1.
an t-abhairseoir; athair an uilc; "an té atá thíos".
a.
+–
'Sé an Diabhal a bhí ann (an diabhal in Ifreann)
Tá an diabhal ag cur chathaí ort agus a dhul ag míoladóireacht liomsa
TUILLEADH (6) ▼
An diabhal féin — diúltaígheamuid dó! — atá ag siocadh leat (do do shaghdadh, ag spochadh leat, ag plé leat agus rl.)
B'fhearr leis an diabhal a chastáil dó (a fheiceál, beannú dhó agus rl.) ná mise
Ní bhainfeadh an diabhal (an diabhal mór) ceart dó
An diabhal mór féin ní dhéanfadh a bhealach ann
A mharú a bhí a dhéanamh, marab é an diabhal in a chraiceann é!
Nach hé an diabhal in a chraiceann anois é, a dhul ag bacadh na ngasúir bhochta
·
Aníos as Condae an Diabhail Bhuí é = as Condae eicínt i bhfad síos; condae a bheadh cho fada ó láthair agus nach mbeadh mórán barúla agad cá mbeadh sé
+–
Nach hé mac an diabhail é, agus a leithide de chaint a chaitheamh = droch-dhuine
Is tú mac an diabhail anois agus a dhul ag déanamh a leithide de chleas
TUILLEADH (5) ▼
Sin é eallach an diabhail = droch-dhuine nó droch-rud
Ná bac le poitín! Sin é eallach an diabhail
Nach hé eallach an diabhail anois é a chuaigh ag cur bréag mar sin ort
Tá féith ó'n Diabhal 'sábhála Dia sinn is chuile dhuine aca sin = tréartha an diabhail; droch-thréartha
Is furasta aithinte go bhfuil féith ó'n diabhal ann agus an cheird atá air
+–
Níl aon-ghaol ag an diabhal le duine bocht (sean-fhocal) = is mó an cathú a fhéadfas an diabhal a chur ar an duine saibhir; ní bhíonn tada ag an duine bocht le caitheamh, ná ní bhíonn a shúil le rud ar bith
Tá sé fánach ag daoine dona a bheith ag comórtas leo sin. Ní bhíonn aon-ghaol ag an diabhal adeir siad, leis an duine bocht
TUILLEADH (2) ▼
Níl a fhios nach mar is dona is fhearr agus is deacair a rádh nach h-ea. Má bhíonn duine bocht féin, dheamhan 's móide gur fearr dhó beirthe é. Ní bhíonn aon-ghaol ag an diabhal leis an duine bocht. Aithníonn an buachaill sin a dhuine féin freisin
Má tá caitheamh agus fáil ag duine, tá a cheart aige. Is beag len a chois a bhíos ag an gcuid is mó de na daoine ar chaoi ar bith. Is iomdha bó mhór ar fud an tsaoil, agus bráigill aca, agus gan é ach ag cur chathaí orra, agus ag cur an diabhail ag siocadh leo. Ní bhíonn aon-ghaol ag an diabhal leis an duine bocht, tá a fhios agad
b.
+–
Bail an diabhail ort le rud a dhéanamh! (eascainí)
Bail an diabhail air agad, nach gcaitheann uait é
TUILLEADH (4) ▼
Choimrí an diabhail (choimirce an diabhail) dó le am a theacht!
Luirg an diabhail duit, nach n-imíonn feasta!
Mullach an diabhail dó le tráth a bheith amuigh!
Mo chuid de'n diabhal ort le caoi a bheith ort!
+–
Go rósta (go bhfeanna, go scalla, go maraí, go ropa, go bpléasca, go dtachta, go scólla agus rl) an diabhal thú!
Coirce a bhaint! Go mbaine an diabhal an teanga assan ar chuma ar bith, mara mór a bhaineas mo chuid coirce dhó le caidéis ar bith a fháil dó!
TUILLEADH (5) ▼
Go mbuaile an diabhal agus an deamhan ar chinc (chuinc?) an mhuiníl é!
Tá sé imithe faoi dheireadh thiar thall agus go n-imí an diabhal leis, gan dochar gan díobháil dúinne!
Go scalmharaí an diabhal thú le cleas a dhéanamh = duine a scalmharú; scail theintrí dhá mharú
Go scoilte an diabhal thú, maran deas a gheobhthá airgead uaimse!
Go roise an diabhal é, le rud a rá!
+–
Go dtuga an diabhal coirce dhuit croisim aríst thú!
Go dtuga an diabhal le fánaidh aille thú!
TUILLEADH (7) ▼
Go dtuga an diabhal leis thú le caoi a bheith ort
Go dtuga an diabhal go Hanóver (California agus rl.) thú, mara dtugadh sé ach leath-mhíle san ló thú! (mara dtugadh sé ach go béal an bhóthair thú, go tigh Mhaidhc Mhóir agus rl.)
Bainne a thabhairt do'n mhadadh! Go dtuga an diabhal thairis é muis!
Go dtuga an diabhal thart í muis, croisim aríst thú, dheamhan feoil a gheobhas tú annseo
Go dtuga an diabhal thairis é, marab é a d'ól an bhleánach!
Go dtuga an diabhal thairis amach as a phutóig é! Cannda aráin mar sin imithe ag madadh agus a liachtaí créatúr bocht ar fud an tsaoil anocht, ar mhaith leis a fháil. Ach ní hé an madadh is measa ach a gcuid sraoillíocht fhéin a fhágas ar forbhás an rud
Go dtuga an diabhal thart é mar chut! Is breá an geampa feola atá árduithe leat agad! Ach ní milleán ort é ó d'eirigh sé leat! 'Sé an biadh san sruth fola do ghreim-sa ar chaoi ar bith!
+–
Ag an diabhal go raibh tú le deis a bheith ort!
Ag an diabhal go raibh sé fhéin agus a asal nach gcuireann sé cromnasc air ar nós chuile asal san tír!
TUILLEADH (3) ▼
Ag an diabhal go raibh sé agad, nach ndéanann é feasta, agus gan na daoine a bheith bodhruithe níos fuide agad faoi!
Ag an diabhal go raibh an ceann céanna! Tá muid sáruithe aige maidin agus trathnóna
Ag an diabhal go raibh a bhfuil de cheol san tír! Tá aos óg splanctha aige
+–
Tuilleadh diabhail aige nachar fhan san mbaile mara fada soir a thug a chosa é! (eascainí atá an-choitianta)
Má tá sé buailte anois muise tuilleadh diabhail aige. Is fada dhá thuaradh sin dó féin é
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh ghéar de'n diabhal aige! Breá nachar fhan sé san mbaile (eascainí) = bris nó lear a thárla do dhuine de bharr a dhul in áit eicínt, agus níl an té a chuala faoin mbris in a diaidh air
Tuilleadh ghéar cascartha de'n diabhal aice anois! Ní bheadh sí beo mara dtarraingíodh sí an t-amhas sin uirre féin!
+–
Teirigh 'on (do'n) diabhal anois agus fagh é, má theastaíonn sé uait
Teigheadh sé 'on diabhal anois, agus faghadh sé fataí! Nuair a bhí mise in mo chuid allais ag saothrú fataí, bhí seisean ag imeacht ag gábhail "Eileen ón a Ruan" ar chnocáin!
TUILLEADH (2) ▼
Teigheadh sí 'on diabhal anois, agus fághadh sí an té a dhéanfas di é má's breá léithe. Is deas í mo cheird go deimhin, ag obair di sin ar bheagán buíochais
Teirigh 'on diabhal anois má thograíonn tú agus fagh bicycle!
+–
Teirigh idtí diabhail agus fagh anois é má's breá leat é!
Teigheadh sé idtí diabhail anois, agus déanadh sé é má thograíonn sé!
TUILLEADH (4) ▼
Teirigh i dtí diabhail a scéiméara!
I dtí diabhail thú! (Ní abraítear: teirigh go h-Ifreann ná rud ar bith mar é i nGaeilge cho fada le m'eolas)
Tá sé ag dul i dtí diabhail ar fad le gairid = chun drabhláis, chun donachta, chun seafóide agus rl.
Sin é an uair a chuaigh sé ó thí diabhail go tí deamhain (/d′əun′/) muis = chuaigh sé ó ghiolla na sliogán go giolla na mbáirneach; from bad to worse, nó from the frying-pan into the fire
c.
+–
M'anam ón diabhal (m'anam ag an diabhal) go mbrisfidh mé do straois!
Dar mo chroí ó'n diabhal agus go ndéanfaidh mé conra dhíot!
TUILLEADH (8) ▼
T'anam feánnta go raibh ag an diabhal céard atá tú a dhéanamh?
M'anam feánnta ó'n diabhal go bhfuil brath mhór agam corp a dhéanamh dhíot!
M'anam ó'n diabhal gur beag a bhí ar t'aire muis, má sin í an cheird a bhí ort ó mhaidin!
M'anam ná raibh ag an diabhal gur fhobair tú leiríní a dhéanamh de mo chois le do chuid útamála
T'anam cascartha ón diabhal céard atá tú ag rá?
M'anamsa ón diabhal muise go n-íocfaidh tú ann!
Do chorp ó'n diabhal mara furasta leat magadh a dhéanamh!
Do chorp cascartha ó'n diabhal, mara ndúine tú do bhéal, agus beidh t'anam agam
d.
+–
Thug sé P. do'n diabhal ingeall ar na beithigh = dúirt sé leis a dhul 'on diabhal nó a dhul i dtí diabhail
Is maith éasca a thiúrfadh sé sin do'n diabhal thú anois muis, dhá gcuirtheá aon-mhúisiam air
TUILLEADH (1) ▼
Thug sé a raibh aca ann ó liath go leanbh do'n diabhal, agus má bhí mise in a dhiaidh sin orra castar liom é
+–
Thug sé an diabhal dom, faoi nach raibh mé ann in am; fuair mé an diabhal uaidh gan a bheith ann in am; thug sé an diabhal le n-ithe dhom gan agus rl.
Tiúrfaidh sé an diabhal len ithe dhuit má fheiceann sé istigh annsin tú = feannadh; liobairt; ithe agus gearradh
TUILLEADH (5) ▼
Fuair mé an diabhal uaidh faoi nachar thug mé aige an speal
Tabhair an diabhal dó anois (feannadh) ach a dteaga sé
Gheobhainn an diabhal ceart uaidh, dhá mbeadh a fhios aige go raibh aon-láimh agam ann
Bainfidh mise an diabhal amach as do dhromán mar asal = buailfidh mé thú
An rud a chruinníthear ar dhruim an diabhail imíonn sé ar a bholg (fc. druim)
e.
+–
Bíodh an diabhal aige anois! Tá mise réidh leis
Bíodh an diabhal aige, agus na seacht ndiabhal má thograíonn sé!
TUILLEADH (2) ▼
Bíodh an diabhal aige, agus an deamhan má thograíonn sé. Cé'n bheann atá agam air? Tá muis!
Bíodh an diabhal ag a bhfuil agaibh ann anois! Tá mise ag greadadh
f.
·
Cé'n diabhal atá ag cur chathaí (cathuighthe) ort chor ar bith nach leigean tú de'n páiste!
·
Tá sí in a diabhal le cantal = sháraigh sí an diabhal mór le cantal
Tá an oíche in a diabhal le duibheacht (le gairbheadas agus rl.)
2.
droch-dhuine.
a.
+–
Dheamhan diabhal ann mar é
Ní fhaca mé a leithide de dhiabhal in mo shaol ariamh
TUILLEADH (8) ▼
Bhí seisean ag fáil loicht air, agus gan diabhal ar bith ann ach é féin
Ná bac le diabhal ach sháraigh sé siúd loirgne dóite!
Is minic a chonnaic mé céad diabhal mar thú a mbeadh do chuid fataí bainte le mí agad!
Scaoil amach an diabhal
Dearg-dhiabhal é (fíor-dhiabhal, dubh-dhiabhal, diabhal críochnuithe, diabhal in a chraiceann agus rl.) = droch-dhuine
Nach thú an diabhal a chuaigh dhá dhéanamh sin!
A dhiabhail álainn, eirigh as
A dhiabhail álainn nar mhaire tú do cheird!
b.
·
Gabh i leith annseo a dhiabhail (Níl mórán gaimhe i "diabhal" i ráití de'n tsórt seo, agus tá sé an-choitianta)
·
Eirigh as anois, a dhiabhailín = gasúr, bean bheag, laogh, cut, maidín agus rl.
Diabhailín ceart é an t-arc sin, dhá bhfaghadh sé an té a choinneódh cocaireacht leis /
3.
smál, míádh, mífhortún agus rl.
+–
Nach air atá an diabhal, nach leigeann duit = míadh, smál
Tá an diabhal craithte air ag ól = tá sé go dona ag ól
TUILLEADH (12) ▼
Bhí an diabhal craithte air agus aon-araoid a chur air sin
Nach mór de'n diabhal atá ort nach ndéanfadh é!
Tá an diabhal mór air (an diabhal go deo, an diabhal dearg agus rl.)
Nach uirre atá na seacht ndiabhail nach bhfanfadh as
Bhíodh an diabhal mór air sin, ag róstadh agus ag scólladh agus ag glaoch giolla na míol ar 'chuile dhuine.
Bíonn na seacht ndiabhail air nuair a thosaíos sé
Tá an diabhal ar an mbáistigh (ar an aimsir, ar an mbóthar, ar na míoltógaí beaga, agus rl.)
Tá diabhal eicínt orm = tinneas, aistíl
Chítear dhom go bhfuil diabhal eicínt air le goirid
Cé'n diabhal atá ort, nach scaoileann amach é?
Tá an diabhal san gcraiceann agad = tá breathas nó míádh nó smál eicínt ort
D'imigh an diabhal ort le cleas a dhéanamh; d'imigh an diabhal agus an deamhan ort; d'imigh na seacht ndiabhail ort (fc. imigh)
+–
Is cuma san diabhal leis (is cuma san diabhal mór leis, is cuma san diabhal brách leis, is cuma san deamhan leis, is cuma san deamhan ná san diabhal agus rl.) céard is cor d'aonduine eile, ach é féin a bheith ceart.
Is cuma san diabhal eatorra é. Aon-chás amháin é ar chaoi ar bith!
TUILLEADH (1) ▼
Is cuma san diabhal sin. Bhí agadsa gan bacadh leis
+–
Tá sé ag déanamh an diabhail orra seo suas ag cumadh dhóib (ag cur rud as dóibh, ag imeartas orra, ag déanamh créatúlacht orra, dhá scrios agus rl.)
Tá na sionnaigh indon an diabhal a dhéanamh nuair nach dtapaíthear iad
TUILLEADH (1) ▼
Níl rud ar bith indon an diabhal a dhéanamh ort ach cosa fliucha
4.
a.
+–
Tá sé cho láidir (cho scafánta, cho h-olc, cho h-imeartha, cho cleasach, cho fliuch, cho garbh, cho dubh, cho mór, cho fada, cho deacair, cho tuirseach, cho géar, cho gangaideach, cho luath-chainteach agus rl.) leis an diabhal (féin)
Ní dhéanfadh an diabhal (fhéin) é, tá sé cho cruadh sin
TUILLEADH (6) ▼
Ní bhainfeadh an diabhal an portach siúd
Ní shásódh an diabhal cuid de na daoine
Ní chuirfeadh an diabhal faoi ndeara dhó eirithe
Ní bhainfeadh an diabhal ceart de'n tsean-chailín atá ann
Ní chuirfeadh an diabhal slacht a chodach air
Cén diabhal eile atá aige (de thalamh) ach a bhfuil tímpeall an tighe!
b.
+–
Chodlódh sé (d'íosfadh agus rl.) an diabhal
Tá an diabhal báistí caithte aige
TUILLEADH (2) ▼
Rinne sé an diabhal óil
D'ól sé an diabhal agus a mháthair ("an domhan agus a mháthair" is mó adeirtear)
Diabhal in iontrálacha eile (100+)
+
→
abair
Abair! Diabhal focal bréige agad: is beag atá le déanamh aige! (dubhairt an fear eile ar dtús gur bheag a bhí le déanamh ag a leithide seo de dhuine. Is ionann an "abair" agus "go cinnte is beag atá le déanamh aige")
TUILLEADH (5) ▼
D'fhéadfá a rádh muis! Diabhal bréag ar bith nach mbeidh púir as a bhéal nó is cinneamhaint críochnuighthe air é
Diabhal thiomanta ceann a thiubharfadh sí dom, mara dtugainn seacht bpighne ar chúig cinn de "Phuncáin". Anois céard déarfá le Gaillimh! Is furasta dhóib bráigill fhéin a bheith aca
Diabhal a chois ná a chnáimh a ghabhfadh ann, dhá mbeinn leis nó go gcaithfinn mo theanga. Anois céard deir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! Nach maith luath atá sé ag dul ó smacht
Ní abróchainn nach hé J. Mór atá as an mbealach freisin, ach d'imigh an diabhal ar an gceann eile féin
Dhá dteightheá ag an gcéad Aifreann mar adéarfá, agus a dhul ann annsin gan méir a bhaint de do shrón, diabhal mé go mbeitheá ann in ucht an lae
+
→
daba
Tá an scoin-mhíol atá ar an mbaile sin mar bheadh mádraí ann. Má chaitheann tú daba ag madadh, leanfaidh sé i dtigh diabhail thú. Sin é a fhearacht aca sin é. Tugann M. corr-dhaba dhóib, agus tá sé ina dhia beag aca a mhic ó
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh diabhail aca anois. Coinnigheadh dabaí sáthach fada leo, ach beidh siad gan daba gan deoladh feasta. Sin é an gléas orra
Ara tá chuile dhuine siar annsin ag fáil an daba eile sin — an Dole — ar feadh na bliana uiliog, agus is cuma leo sin sa diabhal, ach gan é sin a bhaint dóibh (díob). Dhá mbaintí, bheidís réidh le K. gan mórán achair. Dheamhan mórán gnaoi ag cuid mhaith aca cheana féin air, ach tá siad i bhfaitíos faoi'n "dole" in a dheidh sin
→
dádach
Má's ag tnuthán le sean-dádach mar í sin atá sé, beidh sé as pósadh déarfainn. Ach diabhal mé go n-eireochaidh suaróigín eicínt leis as a dheireadh in a dheidh sin fhéin.
+
→
daidhce
Tá daighce eicínt ar an Sáirsint agus é a bheith cho luainneach ar a chois anocht. Níor chomhnuigh sé ar feadh na h-oíche ach ag dul ó chloigeann an R. go dtí ceann an bhóthair. B'fhéidir gur ins an áirdeall ar M. atá sé. Má's eadh béarfaidh sé air go siúráilte. Tuilleadh ghéar de'n chlampar aige — nach bhfaireann é agus aire a thabhairt dhá ghna (gno) agus fios aige nach bhfuil an ceann eile ach ag iarraidh breith thall air go dtugaidh sé 'un cúirte é. Diabhal blas eile.
TUILLEADH (1) ▼
Ní thiocfadh sé chuig an dárna bainis le daighce nachar h-iarradh ag an gcéad bhainis é. Diabhal blas de'n cheart nach raibh aige. Fear gan fuil a thiocfadh go dtí iad th'éis droichead a dhéanamh dhínn cheana (a dhul tharainn agus daoine eile a iarraidh). Bhí a shliocht orra. M'anam nachar thaobhuigh cuid againn iad ná cuid de thaobhachtáil
Ná cuir araoid ar bith anois air go mbeidh an coca déanta aige. Bíodh a fhios agad gur liomsa an coca. Is daighceamhla é sin ná an diabhal. Dá gcaitheadh sé in a cheann é, d'fhágfadh sé an coca agus a bhfuil ann annsin. 'Sé atá deas air
D'imigh an diabhal ar a chuid daighceamhlacht'. Bíonn sé laetheantaí agus ní bheannóchadh sé ins an mbóthar duit. Laetheantaí eile 'sé an fear is subháilcighe a chas ariamh leat é. Léar (de réir) mar a bhuaileas an daol é, sin é an chaoi a bhfuil sé
→
daigéad
Tá sé ag baint daigéid mhóra de "Dates" na laethanta seo. Diabhal mé go riarfadh 'chuile cheann aca muirín ar fad ar an dinnéar
→
daigh
Tá a phluic uilig séidthe ag na doigheachaí fiacal. Diabhal mórán truaighe é nach dteigheann agus a dtarraint agus gan a bheith dhá mbuachailleacht annsiúd
→
daingean
Nach daingean ins an diabhal a chuir sib isteach é, le nach mbainfeadh do chumhachta amach é
+
Tá an dream sin anois cho daingnighthe istigh ar an mbaile againn, agus nach mbainfeadh seacht gcatha na bhFiannta Éireann feanc asta. Diabhal é muis. Ní gar a bheith leo
TUILLEADH (3) ▼
'Sé an chaoi a bhfuil na diabhail dhá ndaingniughadh isteach le 'chuile chor. Do dhubhshlán anois cuir amach iad feiceamuist. Dhá splanctha dhá raibh tú dhá gcur isteach, beidh tú seacht n-uaire níos splanctha dhá gcur amach, creid mise dhuit ann
Ní fhéadfaidís eirghe as anois. Tá an poitín daingnighthe isteach ionnta sin le fiche líne. Ní bhainfí amach é asta, mara dtigeadh V2 a chuirfeadh an baile uiliog idtigh diabhail in aer
Tá mé cho daingnighthe istigh ins an sé pighne sin, agus nach gcuirfidh do cheann finne as mé. Faoi dhó cheana a bhí sé ar na bocáin agam a bheith as, ach diabhal mé gur rith liom 'chuile "thrip"
→
dairt
Ní raibh annsin muise ach caitheamh dairteachaí nó go n-ionnsuighidh sí féin é. Deirim leat go dtiocfadh sé ó Sh. Thiubharfadh sé iarraidh dhó ceart go leor, ach ní dhéanfadh sé aon-troid thuatach. Ach í siúd! Is maith nach mór dó a bheith ar áirdeall féin nó cuirfidh sí an scian idir dhá asna ann. Tuilleadh ghéar de'n diabhal aige! Nach mór an spochadh a bhíos aige leo!
→
dálach
Diabhal mé gur suarach an t-iongnadh go mbeadh an dochtúr sin amscaidhe féin ag imeacht, agus a bhfaghann sé de ghlaodhach. Tá sé ar a chois Domhnach agus dálach
→
dalba
Is dalba an aimsir í, agus gan cosamhlacht claochmhú ar bith air. Má mhaireann an sneachta seo i bhfad eile, beidh beithidhigh criogtha, an uair nach féidir a leigean amach. Ach diabhal mé go bhfuil na daoine féin in an-chaoi freisin
+
→
dall 3
Bhí mé do mo dhalladh le clocha. Diabhal a leithide de cheathannaí! = do mo chaidhleadh; iad ag teacht orm an-tréan
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh diabhail aige anois mara bhfuil sé dallta ceart ag na mná seo síos. Dheamhan thiomanta smid dhe nach gcreideann sé: go bhfuil siad ag iarraidh a sciobadh ó'n a chéile. Bheadh frae aca, muis!
Ara diabhal dalladh ná dalladh! Céard a dhallfadh muid, scáth buinín beag fuisce. Tá an córtus a raibh cleachta agadsa air caithte in aer
→
dallacar
Tá sé ar an dallacar céadna ó a d'éirigh muid indiu. Is síorraidhe an lá báistighe é. Diabhal bréag nach síorraidhe
"Níor mhaith liom do bhris" adeirim féin leis. "Chreidim gur buaileadh an dallach dubh ort faoi'n gcruaichín mhóna. Diabhal neart air. 'Sé J. F. an buachaill ag daoine simplí". Spréach sé. Spréachann sé má chásuighthear chor ar bith leis é, ní áirighim a chású leis mar a rinne mise!
+
→
dallán
Dalláin ag an diabhal ort. Cá'il na dalláin? An caoch atá tú? Tóruigh an méid atá gearrtha agad aríst agus togh na síolta caocha as. Is deas iad mo chuid síolta! Bhí sé cho maith dhom imeacht ag gabhail "Laddie O'Lee" ar na cnocáin le dhul ag deargadh talmhana len a n-aghaidh sin
TUILLEADH (1) ▼
Tá dallán na sine calctha ar chuma eicínt — sin nó níl sí ag tál an bhainne. Tá an úgh lán aice ar chaoi ar bith … Nach hí an píopa agad í go mbeadh sí calctha. Diabhal aithne ort nach súghlach a theagas as sine i leabaidh bainne. Cé'n chaoi a bhféadfadh sine calcadh. Bíodh unsa céille agad — bíodh sin
Chaitheadh muid a dhul amach leis an réalt ar maidin ag baint fhataí ins an am a raibh muid ar aimsir tigh Sh. Diabhal smid bhréige ins an méid sin. Is minic a bhí muid amuigh agus nach (nachar) léar duinn an láighe. Agus dhá mbeitheá ag déanamh áirneán domhain an oíche roimhe, nó amuigh ag ceol chaithfeá an mhaidin ag cuimilt sramaí de do shúile arae bheitheá in do dhall dúda le codladh. D'imigh an saoghal sin — míle buidheachas le Dia
+
→
damanta
Chuala mé gur buaileadh P. go damanta Oiche Fheil' Stiopháin. Tuilleadh ghéar do'n diabhal aige. Is fada é dhá thuaradh sin dhó féin
TUILLEADH (1) ▼
Nach damanta na goithtí atá aige. Diabhal mé go sílfeá gur leis féin an baile
+
→
damnaigh
Aingeal geal ins na Flaithis a bhí ins an Diabhal — diúltaigheamuide dhó — idtosach. Ach damnuigheadh é faoi rádh agus go raibh sé ag iarraidh an chomhairle ar fad a bhaint de Dhia agus í a bheith aige féin
TUILLEADH (6) ▼
Go ndamnuighidh an diabhal (an míádh, an tubaiste, an catmara, an riabhach, an clampar agus rl.) thú le caoi a bheith ort! (eascainidhe)
Damnú síorruidhe air! Bleitheach eicínt aníos as conndae an Diabhail Bhuidhe, nach dtuigfeá aon-cheo de'n lapaireacht atá aige, ach an oiread agus a thuigfeá lochán lachan, ag rádh nach raibh Gaedhilge ar bith ag muíntir na h-áite seo! Mara bhfuil, chidh Dia muis, nach mórán slacht atá ar an nGaedhilge atá aige-san!
Tá mé damnuighthe ag an diabhlánach d'asal sin ag imeacht i mbradghail 'chuile ré soluis. Dar mo choinsias dá mbeadh an ghlaicín mhóna atá annsiúd thuas amuigh, bheadh a shliocht air. Gheobhadh sé ruaigeadh na Muice Báine 'nan aonaigh. Diabhal baoghal go mbeidh mise dhá bhuachailleacht níos fuide, agus mé sceannta ag an mbaile dhá fhuagairt 'chuile lá
Tá sé damnuighthe le seachtain ag doigheachaí. Sílim nachar chorruigh sé amach chor ar bith. Tá an chúilfhiacail siúd aige splanctha aríst! Luirg an diabhail dó nach dteigheann isteach agus a tarraint agus gan a bheith dhá buachailleacht mar siúd
Tá muid damnuighthe ag an aisiléirín sin thíos, ag teacht dhá cheann de ló, ag sioscadh bréag. Níl cinneadh ar bith len a chuid cumadóireacht', ach diabhal mé leis an gceart a dhéanamh nach bhfuil thairis sin de dhochar ann, cé's moite de na paiteanna sin a chumas sé
Tá a bhfuil ins an teach damnuighthe aige anois, ag iarraidh imeacht go Sasana. Diabhal mise muis, go bhfaigheadh sé cead a chinn marach cho baoghlach agus atá an áit thall faoi láthair. An uair a bhí sé suaímneach, agus gan tada dhá chaitheamh anuas ann, ní raibh luighe ar bith aige a dhul ann. Ach anois níl breith bonn báis aige go mbeidh sé imighthe. Is beag dhá chuid contráilteacht' é mo léan
+
→
dán
Níl indán Sasana a bhualadh a mhic ó. Tá buadh eicínt aice ó Dhia — nó ó'n Diabhal!
TUILLEADH (1) ▼
Má bhí indán agus go raibh sé le pósadh, breagh nachar phós sé, agus gan a dhul ag tarraint slí chainte air féin agus gan a fhios sa diabhal cé'n fáth
+
→
dána
"Is dána muic ná gabhar ach sháruigh bean an diabhal" (leath-fhocal faoi dhánacht) = nuair a bhíos bean ag iarraidh a comhairle féin a fháil, ní féidir a bhaint di
TUILLEADH (2) ▼
Is beag an mhaith de'n tsagart aon-cheo a rádh leis siúd ó a chaithfeas sé rud in a cheann. Tá sé cho dána leis an diabhal féin
"High for Blakes and Dalys" agus pléidhidís féin le chéile anois é. Meastú an bhfuil baoghal ormsa a dhul isteach ag déanamh eadarascáin annsin? Diabhal baoghal muis. An té nach bhfuil mór ná láidir, ná bíodh sé dána ná droch-mhúinte
+
→
dánacht
Má bhí sé de dhánacht ann an méid sin a rádh leis an bpóilí, d'imigh an diabhal air. Cé'n bhrigh ach carachán mar é!
TUILLEADH (1) ▼
Sháruigh sé an diabhal le dánacht
+
→
danra
Sin é an fear is dan(d)ra a chonnaic mise i gcaitheamh an tsaoghail ariamh. Bhíomar thíos annsin oíche — mé féin agus S. — agus muid ag ól. Tháinig seisean ann. Gludhadh (glaodhadh) deoch agus deoch agus deoch eile, nó go raibh an triúr againn sáthach tomhaiste. Bhí sé domhain go leor ins an oíche an tráth sin, agus barr ar an diabhal mara raibh na F. bheaga bhreaca sin ag cur achrainn orainn. Brat aca ann agus gan aghainne ach an triúr againn féin. D'iarr muid míle uair air a theacht abhaile. Bhí muid ag tuinneamh agus ag athchuinge air a thoidheacht linn, ach dheamhan filleadh ná feacadh a d'fhéadfadh muid a bhaint as, ach in a sheasamh annsin chois an chuntair ag buachailleacht a phionta. Ba é an diabhal ba dan(d)ra é a chonnaic mé ó rugadh mé
TUILLEADH (8) ▼
Is dan(d)ra an diabhal é le cur amach ar maidin = deacair a chur ag obair; ní mian leis corruighe amach in éadan a chuid oibre
Diabhal bréag nach droch-phortaigh atá againn: dheamhan níos measa. Dearg-laoch agus feoil chapaill ar fad. Móin dhan(d)ra le baint í. Chuir mé mo bhundún amach anuiridh le portach nua a d'oscail mé ar an roínn. Marach leisce an mhagaidh d'fhágfainn annsin ins an míádh é th'éis a oscal
Ní raibh de chailleadh chor ar bith ar an mbarr uachtair. Diabhal mé go raibh, agus an mhóin roint sceithteach féin — briosc adéarfá. Ach an uair a theann mé síos ins an mbarr láir agus ins an mbarr íochtair, bhí sí danra a dhearbhráthair — danra. B'éigin dom cosa idtaca a chur orm féin ar an mbínse, leis an sleaghan a chur thríthe. Rinne an barr íochtair puca críochnuighthe dhíom
Siúd é an féar atá danra ar a bhaint. Tá sé sínte as éadan agus driseacha cairthighthe amach ann, agus maidir le faobhar, caithim é chur suas is' chaon dara sracadh; arae tá sé bratthuighthe le clocha. Is mé a bheadh sásta dá mbeinn dealuighthe amach as. Diabhal mórán féir a bhéas dhá bharr siúd
Is dan(d)ra an diabhal de rud an tiúb seo a bhaint amach anois agus an "puncture" a dheasú. Níl ann ach go bhfuil an "tyre" indiaidh a chéile agus mara gcuirtear isteach an tiúb go fíor-stuama aríst tiocfaidh sí amach agus pléascfaidh sí … Bí áirdeallach!
Ní gan uí gan ó an poitín céadna, agus é a dhéanamh. Ceird dhan(d)ra é. Diabhal bréag nach headh, agus b'fhéidir th'éis do chuid crácamuis ar fad, nach mbeadh dhá bharr agad ach na caipíní speiceacha seo breith ort, agus do shé phunt a fháisceadh ort, dá mbeitheá taobh leis
Bhí an saoghal sáthach dan(d)ra leis an mbean bhocht sin ar chuma ar bith. Cailleadh a fear agus d'fhága sé áilín lag lúbach uirre agus gan aice ach na cupla garrdha sin len a dtógáil. Shaothruigh sí an saoghal go maith an créatúr, ach tá na scurachaí anois ionchongantach agus diabhal a n-aireochaidh sí é feasta
Thóigfeadh duine muirghín ann in a dheidh sin, dhá laghad talmhana dhá bhfuil ann, mara mbeadh an saoghal an-dan(d)ra leis. Ach 'ar ndú' 'sé'n chaoi a bhfuil sé, ma bhíonn an saoghal dan(d)ra le duine, níl aon-ghoir aige a dtógáil in aon-áit. Diabhal goir ná cuid dhá ghoir
+
Diabhal an féidir go ndaoirseochaidh siad tuilleadh. Má dhaoirsigheann muis, fágtar annsin aca féin iad agus imigheadh muid ins na cosa buínn. Is iomdha fear maith ariamh a mb'éigin dó imeacht ins na bonnaidheachaí
TUILLEADH (1) ▼
Le h-anam do mhairbh, ní féidir go bhfuil siad daoirsighthe aríst. Agus mé ag déanamh tíobhuis le mí le luach sean-dúda eicínt a chur i dtoll a chéile. D'imigh an diabhal orra thrín a chéile, adeirimse
→
daol
Ó rud eicínt nar thaithnigh leis anois a fuair sé an daol sin muis. An inghean atá ag cur a cosa uaithe aríst ag iarraidh a dhul go Sasana. An t-am deire a ndearna sí Sasana a shamhailt leis, bhí sé ag dul ins na fraghthachaí go ceann míosa, agus thagadh daolanna an diabhail ann dhá gcainteá (gcaintightheá) ar aonduine a bhí i Sasana leis. Tá sé caithte in a cheann críochnuighthe aige gur indiaidh Ph. Mh. atá sí ag dul ann; agus 'chuile eallach aige ach é sin
→
daor 1
Ba daor a chuaidh an bualadh air, ach diabhal a ngabhfainn i mbannaí nach ndéanfadh sé aríst é, dá dteagadh sé ar a dheis. 'Sé a bheadh deas air déarfainn
→
daor 2
"Annsiúd a chífeá an diabhal in a sheasamh: scála thrín a láimh agus é ag fuarú braiche leis; 'Cur tart ar m'anam agus dhá dhaoradh; agus dhá chur go h-Ifreann ag fuilingt na bpianta". (As Aithrighe Sheáin De Barra)
→
daor 3
Chuala mé go mb'éigin ceangal na naoi ndaora go daor agus go docharach a chur ar an bhfear dubh seo thuas ins an oíche Dé Domhnaigh. Bhí braon ins an stuaicín aige in áit a raibh sé thiar ag na cleamhnaidhthe, agus ar a theacht aniar dó, ba mhian leis a dhul suas agus píosaí pighne a dhéanamh de lucht an aird. B'éigin glaodhach ar cheathar len a cheannsú … Dar mo choinsias, ar a mhaga sin féin, b'éigin a cheangal. Bhí sé ag strócadh ag iarraidh a dhul suas. 'Ar ndú mo léan dá dteigheadh, gheobhadh sé froisín thuas. Siúd iad na diabhail chéadna nach mórán éisteacht' a bheadh aca leis
+
Bainfidh siad an dara thairt as an Jap bocht anois, má's cúrsaí mar sin é. Ach diabhal a bhfuil daor-bhasctha de'n Jap fhéin déarfainn. Fágfaidh sé cuid mhaith aca ag craitheadh na gcrúb, shul a chuirfeas siad i dteanta é
TUILLEADH (2) ▼
Diabhal scáth ar bith a bheadh orm fhéin nach mbainfinn an dára thairt as, agus is dona an fear mé. Níl fuinneamh ná fáscadh annsiúd
Bhain siad an dara thairt as shul a d'fhéad sé an fhaic a fhastú! 'Dhiabhail is é a fuair garbh é! Baineadh aithinneadhachaí as an druim aige deirimse leat
+
→
de
Is cuma san diabhal cé dhár díobh é, dhá mba de thincéaraí féin é, ach is gleóite an duine é
TUILLEADH (4) ▼
Feóil ar maidin agus feóil trathnóna agus feóil in am dinnéir! Diabhal mé gur shíl mé ar an gcaoi a raibh sí ag caint gur stiallógaí feola a bhí de dhíon ar an teach aice!
Diabhal a bhfuil ar fónamh dhíom = níl mé ar fónamh
Níl sé de thuisgint (tuigsint) san diabhal an méid sin féin a rá leis
Bhí sé ag cur dhó (dhe) ar nós an diabhail = ag caint go h-acmhuinneach; ag glagaireacht; ag siúite troda
D'fheicfeá deábhealach eicínt le chuile dhuine, ach leis féin. Níl a leithide ag siúl leis. Diabhal corónta é!
+
Tá sé cho deacair leis an Diabhal: fearbán agus bruimfhéar agus bunannaí créachtachaí agus clocha
TUILLEADH (1) ▼
Ní portach deacair é an portach dearg-laoch siúd againn. Diabhal mé go bhfuil mé ag baint ceart maith dhó
Tuilleadh diabhail aice anois. Sin cothromacan síne na h-uaire. Ní raibh sí féin in a deácheann don tsean-bhean a bhí san teach sin roimpe
+
→
deachma
Tá a fhios agamsa nachar iarr tú fhéin ná do mhuinntir punt ná scilling ar aonduine ariamh. Ní raibh aon-chall daoib leis. Muise diabhal ar chuir mise fhéin an deachma ariamh ar cáirde ach oiread, ná cuid dhá chur
TUILLEADH (6) ▼
Eirigheadh muid as. Cé'n mhaith dhuinn a dhul ag cur a(r) gcuid alluis ag priocadh leis an áirdín clochach sin, agus ní bheidh leath-chloch fataí choidhchin air. Fág annsin ag an deachma é, i dtigh diabhail. Má thogruigheann an dream a thiocfas in a' ndiaidh se'againne é a romhar oibrigheadh leo, ach díthcéille dhuinne a dhul dhá dhéanamh. Dearg-dhíthcéille
Ab é an cnocáinín carrach siúd. 'Ar ndú' ní ag dul dhá shaothrú sin a bheadh sé. Fágadh é siúd ag an deachma. Diabhal mogal a d'fhásfadh annsiúd, dá gcuireadh sé a bhfuil de leasú thíos tigh T. R. air. Nach bhfuil an leac ag freagairt ann is 'chuile áit … Sílim-se go bhfuil
Ná comhair na breaclachaí ná na clochair sin chor ar bith isteach le do chuid talmhana. Ab iad siúd. Cé'n diabhal samhaoine iad? Fág iad siúd ag an deachma. 'Ar ndú ní maith atá leo. Níl siad le cur ná le fuirseadh. Agus má chuireann tú beithidheach ionnta, is gearr gur basctha a bhéas sé. Mara bhfaghaidh tú tréad gabhair agus cead scuir a thabhairt dóibh ann, agus a bheith ins an gcúirt 'chuile mhí de bharr a gcuid foghlach. Ó siúd é atá aghad a dhéanamh leo: tabhair do'n deachma iad.
Ní cás dó é má tá sé ar a shean-léim aríst. Tá sé luath láidir bail ó Dhia agus ó Mhuire air, agus ní bhfuigheadh sé tolgán ar bith i rud fánach de'n tsórt sin. Ach diabhal mé an aos óg féin go gcaitheann siad deachma na sláinte a íoc freisin, cho maith le sean-riadairí mar mé féin arb é mo chrann é feasta choidhchin a bheith anshóighteach. Dheamhan a fhios agamsa nach goilleamhnaighe aríst an óige ar an saoghal seo ná na seandaoine
Is breagh an scéal atá agad: go gcaithfear deachma na sláinte a íoc. Ach ní sásamh mór é sin domsa atá ar chúl mo chinn annsin thiar le coicís, agus mo chuid coirce scrútuighthe cheal a bhainte. Dá mbuaileadh sí mé uair ar bith eile ins an mbliain, ach ní bhuailfeadh, ach go mí-thráthamhail an uair is mó an chruadhóg. Diabhal mé go sílfeá gur h-aisteach an tráth de bhliain ag duine slaghdán a tholgadh: imbrollach an Fhoghmhair. Seo é anois an slaghdán caorach a raibh bean Chonamara ag caint air. Narba hé amháin dó ar chuma ar bith! Cuirim leis í agus ní hí an óige í. Tá mé siar le obair mo bhliana in geall air
Muise níl mé ach réasúnta slán an té a fhiafraíos. Ag crochadóireacht liom ar éigin. Tá deachma na sláinte orm ó fuair mé an ruaig mhór an t-am seo anuiridh. Diabhal a bhfuil ar fónamh dhíom ó shoin
Go deimhin níl mórán den deáchomharsanacht ag siúl leis an gceánn céanna. Tá sé ro-ghar dó féin. Is cuma leis san diabhal é, ach uisce a tharraint ag a mhuileann féin
+
Tá an talamh (portach, clais-ghainimh, coiléar agus rl.) in a dhiabhal le deacracht
TUILLEADH (2) ▼
Diabhal mé go bhfuil an chlais-ghainimh siúd gan deacracht ar bith. Níl ort ach iarraidh de'n phiocóid a thabhairt di, agus tuitfidh brúisc agad
Tá deacracht ar churach a chur isteach ann ar chaoi ar bith. 'Sé díol an diabhail é le muláin, agus muláin chontabhairteach
Ní ar dheádesign ar bith adúirt sé é sin leat. Ag iarraidh thú a chur i mbealach do bhasctha atá sé. Diabhal ceó eile
Déarfá nach bhfuil aon-deá ghealladh faoin aimsir pé aca sin é. Diabhal an dtaithníonn na léasáin sin ó dheas liom. Ní fhaca mé ariamh iad nach ag cothú na h-uaire móire a bheidís
+
→
dealaigh
Is mór is fiú an bitheamhnach sin a bheith dealuighthe leis. Dhá bhfanadh sé sin oíche in 'u' (bhur) mbuil, ní dóigh rud dhá ndéanfadh sé ná achrann a tharraint. Bíonn goin ar an diabhal sin i gcomhnuí
TUILLEADH (2) ▼
Mara ndealuighidh tú leat anois a ghrabairín, beidh scéal agad air. Is deas iad do bhéasa. Ag iarraidh bior dearg a chur síos le mo dhruím. Rún atá agad mo bhruith agus mo loscadh. Chonnaic mise gasúir ámhuilleacha go minic ach ag an Diabhal go raibh sibse — croisim aríst sib! — sháruigh sib a bhfaca mé ariamh
Níor dhealuigh na diabhail de dhoigheachaí seo liom fós. Tá an tseachtain saothruighthe go maith agam [...]éid a shliocht orra: tiubharfaidh mise gaoth bhuird amach dóibh Dia Sathairn seo chugainn faoin a bheith slán dúinn
→
dealbh 1
Ní luaghar (lughar) liom an diabhal a fheiceál ná a dhealbh. Bíonn gothadh crochadóra i gcomhnaí air, agus scéin in a shúile. Cé'n bhrigh ach an choisméig bhacaola (bacaighle) atá ann!
+
→
dealg
Má theigheann tú isteach i lár na ndeilgní sin, fágfaidh siad ciréim ort. Diabhal bréag nach bhfágfaidh
TUILLEADH (1) ▼
An bhfuil 'fhios agad cé'n fear a bhfuil a dhealg sáithte ag an sagart anois ann — in P. S. Tuilleadh diabhail ag P. Bhí sé féin agus an sagart in a dhá gcuid déag le chéile. Ní bheadh glafarnach ghadhar ins an bpobal nach mbeadh sé ag an sagart an oíche sin uaidh. Anois tá an sagart cho mór ins an mullach air féin le duine ar bith eile, agus gheobhaidh sé garbh uaidh é. Níl duine ar bith is mó aicís ná an sagart sin ach é a bheith in aghaidh duine
Tá mé deallruighthe thíos annsin thíos ó mhaidin ag fuirgheacht fea'int a bhfeicfinn ag teacht é, ach diabhal teacht. Sactha istigh ag ól idteach ósta eicínt atá sé siúd