1.
an t-áibhirseoir; athair an oilc; "an té atá thíos".
a.
+–
'Sé an diabhal a bhí ann (an diabhal in ifreann)
Tá an diabhal ag cur chathaithe ort agus a dhul ag míoladóireacht liomsa
TUILLEADH (6) ▼
An diabhal féin — diúltaímid dó! — atá ag siocadh leat (do do shaighdeadh, ag spochadh leat, ag plé leat srl.)
B'fhearr leis an diabhal a chastáil dó (a fheiceáil, beannú dhó srl.) ná mise
Ní bhainfeadh an diabhal (an diabhal mór) ceart dó
An diabhal mór féin ní dhéanfadh a bhealach ann
A mharú a bhí a dhéanamh, murab é an diabhal ina chraiceann é!
Nach é an diabhal ina chraiceann anois é, a dhul ag bacadh na ngasúir bhochta
·
Aníos as Contae an Diabhail Bhuí é — as contae eicínt i bhfad síos; contae a bheadh chomh fada ó láthair agus nach mbeadh mórán barúla agat cá mbeadh sé
+–
Nach é mac an diabhail é agus a leithide de chaint a chaitheamh — drochdhuine
Is tú mac an diabhail anois agus a dhul ag déanamh a leithide de chleas
TUILLEADH (5) ▼
Sin é eallach an diabhail — drochdhuine nó drochrud
Ná bac le poitín! Sin é eallach an diabhail
Nach é eallach an diabhail anois é a chuaigh ag cur bréag mar sin ort
Tá féith ón diabhal, go sábhála Dia sinn, i chuile dhuine acu sin — tréathra an diabhail; drochthréathra
Is furasta a aithinte go bhfuil féith ón diabhal ann agus an cheird atá air
+–
Níl aon ghaol ag an diabhal le duine bocht (seanfhocal) — is mó an cathú a fhéadfas an diabhal a chur ar an duine saibhir; ní bhíonn tada ag an duine bocht le caitheamh, ná ní bhíonn a shúil le rud ar bith
Tá sé fánach ag daoine dona a bheith ag comórtas leo sin. Ní bhíonn aon ghaol ag an diabhal adeir siad, leis an duine bocht
TUILLEADH (2) ▼
Níl a fhios nach mar is dona is fhearr agus is deacair a rá nach ea. Má bhíonn duine bocht féin, dheamhan is móide gur fearr dhó beirthe é. Ní bhíonn aon ghaol ag an diabhal leis an duine bocht. Aithníonn an buachaill sin a dhuine féin freisin
Má tá caitheamh agus fáil ag duine, tá a cheart aige. Is beag lena chois a bhíos ag an gcuid is mó de na daoine ar chaoi ar bith. Is iomaí bó mhór ar fud an tsaoil, agus brá gill acu, agus gan é ach ag cur chathaithe orthu, agus ag cur an diabhail ag siocadh leo. Ní bhíonn aon ghaol ag an diabhal leis an duine bocht, tá a fhios agat
b.
+–
Bail an diabhail ort le rud a dhéanamh! (eascainí)
Bail an diabhail air agat nach gcaitheann uait é
TUILLEADH (4) ▼
Choimrí an diabhail (choimirce an diabhail) dó le am a theacht!
Loirg an diabhail duit, nach n-imíonn feasta!
Mullach an diabhail dó le tráth a bheith amuigh!
Mo chuid den diabhal ort le caoi a bheith ort!
+–
Go rósta an diabhal thú! (go bhfeanna, go scalla, go maraí, go ropa, go bpléasca, go dtachta, go scóla srl.)
Coirce a bhaint! Go mbaine an diabhal an teanga as-san ar chuma ar bith, mura mór a bhaineas mo chuid coirce dhó le caidéis ar bith a fháil dó!
TUILLEADH (5) ▼
Go mbuaile an diabhal agus an deamhan ar chinc an mhuiníl é!
Tá sé imithe faoi dheireadh thiar thall agus go n-imí an diabhal leis, gan dochar gan díobháil dúinne!
Go scalmharaí an diabhal thú le cleas a dhéanamh — duine a scalmharú; scal thintrí dhá mharú
Go scoilte an diabhal thú, muran deas a gheofá airgead uaimse!
Go roise an diabhal é, le rud a rá!
+–
Go dtuga an diabhal coirce dhuit, crosaim aríst thú!
Go dtuga an diabhal le fána aille thú!
TUILLEADH (7) ▼
Go dtuga an diabhal leis thú le caoi a bheith ort
Go dtuga an diabhal go Hanover (California srl.) thú, mura dtugadh sé ach leathmhíle sa ló thú! (mara dtugadh sé ach go béal an bhóthair thú, go tigh Mhaidhc Mhóir srl.)
Bainne a thabhairt don mhadadh! Go dtuga an diabhal thairis é muis!
Go dtuga an diabhal thart í muis, crosaim aríst thú, dheamhan feoil a gheobhas tú anseo
Go dtuga an diabhal thairis é, murab é a d'ól an bhleánach!
Go dtuga an diabhal thairis amach as a phutóig é! Canta aráin mar sin imithe ag madadh agus a liachtaí créatúr bocht ar fud an tsaoil anocht ar mhaith leis a fháil. Ach ní hé an madadh is measa ach a gcuid sraoillíocht fhéin a fhágas ar forbhás an rud
Go dtuga an diabhal thart é mar chat! Is breá an geampa feola atá ardaithe leat agat! Ach ní milleán ort é ó d'éirigh sé leat! 'Sé an bia sa sruth fola do ghreimse ar chaoi ar bith!
+–
Ag an diabhal go raibh tú le deis a bheith ort!
Ag an diabhal go raibh sé fhéin agus a asal nach gcuireann sé cromnasc air ar nós chuile asal sa tír!
TUILLEADH (3) ▼
Ag an diabhal go raibh sé agat nach ndéanann é feasta, agus gan na daoine a bheith bodhraithe níos faide agat faoi!
Ag an diabhal go raibh an ceann céanna! Tá muid sáraithe aige maidin is tráthnóna
Ag an diabhal go raibh a bhfuil de cheol sa tír! Tá aos óg splanctha aige
+–
Tuilleadh diabhail aige nár fhan sa mbaile, mura fada soir a thug a chosa é! (eascainí atá an-choitianta)
Má tá sé buailte anois muise, tuilleadh diabhail aige. Is fada dhá thuaradh sin dó féin é
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh ghéar den diabhal aige! Breá nár fhan sé sa mbaile (eascainí) — bris nó lear a tharla do dhuine de bharr a dhul in áit eicínt, agus níl an té a chuala faoin mbris ina diaidh air
Tuilleadh ghéar coscartha den diabhal aici anois! Ní bheadh sí beo mura dtarraingíodh sí an t-amhas sin uirthi féin!
+–
Téirigh don diabhal anois agus faigh é má theastaíonn sé uait
Téadh sé don diabhal anois, agus faigheadh sé fataí! Nuair a bhí mise in mo chuid allais ag saothrú fataí, bhí seisean ag imeacht ag gabháil Eileen ón a Ruan ar chnocáin!
TUILLEADH (2) ▼
Téadh sí don diabhal anois, agus faigheadh sí an té a dhéanfas di é más breá léithe. Is deas í mo cheird go deimhin, ag obair di sin ar bheagán buíochais
Téirigh don diabhal anois má thograíonn tú agus faigh bicycle!
+–
Téirigh i dtigh diabhail agus faigh anois é más breá leat é!
Téadh sé i dtigh diabhail anois, agus déanadh sé é má thograíonn sé!
TUILLEADH (4) ▼
Téirigh i dtigh diabhail a scéiméara!
I dtigh diabhail thú! (ní abraítear: téirigh go hifreann ná rud ar bith mar é i nGaeilge chomh fada le m'eolas)
Tá sé ag dul i dtigh diabhail ar fad le gairid — chun drabhláis, chun donachta, chun seafóide srl.
Sin é an uair a chuaigh sé ó thigh diabhail go tigh deamhain (/d′əun′/) muis — chuaigh sé ó ghiolla na sliogán go giolla na mbairneach; from bad to worse, nó from the frying-pan into the fire
c.
+–
M'anam ón diabhal (m'anam ag an diabhal) go mbrisfidh mé do straois!
Dar mo chroí ón diabhal agus go ndéanfaidh mé cónra dhíot!
TUILLEADH (8) ▼
T'anam feannta go raibh ag an diabhal céard atá tú a dhéanamh?
M'anam feannta ón diabhal go bhfuil brath mhór agam corp a dhéanamh dhíot!
M'anam ón diabhal gur beag a bhí ar t'aire muis, más in í an cheird a bhí ort ó mhaidin!
M'anam ná raibh ag an diabhal gur fhóbair tú leiríní a dhéanamh de mo chois le do chuid útamála
T'anam coscartha ón diabhal céard atá tú ag rá?
M'anamsa ón diabhal muise go n-íocfaidh tú ann!
Do chorp ón diabhal mura furasta leat magadh a dhéanamh!
Do chorp coscartha ón diabhal, mura ndúna tú do bhéal agus beidh t'anam agam!
d.
+–
Thug sé P. don diabhal i ngeall ar na beithígh — dúirt sé leis a dhul don diabhal nó a dhul i dtigh diabhail
Is maith éasca a thabharfadh sé sin don diabhal thú anois muis, dhá gcuirtheá aon mhúisiam air
TUILLEADH (1) ▼
Thug sé a raibh acu ann ó liath go leanbh don diabhal, agus má bhí mise ina dhiaidh sin orthu, castar liom é
+–
Thug sé an diabhal dom, faoi nach raibh mé ann in am; fuair mé an diabhal uaidh gan a bheith ann in am; thug sé an diabhal le n-ithe dhom gan srl.
Tabharfaidh sé an diabhal le n-ithe dhuit má fheiceann sé istigh ansin tú — feannadh; liobairt; ithe agus gearradh
TUILLEADH (5) ▼
Fuair mé an diabhal uaidh faoi nár thug mé aige an speal
Tabhair an diabhal dó anois (feannadh) ach a dteaga sé
Gheobhainn an diabhal ceart uaidh dhá mbeadh a fhios aige go raibh aon láimh agam ann
Bainfidh mise an diabhal amach as do dhromán mar asal — buailfidh mé thú
An rud a chruinnítear ar dhroim an diabhail imíonn sé ar a bholg (fc. droim)
e.
+–
Bíodh an diabhal aige anois! Tá mise réidh leis
Bíodh an diabhal aige, agus na seacht ndiabhal má thograíonn sé!
TUILLEADH (2) ▼
Bíodh an diabhal aige, agus an deamhan má thograíonn sé. Cén bheann atá agam air? Tá muis!
Bíodh an diabhal ag a bhfuil agaibh ann anois! Tá mise ag greadadh
f.
·
Cén diabhal atá ag cur chathaithe ort chor ar bith nach ligeann tú den páiste!
·
Tá sí ina diabhal le cantal — sháraigh sí an diabhal mór le cantal
Tá an oíche ina diabhal le duibheacht (le garbhadas srl.)
2.
drochdhuine.
a.
+–
Dheamhan diabhal ann mar é
Ní fhaca mé a leithide de dhiabhal in mo shaol ariamh
TUILLEADH (8) ▼
Bhí seisean ag fáil loicht air, agus gan diabhal ar bith ann ach é féin
Ná bac le diabhal ach sháraigh sé siúd loirgne dóite!
Is minic a chonaic mé céad diabhal mar thú a mbeadh do chuid fataí bainte le mí agat!
Scaoil amach an diabhal
Deargdhiabhal é (fíordhiabhal, dubhdhiabhal, diabhal críochnaithe, diabhal ina chraiceann srl.) — drochdhuine
Nach thú an diabhal a chuaigh dhá dhéanamh sin!
A dhiabhail álainn, éirigh as
A dhiabhail álainn nár mhaire tú do cheird!
b.
·
Gabh i leith anseo a dhiabhail (níl mórán goimhe i diabhal i ráití den tsórt seo, agus tá sé an-choitianta)
·
Éirigh as anois, a dhiabhailín — gasúr, bean bheag, lao, cat, maidín srl.
Diabhailín ceart é an t-arc sin dhá bhfaigheadh sé an té a choinneodh cocaireacht leis
3.
smál, mí-ádh, mífhortún srl.
+–
Nach air atá an diabhal nach ligeann duit — mí-ádh, smál
Tá an diabhal croite air ag ól — tá sé go dona ag ól
TUILLEADH (12) ▼
Bhí an diabhal croite air agus aon araoid a chur air sin
Nach mór den diabhal atá ort nach ndéanfadh é!
Tá an diabhal mór air (an diabhal go deo, an diabhal dearg srl.)
Nach uirthi atá na seacht ndiabhail nach bhfanfadh as
Bhíodh an diabhal mór air sin, ag róstadh agus ag scóladh agus ag glaoch giolla na míol ar chuile dhuine.
Bíonn na seacht ndiabhail air nuair a thosaíos sé
Tá an diabhal ar an mbáistigh (ar an aimsir, ar an mbóthar, ar na míoltógaí beaga, srl.)
Tá diabhal eicínt orm — tinneas, aistíl
Chítear dhom go bhfuil diabhal eicínt air le gairid
Cén diabhal atá ort nach scaoileann amach é?
Tá an diabhal sa gcraiceann agat — tá breathas nó mí-ádh nó smál eicínt ort
D'imigh an diabhal ort le cleas a dhéanamh; d'imigh an diabhal agus an deamhan ort; d'imigh na seacht ndiabhail ort (fc. imigh)
+–
Is cuma sa diabhal leis (is cuma sa diabhal mór leis, is cuma sa diabhal brách leis, is cuma sa deamhan leis, is cuma sa deamhan ná sa diabhal srl.) céard is cor d'aon duine eile, ach é féin a bheith ceart.
Is cuma sa diabhal eatarthu é. Aon chás amháin é ar chaoi ar bith!
TUILLEADH (1) ▼
Is cuma sa diabhal sin. Bhí agatsa gan bacadh leis
+–
Tá sé ag déanamh an diabhail orthu seo suas ag cumadh dhóibh (ag cur rud as dóibh, ag imeartas orthu, ag déanamh créatúlacht orthu, dhá scrios srl.)
Tá na sionnaigh in ann an diabhal a dhéanamh nuair nach dtapaítear iad
TUILLEADH (1) ▼
Níl rud ar bith in ann an diabhal a dhéanamh ort ach cosa fliucha
4.
a.
+–
Tá sé chomh láidir (chomh scafánta, chomh holc, chomh himeartha, chomh cleasach, chomh fliuch, chomh garbh, chomh dubh, chomh mór, chomh fada, chomh deacair, chomh tuirseach, chomh géar, chomh gangaideach, chomh luathchainteach srl.) leis an diabhal (féin)
Ní dhéanfadh an diabhal (fhéin) é, tá sé chomh crua sin
TUILLEADH (6) ▼
Ní bhainfeadh an diabhal an portach siúd
Ní shásódh an diabhal cuid de na daoine
Ní chuirfeadh an diabhal faoi ndeara dhó éirí
Ní bhainfeadh an diabhal ceart den tseanchailín atá ann
Ní chuirfeadh an diabhal slacht a chodach air
Cén diabhal eile atá aige (de thalamh) ach a bhfuil timpeall an tí!
b.
+–
Chodlódh sé (d'íosfadh srl.) an diabhal
Tá an diabhal báistí caite aige
TUILLEADH (2) ▼
Rinne sé an diabhal óil
D'ól sé an diabhal agus a mháthair (an domhan agus a mháthair is mó adeirtear)
diabhal in iontrálacha eile (100+)
+
→
abair
Abair! Diabhal focal bréige agat: is beag atá le déanamh aige! (dúirt an fear eile ar dtús gur bheag a bhí le déanamh ag a leithide seo de dhuine. Is ionann an abair agus go cinnte is beag atá le déanamh aige)
TUILLEADH (5) ▼
D'fhéadfá a rá muis! Diabhal bréag ar bith nach mbeidh púir as a bhéal nó is cinniúint críochnaithe air é
Diabhal thiomanta ceann a thabharfadh sí dom, mura dtugainn seacht bpínne ar chúig cinn de Phoncáin. Anois céard adéarfá le Gaillimh! Is furasta dhóibh brá gill fhéin a bheith acu
Diabhal a chois ná a chnáimh a ghabhfadh ann, dhá mbeinn leis nó go gcaithfinn mo theanga. Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! Nach maith luath atá sé ag dul ó smacht
Ní abróinn nach é J. Mór atá as an mbealach freisin, ach d'imigh an diabhal ar an gceann eile féin
Dhá dtéiteá ag an gcéad aifreann mar adéarfá, agus a dhul ann ansin gan méir a bhaint de do shrón, diabhal mé go mbeifeá ann in ucht an lae
+
→
daba
Tá an sconmhíol atá ar an mbaile sin mar a bheadh madraí ann. Má chaitheann tú daba ag madadh, leanfaidh sé i dtigh diabhail thú. Sin é a fhearacht acu sin é. Tugann M. corrdhaba dhóibh, agus tá sé ina dhia beag acu a mhic ó
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh diabhail acu anois. Coinníodh dabaí sách fada leo, ach beidh siad gan daba gan deoladh feasta. Sin é an gléas orthu
Ara tá chuile dhuine siar ansin ag fáil an daba eile sin — an dole — ar feadh na bliana uileag, agus is cuma leo sin sa diabhal, ach gan é sin a bhaint dóibh (díobh). Dhá mbaintí, bheidís réidh le K. gan mórán achair. Dheamhan mórán gnaoi ag cuid mhaith acu cheana féin air, ach tá siad i bhfaitíos faoin dole ina dhiaidh sin
→
dádach
Más ag tnúthán le seandádach mar í sin atá sé, beidh sé as pósadh déarfainn. Ach diabhal mé go n-éireoidh suaróigín eicínt leis as a dheireadh ina dhiaidh sin fhéin
+
→
daidhce
Tá daidhce eicínt ar an sáirsint agus é a bheith chomh luaineach ar a chois anocht. Níor chónaigh sé ar feadh na hoíche ach ag dul ó chloigeann an R. go dtí ceann an bhóthair. B'fhéidir gur san airdeall ar M. atá sé. Más ea, béarfaidh sé air go siúráilte. Tuilleadh ghéar den chlampar aige — nach bhfaireann é agus aire a thabhairt dhá ghnaithe, agus fios aige nach bhfuil an ceann eile ach ag iarraidh breith thall air go dtuga sé chun cúirte é. Diabhal blas eile
TUILLEADH (1) ▼
Ní thiocfadh sé chuig an darna bainis le daidhce nár hiarradh ag an gcéad bhainis é. Diabhal blas den cheart nach raibh aige. Fear gan fuil a thiocfadh go dtí iad théis droichead a dhéanamh dhínn cheana (a dhul tharainn agus daoine eile a iarraidh). Bhí a shliocht orthu. M'anam nár thaobhaigh cuid againn iad ná cuid de thaobhachtáil
Ná cuir araoid ar bith anois air go mbeidh an coca déanta aige. Bíodh a fhios agat gur liomsa an coca. Is daidhciúla é sin ná an diabhal. Dá gcaitheadh sé ina cheann é, d'fhágfadh sé an coca agus a bhfuil ann ansin. 'Sé atá deas air
D'imigh an diabhal ar a chuid daidhciúlachta. Bíonn sé laethantaí agus ní bheannódh sé sa mbóthar duit. Laethantaí eile 'sé an fear is suáilcí a chas ariamh leat é. Léar (de réir) mar a bhuaileas an daol é, sin é an chaoi a bhfuil sé
→
daigéad
Tá sé ag baint daigéid mhóra de Dates na laethanta seo. Diabhal mé go riarfadh chuile cheann acu muirín ar fad ar an dinnéar
→
daigh
Tá a phluic uilig séidte ag na daitheachaí fiacal. Diabhal mórán trua é nach dtéann agus a dtarraingt agus gan a bheith dhá mbuachailleacht ansiúd
+
Tá an dream sin anois chomh daingnithe istigh ar an mbaile againn, agus nach mbainfeadh seacht gcatha na bhFiannta Éireann feanc astu. Diabhal é muis. Ní gar a bheith leo
TUILLEADH (3) ▼
'Sé an chaoi a bhfuil na diabhail dhá ndaingniú isteach le chuile chor. Do dhúshlán anois cuir amach iad feiceamuist. Dhá splanctha dhá raibh tú dhá gcur isteach, beidh tú seacht n-uaire níos splanctha dhá gcur amach, creid mise dhuit ann
Ní fhéadfaidís éirí as anois. Tá an poitín daingnithe isteach iontu sin le fiche líne. Ní bhainfí amach é astu, mura dtigeadh V2 a chuirfeadh an baile uileag i dtigh diabhail in aer
Tá mé chomh daingnithe istigh sa sé pínne sin, agus nach gcuirfidh do cheann fine as mé. Faoi dhó cheana a bhí sé ar na bacáin agam a bheith as, ach diabhal mé gur rith liom chuile thrip
→
dairt
Ní raibh ansin muise ach caitheamh dairteachaí nó go n-ionsaí sí féin é. Deirim leat go dtiocfadh sé ó Sh. Thabharfadh sé iarraidh dhó ceart go leor, ach ní dhéanfadh sé aon troid thútach. Ach í siúd! Is maith nach mór dó a bheith ar a airdeall féin nó cuirfidh sí an scian idir dhá easna ann. Tuilleadh ghéar den diabhal aige! Nach mór an spochadh a bhíos aige leo!
→
dálach
Diabhal mé gur suarach an t-ionadh go mbeadh an dochtúr sin amscaí féin ag imeacht agus a bhfaigheann sé de ghlaoch. Tá sé ar a chois Domhnach is dálach
→
dalba
Is dalba an aimsir í, agus gan cosúlacht claochmú ar bith air. Má mhaireann an sneachta seo i bhfad eile, beidh beithígh cniogtha, nuair nach féidir a ligean amach. Ach diabhal mé go bhfuil na daoine féin in anchaoi freisin
+
→
dall 3
Bhí mé do mo dhalladh le clocha. Diabhal a leithide de cheathannaí! — do mo chaidhleadh; iad ag teacht orm an-tréan
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh diabhail aige anois mura bhfuil sé dallta ceart ag na mná seo síos. Dheamhan thiomanta smid dhe nach gcreideann sé: go bhfuil siad ag iarraidh a sciobadh óna chéile. Bheadh frae acu muis!
Ara diabhal dalladh ná dalladh! Céard a dhallfadh muid, scáth buinín beag fuisce. Tá an córtas a raibh cleachta agatsa air caite in aer
→
dallacar
Tá sé ar an dallacar céanna ó d'éirigh muid inniu. Is síoraí an lá báistí é. Diabhal bréag nach síoraí
'Níor mhaith liom do bhris,' adeirim féin leis. 'Chreidim gur buaileadh an dallach dubh ort faoin gcruachín mhóna. Diabhal neart air. 'Sé J. F. an buachaill ag daoine simplí.' Spréach sé. Spréachann sé má chásaítear chor ar bith leis é, ní áirím a chásamh leis mar a rinne mise!
+
→
dallán
Dalláin ag an diabhal ort. Cá'il na dalláin? An caoch atá tú? Tóraigh an méid atá gearrtha agat aríst agus togh na síolta caocha as. Is deas iad mo chuid síolta! Bhí sé chomh maith dhom imeacht ag gabháil Laddie O'Lee ar na cnocáin le dhul ag deargadh talúna lena n-aghaidh sin
TUILLEADH (1) ▼
Tá dallán na sine calctha ar chuma eicínt — sin nó níl sí ag tál an bhainne. Tá an úth lán aici ar chaoi ar bith … Nach í an píopa agat í go mbeadh sí calctha. Diabhal aithne ort nach súlach a theagas as sine i leaba bainne. Cén chaoi a bhféadfadh sine calcadh. Bíodh unsa céille agat — bíodh sin
Chaitheadh muid a dhul amach leis an réalt ar maidin ag baint fhataí san am a raibh muid ar aimsir tigh Sh. Diabhal smid bhréige sa méid sin. Is minic a bhí muid amuigh agus nach (nár) léir dúinn an láí. Agus dhá mbeifeá ag déanamh airneán domhain an oíche roimhe, nó amuigh ag ceol, chaithfeá an mhaidin ag cuimilt sramaí de do shúile, arae bheifeá in do dhall dúda le codladh. D'imigh an saol sin — míle buíochas le Dia
+
→
damanta
Chuala mé gur buaileadh P. go damanta Oíche Fhéil Stiofáin. Tuilleadh ghéar den diabhal aige. Is fada é dhá thuaradh sin dhó féin
TUILLEADH (1) ▼
Nach damanta na goití atá aige. Diabhal mé go sílfeá gur leis féin an baile
+
→
damnaigh
Aingeal geal sna flaithis a bhí sa Diabhal — diúltaí muide dhó — i dtosach. Ach damnaíodh é faoi rá is go raibh sé ag iarraidh an chomhairle ar fad a bhaint de Dhia agus í a bheith aige féin
TUILLEADH (6) ▼
Go ndamnaí an diabhal (an mí-ádh, an tubaiste, an cat mara, an riabhach, an clampar srl.) thú le caoi a bheith ort! (eascainí)
Damnú síoraí air! Bleitheach eicínt aníos as Contae an Diabhail Bhuí nach dtuigfeá aon cheo den lapaireacht atá aige ach an oiread is a thuigfeá lochán lachan, ag rá nach raibh Gaeilge ar bith ag muintir na háite seo! Mura bhfuil, chí Dia muis, nach mórán slacht atá ar an nGaeilge atá aigesean!
Tá mé damnaithe ag an diabhlánach d'asal sin ag imeacht i mbradaíl chuile ré solais. Dar mo choinsias dá mbeadh an ghlaicín mhóna atá ansiúd thuas amuigh, bheadh a shliocht air. Gheobhadh sé ruaigeadh na Muice Báine chun an aonaigh. Diabhal baol go mbeidh mise dhá bhuachailleacht níos faide, agus mé sceanta ag an mbaile dhá fhuagairt chuile lá
Tá sé damnaithe le seachtain ag daitheachaí. Sílim nár chorraigh sé amach chor ar bith. Tá an chúlfhiacail siúd aige splanctha aríst! Loirg an diabhail dó nach dtéann isteach agus a tarraingt agus gan a bheith dhá buachailleacht mar siúd
Tá muid damnaithe ag an aisiléirín sin thíos, ag teacht dhá cheann de ló, ag sioscadh bréag. Níl cinneadh ar bith lena chuid cumadóireachta, ach diabhal mé leis an gceart a dhéanamh, nach bhfuil thairis sin de dhochar ann cé is moite de na paiteanna sin a chumas sé
Tá a bhfuil sa teach damnaithe aige anois ag iarraidh imeacht go Sasana. Diabhal mise muis, go bhfaigheadh sé cead a chinn murach chomh baolach agus atá an áit thall faoi láthair. Nuair a bhí sé suaimhneach, agus gan tada dhá chaitheamh anuas ann, ní raibh luí ar bith aige a dhul ann. Ach anois níl breith bonn báis aige go mbeidh sé imithe. Is beag dhá chuid contráilteachta é mo léan
+
→
dán
Níl i ndán Sasana a bhualadh a mhic ó. Tá bua eicínt aici ó Dhia — nó ón Diabhal!
TUILLEADH (1) ▼
Má bhí i ndán is go raibh sé le pósadh, breá nár phós sé, agus gan a dhul ag tarraingt slí chainte air féin agus gan a fhios sa diabhal cén fáth
+
→
dána
"Is dána muic ná gabhar ach sháraigh bean an diabhal" (leathfhocal faoi dhánacht) — nuair a bhíos bean ag iarraidh a comhairle féin a fháil, ní féidir a bhaint di
TUILLEADH (2) ▼
Is beag an mhaith den tsagart aon cheo a rá leis siúd ó chaithfeas sé rud ina cheann. Tá sé chomh dána leis an diabhal féin
High for Blakes and Dalys agus pléidís féin le chéile anois é. Meas tú an bhfuil baol ormsa a dhul isteach ag déanamh eadarascáin ansin? Diabhal baol muis. An té nach bhfuil mór ná láidir, ná bíodh sé dána ná drochmhúinte
+
→
dánacht
Má bhí sé de dhánacht ann an méid sin a rá leis an bpóilí, d'imigh an diabhal air. Cén bhrí ach carrachán mar é!
TUILLEADH (1) ▼
Sháraigh sé an diabhal le dánacht
+
→
danra
Sin é an fear is danra a chonaic mise i gcaitheamh an tsaoil ariamh. Bhíomar thíos ansin oíche — mé féin agus S. — agus muid ag ól. Tháinig seisean ann. Gluigheadh (glaodh) deoch agus deoch agus deoch eile, nó go raibh an triúr againn sách tomhaiste. Bhí sé domhain go leor san oíche an tráth sin, agus barr ar an diabhal mura raibh na F. bheaga bhreaca sin ag cur achrainn orainn. Brat acu ann agus gan againne ach an triúr againn féin. D'iarr muid míle uair air a theacht abhaile. Bhí muid ag tuineadh agus ag achainí air a theacht linn, ach dheamhan filleadh ná feacadh a d'fhéadfadh muid a bhaint as, ach ina sheasamh ansin chois an chuntair ag buachailleacht a phionta. Ba é an diabhal ba danra é a chonaic mé ó rugadh mé
TUILLEADH (8) ▼
Is danra an diabhal é le cur amach ar maidin — deacair a chur ag obair; ní mian leis corraí amach in éadan a chuid oibre
Diabhal bréag nach drochphortaigh atá againn: dheamhan níos measa. Dearglaoch agus feoil chapaill ar fad. Móin dhanra le baint í. Chuir mé mo bhundún amach anuraidh le portach nua a d'oscail mé ar an roinn. Murach leisce an mhagaidh, d'fhágfainn ansin sa mí-ádh é théis a oscal
Ní raibh de chailleadh chor ar bith ar an mbarr uachtair. Diabhal mé go raibh, agus an mhóin roinnt sceiteach féin — briosc adéarfá. Ach nuair a theann mé síos sa mbarr láir agus sa mbarr íochtair, bhí sí danra a dheartháir — danra. B'éigean dom cosa i dtaca a chur orm féin ar an mbinse leis an sleán a chur thríthi. Rinne an barr íochtair puca críochnaithe dhíom
Siúd é an féar atá danra ar a bhaint. Tá sé sínte as éadan agus driseacha caithrithe amach ann, agus maidir le faobhar, caithim é chur suas i chaon dara sracadh; arae tá sé brataithe le clocha. Is mé a bheadh sásta dá mbeinn dealaithe amach as. Diabhal mórán féir a bheas dhá bharr siúd
Is danra an diabhal de rud an tiúb seo a bhaint amach anois agus an puncture a dheasú. Níl ann ach go bhfuil an tyre i ndiaidh a chéile agus mura gcuirtear isteach an tiúb go fíorstuama aríst, tiocfaidh sí amach agus pléascfaidh sí … Bí airdeallach!
Ní gan uí gan ó an poitín céanna agus é a dhéanamh. Ceird dhanra é. Diabhal bréag nach ea, agus b'fhéidir théis do chuid crácamais ar fad, nach mbeadh dhá bharr agat ach na caipíní speiceacha seo breith ort agus do shé phunt a fháscadh ort, dá mbeifeá taobh leis
Bhí an saol sách danra leis an mbean bhocht sin ar chuma ar bith. Cailleadh a fear agus d'fhága sé áilín lag lúbach uirthi agus gan aici ach na cupla garraí sin lena dtógáil. Shaothraigh sí an saol go maith an créatúr, ach tá na scorachaí anois inchúntach agus diabhal a n-aireoidh sí é feasta
Thógfadh duine muirín ann ina dhiaidh sin, dhá laghad talúna dhá bhfuil ann, mura mbeadh an saol an-danra leis. Ach ar ndóigh 'sé an chaoi a bhfuil sé, má bhíonn an saol danra le duine, níl aon ghair aige a dtógáil in aon áit. Diabhal gair ná cuid dhá ghair
+
Diabhal an féidir go ndaoirseoidh siad tuilleadh. Má dhaoirsíonn muis, fágtar ansin acu féin iad agus imíodh muid sna cosa boinn. Is iomaí fear maith ariamh a mb'éigean dó imeacht sna bonnaíochaí
TUILLEADH (1) ▼
Le hanam do mhairbh, ní féidir go bhfuil siad daoirsithe aríst. Agus mé ag déanamh tíobhais le mí le luach seandúda eicínt a chur i dtoll a chéile. D'imigh an diabhal orthu thrína chéile adeirimse
→
daol
Ó rud eicínt nár thaitnigh leis anois a fuair sé an daol sin muis. An iníon atá ag cur a cosa uaithi aríst ag iarraidh a dhul go Sasana. An t-am deiridh a ndearna sí Sasana a shamhailt leis, bhí sé ag dul sna fraitheachaí go ceann míosa, agus thagadh daolanna an diabhail ann dhá gcainteá (gcaintíteá) ar aon duine a bhí i Sasana leis. Tá sé caite ina cheann críochnaithe aige gur i ndiaidh Ph. Mh. atá sí ag dul ann; agus chuile eallach aige ach é sin
→
daor 1
Ba daor a chuaigh an bualadh air, ach diabhal a ngabhfainn i mbannaí nach ndéanfadh sé aríst é dá dteagadh sé ar a dheis. 'Sé a bheadh deas air déarfainn
→
daor 2
"Ansiúd a chífeá an diabhal ina sheasamh; scála thrína láimh agus é ag fuarú braiche leis; ag cur tart ar m'anam agus dhá dhaoradh; agus dhá chur go hifreann ag fulaingt na bpianta". As Aithrí Sheáin de Barra
→
daor 3
Chuala mé go mb'éigean ceangal na naoi ndaora go daor agus go dochrach a chur ar an bhfear dubh seo thuas san oíche Dé Domhnaigh. Bhí braon sa stuaicín aige an áit a raibh sé thiar ag na cleamhnaithe, agus ar a theacht aniar dó, ba mhian leis a dhul suas agus píosaí pínne a dhéanamh de lucht an aird. B'éigean glaoch ar cheathar lena cheansú … Dar mo choinsias, ar a mhagadh sin féin, b'éigean a cheangal. Bhí sé ag stróiceadh ag iarraidh a dhul suas. Ar ndóigh mo léan dá dtéadh, gheobhadh sé fruisín thuas. Siúd iad na diabhail chéanna nach mórán éisteachta a bheadh acu leis
+
Bainfidh siad an dara hairt as an Jap bocht anois más cúrsaí mar sin é. Ach diabhal a bhfuil daorbhasctha den Jap fhéin déarfainn. Fágfaidh sé cuid mhaith acu ag croitheadh na gcrúb shula chuirfeas siad i dteannta é
TUILLEADH (2) ▼
Diabhal scáth ar bith a bheadh orm fhéin nach mbainfinn an dara hairt as, agus is dona an fear mé. Níl fuinneamh ná fáscadh ansiúd
Bhain siad an dara hairt as shula d'fhéad sé an fhaic a fhostú! A Dhiabhail, is é a fuair garbh é! Baineadh aithinniúchaí as an droim aige deirimse leat
+
→
de
Is cuma sa diabhal cé dhár díobh é, dhá mba de thincéaraí féin é, ach is gleoite an duine é
TUILLEADH (4) ▼
Feoil ar maidin agus feoil tráthnóna agus feoil in am dinnéir! Diabhal mé gur shíl mé ar an gcaoi a raibh sí ag caint, gur stiallógaí feola a bhí de dhíon ar an teach aici!
Diabhal a bhfuil ar fónamh dhíom — níl mé ar fónamh
Níl sé de thuiscint sa diabhal an méid sin féin a rá leis
Bhí sé ag cur dhó (dhe) ar nós an diabhail — ag caint go hacmhainneach; ag glagaireacht; ag siúite troda
D'fheicfeá dea-bhealach eicínt le chuile dhuine, ach leis féin. Níl a leithide ag siúl leis. Diabhal corónta é!
+
Tá sé chomh deacair leis an diabhal: fearbán agus broimfhéar agus bunannaí créachtachaí agus clocha
TUILLEADH (1) ▼
Ní portach deacair é an portach dearglaoch siúd againn. Diabhal mé go bhfuil mé ag baint ceart maith dhó
Tuilleadh diabhail aici anois. Sin cothromacan síne na huaire. Ní raibh sí féin ina dea-cheann don tseanbhean a bhí sa teach sin roimpi
+
→
deachma
Tá a fhios agamsa nár iarr tú fhéin ná do mhuintir punt ná scilling ar aon duine ariamh. Ní raibh aon chall daoibh leis. Muise diabhal ar chuir mise fhéin an deachma ariamh ar cairde ach oiread, ná cuid dhá chur
TUILLEADH (6) ▼
Éiríodh muid as. Cén mhaith dhúinn a dhul ag cur a gcuid allais ag priocadh leis an airdín clochach sin, agus ní bheidh leathchloch fataí choíchin air. Fág ansin ag an deachma é, i dtigh diabhail. Má thograíonn an dream a thiocfas ina ndiaidh s'againne é a rómhar oibríodh leo, ach díth céille dhúinne a dhul dhá dhéanamh. Deargdhíth céille
Ab é an cnocáinín carrach siúd. Ar ndóigh ní ag dul dhá shaothrú sin a bheadh sé. Fágadh é siúd ag an deachma. Diabhal mogall a d'fhásfadh ansiúd, dá gcuireadh sé a bhfuil de leasú thíos tigh T. R. air. Nach bhfuil an leac ag freagairt ann i chuile áit … Sílimse go bhfuil
Ná comhair na breaclachaí ná na clochair sin chor ar bith isteach le do chuid talúna. Ab iad siúd. Cén diabhal somhaoine iad? Fág iad siúd ag an deachma. Ar ndóigh ní maith atá leo. Níl siad le cur ná le fuirseadh. Agus má chuireann tú beithíoch iontu, is gearr gur basctha a bheas sé. Mura bhfaighe tú tréad gabhair agus cead scoir a thabhairt dóibh ann, agus a bheith sa gcúirt chuile mhí de bharr a gcuid foghlach. Ó siúd é atá agat a dhéanamh leo: tabhair don deachma iad
Ní cás dó é má tá sé ar a sheanléim aríst. Tá sé luath láidir bail ó Dhia agus ó Mhuire air, agus ní bhfaigheadh sé tolgán ar bith i rud fánach den tsórt sin. Ach diabhal mé an aos óg féin go gcaitheann siad deachma na sláinte a íoc freisin, chomh maith le seanriadairí mar mé féin arb é mo chrann é feasta choíchin a bheith anóiteach. Dheamhan a fhios agamsa nach goilliúnaí aríst an óige ar an saol seo ná na seandaoine
Is breá an scéal atá agat: go gcaithfear deachma na sláinte a íoc. Ach ní sásamh mór é sin domsa atá ar chúl mo chinn ansin thiar le coicís, agus mo chuid coirce scrúdaithe cheal a bhainte. Dá mbuaileadh sí mé uair ar bith eile sa mbliain, ach ní bhuailfeadh, ach go míthráthúil an uair is mó an chruóg. Diabhal mé go sílfeá gur haisteach an tráth de bhliain ag duine slaghdán a tholgadh: i mbrollach an fhómhair. Seo é anois an slaghdán caorach a raibh bean Chonamara ag caint air. Nár ba é amháin dó ar chuma ar bith! Cuirim leis í agus ní hí an óige í. Tá mé siar le obair mo bhliana i ngeall air
Muise níl mé ach réasúnta slán an té a fhiafraíos. Ag crochadóireacht liom ar éigean. Tá deachma na sláinte orm ó fuair mé an ruaig mhór an t-am seo anuraidh. Diabhal a bhfuil ar fónamh dhíom ó shin
Go deimhin níl mórán den dea-chomharsanacht ag siúl leis an gceann céanna. Tá sé róghar dó féin. Is cuma leis sa diabhal é ach uisce a tharraingt ag a mhuileann féin
+
Tá an talamh (portach, clais ghainimh, coiléar srl.) ina dhiabhal le deacracht
TUILLEADH (2) ▼
Diabhal mé go bhfuil an chlais ghainimh siúd gan deacracht ar bith. Níl ort ach iarraidh den phiocóid a thabhairt di agus titfidh brúisc agat
Tá deacracht ar churach a chur isteach ann ar chaoi ar bith. 'Sé díol an diabhail é le mulláin, agus mulláin chontúirteach
Ní ar dhea-design ar bith adúirt sé é sin leat. Ag iarraidh thú a chur i mbealach do bhasctha atá sé. Diabhal ceo eile
Déarfá nach bhfuil aon dea-ghealladh faoin aimsir pé acu sin é. Diabhal a dtaitníonn na léasáin sin ó dheas liom. Ní fhaca mé ariamh iad nach ag cothú na huaire móire a bheidís
+
→
dealaigh
Is mór is fiú an bithiúnach sin a bheith dealaithe leis. Dhá bhfanadh sé sin oíche ina (bhur) mbail, ní dóigh rud dhá ndéanfadh sé ná achrann a tharraingt. Bíonn goin ar an diabhal sin i gcónaí
TUILLEADH (2) ▼
Mura ndealaí tú leat anois a ghrabairín, beidh scéal agat air. Is deas iad do bhéasa. Ag iarraidh bior dearg a chur síos le mo dhroim. Rún atá agat mo bhruith agus mo loscadh. Chonaic mise gasúir ábhailleacha go minic ach ag an diabhal go raibh sibhse — crosaim aríst sibh! — sháraigh sibh a bhfaca mé ariamh
Níor dhealaigh na diabhail de dhaitheachaí seo liom fós. Tá an tseachtain saothraithe go maith agam [...]éid a shliocht orthu: tabharfaidh mise gaoth bhoird amach dóibh Dia Sathairn seo chugainn faoina bheith slán dúinn
→
dealbh 1
Ní luar liom an diabhal a fheiceáil ná a dhealbh. Bíonn gotha crochadóra i gcónaí air, agus scéin ina shúile. Cén bhrí ach an choisméig bhacaíola atá ann!
+
→
dealg
Má théann tú isteach i lár na ndeilgní sin, fágfaidh siad cithréim ort. Diabhal bréag nach bhfágfaidh
TUILLEADH (1) ▼
An bhfuil a fhios agat cén fear a bhfuil a dhealg sáite ag an sagart anois ann — in P. S. Tuilleadh diabhail ag P. Bhí sé féin agus an sagart ina dhá gcuid déag le chéile. Ní bheadh glafarnach ghadhar sa bpobal nach mbeadh sé ag an sagart an oíche sin uaidh. Anois tá an sagart chomh mór sa mullach air féin le duine ar bith eile, agus gheobhaidh sé garbh uaidh é. Níl duine ar bith is mó aicis ná an sagart sin ach é a bheith in aghaidh duine
Tá mé deallraithe thíos ansin thíos ó mhaidin, ag fuiríocht féint a bhfeicfinn ag teacht é, ach diabhal teacht. Sactha istigh ag ól i dteach ósta eicínt atá sé siúd