▼

Céard a rinne an fíonn-oscal sin san doras. Tá an gath gréine isteach ann. An clár atá imithe as? Duine eicínt a thug "pound" dó. Nach bhfuil a fhios agaibh go bhfuil adhmad an dorais sin cho lag leis an luachair?

→ feac 2

Feacfaidh sé é féin an t-Earrach seo, ní hionann agus ariamh. Tá an cúnamh imithe uaidh anois = lúbfaidh sé é féin; caithfidh sé obair a dhéanamh

→ feidheartha

Teach feidheartha atá ann anois. Dheamhan ní dhár dhealbh an ghrian istigh faoin a chaolachaí. Imithe ag an bpán agus díolta. B'olc an imirce dóibh — ní dhá roinnt leo é! — a dhul isteach ar shlata an bhaile mhóir

→ Fionnbheara

Tá an gamhain sin imithe ar an uisce bruite. Shílfeá go bhfuil sé ag fáil cinnireacht mhaith muis. Déarfaidís fadó gur imithe ag Fionnbheara go Cnoc Meádha a bheadh sé, nuair a d'fheicfidís ag imeacht as mar sin é, ach níl áird ar bith ar na scéalta sin anois

→ fionnscaradh

Tá sé imithe amach ag fiach agus ag fionnscaradh inniu = ag fiach; ag seilg (focal a chuirtear le fiach. fc. fiach)

→ foireann

Cáil an fuireann se'agaibhse imithe? = an mhuinntir

→ fonn

Tá fonn a gcroí orra a bheith imithe as

→ fosaíocht

Má tá aon-bhraon fuisce ann nach diabhlaí an fhosaíocht atá orra leis nach roinneann amach é. Beidh lucht na tórra(imhe) imithe ar ball, agus gan duine ar bith len ól

→ fraigh

Sin é an chaoi a bhfuil an t-aos óg atá ann anois: imithe sna fraghachaí. Níl smacht athar ná mathar orra

→ fuagra

Tá fuagra tugha aige dóibh go gcaithfidh siad a bheith imithe as an teach lá Bealtaine

→ fáiteall

Chaith sé an lá imithe, ach ba bheag é a fhátall ag teacht. Thóruigh sé chuile shiopa siar is 'chuile áit, agus diabhal blas a d'eirigh leis ach deich gcinn (de thuitíní). Dhá mbeinnse cho scrúdha sin dhá bhfuireasa, chítear dhom go n-eireóinn asta ar fad

→ fás 1

Dúirt sé nach raibh na "bicycles" ann: go raibh siad imithe. Chuir sé as m'fhás mé. Scanruigh mé gur goidhe a bhí siad. Ba mhaith an tsíleachtáil dom é … 'Ar ndú' ba é P. a thug isteach san teach iad

→ mífhonn

Ní mí-fhonn atá orm a dhul in éindigh lib chor ar bith, ach nach bhfuil aon-duine agam leis an teach a chumhdach, agus mé imithe

→ faslach

Ar chuala tú ariamh faoin bhfear as an M. a cuireadh Gaillimh leis an mBéarla a thabhairt abhailí … Bhí sé aige nó go dtainig sé cho fada le faslach thíos ar an gC. Mh. Thuit sé san bhfaslach, agus nuair a d'eirigh sé, bhí an Béarla imithe! Bhí an-diomú san M. nuair a thainig sé d'uireasa an Bhéarla. Tá an Béarla thíos san bhfaslach sin fós dá gcartaí é!

→ fiach 1

Tá sé imithe ar an bhfiach

→ folach 2

Is deas iad mo phéire stocaí muis agus gan falach mo rúitín ionta. Céad slán don tsaol nach mbeadh duine i dtuilleamaí siopa ar bith. Ach na mná a dhéanfadh stocaí tá siad imithe

→ fonsa

Sé an fonnsa béil atá imithe den bhairille (an ceann uachtair). Is fhearr sin fhéin ná an fonnsa feire (an ceann ag an tóin in aice leis an bhfeire)

→ fora

Gheobhadh sé faoi na foraí é, marach cho héascaidh agus a d'eirigh leis a bheith imithe = bhuailfí é agus rl.

→ forcamhás

Ní mé céard atá sé a dhéanamh annseo thíos faoin gclaidhe. Ag forcamhás ar bhean, déarfainn. Tá sí imithe soir = ag faire uirre go priaclach

→ fuile faile

Ar a theacht anoir dhó ón mbéiréiste, chinn air a bhullán fhéin a fheiceál, agus tháinig sé in a fhuile faile air ar an bpuinnte, agus soir leis ar feadh an aonaigh aríst ag ceapadh gur goidhe nó imithe a bhí sé. 'Ar ndú' bhí an bullán as comhair a dhá shúil dhá mba léar dó é. Níor léar, mar bhí na beithigh úmuithe beagán ó a chuaigh sé soir roimhe sin

→ fámaireacht

Is beag é a mhaith ná a mhaoin sin, ach imithe ag fámaireacht ar fud na mbailteachaí, agus má chasann leadaí — a leithide eile fhéin air — luighe siar ar chnocán agus an lá a chaitheamh

→ fóidín

Ba deas mé i lár Shráid na Siopaí (inGaillimh) agus mo hata iompuithe amach. M'anam nach fóidín meara a bheadh orm annsin ach go ndéarfaí gur imithe as Béal Átha na Sluaighe a bheinn (as an ngealtlann)

→ feire

Níl aon-deasú indán don bhróig sin. Tá sí imithe ón bhfeire. Sén truaighe é. Ba bhreagh an t-uachtar a bhí uirre

→ fiacail

Tá fiacail imithe as an gcliath

→ forchneasú

Tá an an-fheoil imithe aisti anois. Sílim go bhfuil for-chneasú uirri

→ forchraiceann

Ná bíodh faitíos ort! Is gearr go dteaga ath-chraiceann uirri (an chos) i leabaidh an fhor-chraicinn sin atá imithe dhi. Níl aon-dochar inte ar aon-chor

→ fuacht

É fhéin ba chionntach má rug an fuacht ar an teas air. D'fhága a athair in a shuí go te é, ach d'fhága a chuid frasaíl fhéin ar a thóin é. Ní sheasfadh saibhreas Sheóirse leis sin. M'anam má dhíol sé talamh Bh. an tS. anois go bhfuil a raibh de mhuinín an tsaoil aige imithe. An chéad-áit eile a bhfeicfidh tú é, istigh ar shlata an Bhaile Mhóir agus é ag ucastóireacht, mar níos siad uiliog

→ fuaraigh

Ól é sin ar a theas. Ná leig dhó fuarú. Beidh an mhaith imithe as má leigeann

→ fuarlach 1

Ba dona a chruthaigh tú nachar fhan thiar. Ní raibh tú ach imithe go díreach nuair a tháinig T. Th. isteach, agus bhí fuarloch pórtair ann uaidh sin amach

→ deamhan 1

Dheamhan imithe di fós

→ de

Tá sé in am ag chuile dhuine a bheith imithe de bhóthar (den bhóthar nó de bhóithrí ar bith) anois.

→ diabhal 2

Tá sé imithe faoi dheireadh thiar thall agus go n-imí an diabhal leis, gan dochar gan díobháil dúinne!

imithe (50+)