Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Duine bocht

→ faiteach

Is bocht an chaoi do dhuine a bheith chomh faiteach sin ar fad. Céard a fhéadfas aon duine a dhéanamh ort?

→ fearadh

Is fearadh ar an tír an dole seo. Dar príosta, is fearadh ar dhaoine bochta é ar aon nós. Céard a dhéanfaidís murach é?

→ feithideach

Níorbh fhiú d'aon duine a dhul ag fiachadh ar an bhfeithideach bocht sin. Níl ann ach na cheithre eite. Is beag le go bhfuil sé i ndiaidh a chéile chor ar bith

→ fág ar

Sin é a d'fhága ar lár an duine bocht

→ fága

Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta a aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seol inniu, ach ní dheachaigh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht calaidh air ansin le seachtain.

→ fág

Fágadh lag lúbach an duine bocht

→ fágtha

Tá an dílleachta bocht an-fhágtha anois, gan duine ná deoraí sa teach ach é fhéin. Dheamhan mórán le dhá bhliain déag é cheapfainn

→ fán

Is mór an babhta ar an duine bocht má chaitheann sé a dhul amach le fán. Cén bhrí ach gur chleacht sé sin fuíoll na bhfuíoll ariamh go dtí an saol seo fhéin!

+

→ fóir

Go bhfóire Dia ar an duine bocht. Is díol trua é

TUILLEADH (1) ▼

An bhfuil tú ag fáil fóirín ar bith ar an bpian … is mór is fiú dhuit a dhuine bhoicht gur bhodhraigh an phian ghártha siúd a bhí ort inné. B'fhéidir go dtéaltódh sí i leaba a chéile le cúnamh dé

→ caolóid riabhach

Ní fhágann sé M. chor ar bith, ach an oiread is fháganns an chaolóid riabhach an chuach. Is maith atá sé dhá saothrú an duine bocht agus ní móide gur fiú an tairbhe an trioblóid (fear a bhí ag caitheamh a bhróga le bean).

→ caomhúint

Chuaigh fear thart anseo an bhliain cheana agus é gléasta mar a bheadh tincéara ann. Ar a chaomhúint a bhí sé i ngeall ar bhean bhocht eicínt a robáil agus a mharú thart síos. Dheamhan duine beo nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheireadh agus cuireadh príosúntacht lena ló air. Má cuireadh fhéin, ba mhaith an oidhe sin air, ná ar aon duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.

→ carraeireacht

Ní mór don duine bhocht carraeireacht a dhéanamh le snáth a choinneáil faoin bhfiacail.

+

→ ceal 1

Mura bhfuil brá gill agus bruithshléacht air, ní cheal a shaothraithe é. Ach níl tada ag éirí leis an duine bocht. Tá an díleá ar a chuid.

TUILLEADH (1) ▼

Ní cheal a shaothraithe atá ortsa, a dhuine bhoicht, mura bhfaighe tú braon óil. Shílfeá nach ligfeadh an náire dhuit a bheith ag imeacht ag súdaireacht agus ag sclaibéireacht mar atá tú. Tá do cháil faoin tír.

→ ceisneamh

Is gearr a bhí sé ag ceisneamh chor ar bith an duine bocht, gur scuab sé.

→ cipiléireacht

Ní ag obair atá sé ach ag cipiléireacht léithe. Ach dheamhan éitir sa duine bocht le aon tsaothar crua a dhéanamh.

+

→ cliar

Tá sé tinn creatánach agus cliar ann i gcónaí. 'Sé mo mheas go bhfuil a chuid maitheasa ar iarraidh, an duine bocht.

TUILLEADH (1) ▼

Tá casacht agus cliar air anois le coicís, agus dheamhan an beag den duine bocht an méid sin agus gan tuilleadh dhá bhualadh.

→ cló stiúrtha

Níl cló stiúrtha ar bith ar an duine bocht ar an aimsir seo. Tá sé ag ól agus ag an caitheamh (airgid) faoi is thairis

→ coinicéar

Nach í bean an duine bhoicht í! — coinicéar mór millteach

→ conán

Dheamhan duine beo a thiocfadh ag cur aon araoid ar an gconán sin, mura mbeadh an cat mara ar fad air — créatúr bocht nach mbíonn i dtroid ná i mbruíon, ná nach raibh ariamh.

→ cora

Diabhal mé gur mór an scéal é, an duine bocht! Má bhí sé beagmhaitheasach fhéin, dheamhan duine cuideáin ná aitheantais a lig sé thart an bóthar sin thíos ariamh gan cara chainte a bhualadh air, agus mura ndéanadh sé tada eile, chuirfeadh sé chuile dhuine faoi choimrí Dé.

+

→ cosnochta

Tá mé ag ceapadh go bhfuil sé an-lom an duine bocht, arae feicim a chlann ag dul soir cos-nochta chuig an scoil le bliain.

TUILLEADH (1) ▼

Níl aige, an duine bocht, ach béilí cosnochtaithe.

+

→ cothromacan

Chomhuain is a bhí an dá sheanfhear bhochta sin ansin ag béal an dorais aige, chaith sé a shaol ag meabhrú do lucht cuarta chuile bhiorán dá bhféadfaidís a dhéanamh orthub a dhéanamh dhóibh. Dheamhan duine sa tír anois nach ag déanamh bioráin air fhéin atá. Níorbh é leathchóir Dé é mura dteagadh cothromacan síneadh na huaire ar ais air fhéin.

TUILLEADH (1) ▼

Foilseoidh Dia é fhéin ar an té a dhéanfas an éagóir. Is iomaí créatúlacht a rinne an diabhlánach sin ar dhaoine bochta, ach tá sé fhéin ag fáil cothromacan síne na huaire anois, agus dheamhan mórán cáis ag aon duine céard a gheobhas sé ach oiread.

+

→ cuntanós

Ní fheicim fear ar bith is lú cuntanós ná é don duine bhocht. Cén bhrí, ach gur as an lathaigh a d'éirigh sé fhéin.

TUILLEADH (1) ▼

Duine ar bith a bhfuil aon phínn sa mbainc siúd aige, tá cuntanós dó ann. Ara croithfear lámha leis a mhic ó, agus tá sé ina sir anseo, agus ina sir ansiúd. Ach má théann créatúr bocht isteach ann ag iarraidh trifle ar airleacan, is cam na streillí a chuirfeas siad orthub fhéin leis.

→ cóineas

Diabhal an mór don duine bocht aon chóineas dhá bhfuil aige, arae cén éitir atá ann anois. Ní mhaireann an rith maith don each i gcónaí ar ndóigh.

→ abhaile

Is gearr é a shaol anois, an duine bocht. Tá sé ag tarraingt abhaile.

+

→ baile

Níl aon bhaile aige — an duine bocht — ach ag imeacht roimhe mar sin.

TUILLEADH (1) ▼

Ní raibh sé sa mbaile ariamh go dtí anocht — an duine bocht — déarfaí seo an oíche a gcuirfí duine.

→ baing

Is furasta baing a bhaint as anois. Tá an duine bocht croite — is furasta feanc nó leagan a bhaint as anois; is furasta cur chuige.

+

→ bealach

Ní hé chuile fhear bóthair is bealaigh a ligfinn isteach, ach ba mhór an grá Dia lóistín a thabhairt don duine bocht siúd.

TUILLEADH (3) ▼

Is mó sa mbealach é an duine bocht i gcónaí (leathfhocal)

Tá sé ag giorrú an bhealaigh an duine bocht! — duine a bheadh ar a chailleadh; duine agus é dhá ghoid as ag tinneas an bháis.

Ní raibh aon lá ariamh, nach raibh sé as bealach le daoine bochta. Scrios sé iad, ach dheamhan mórán dhá bharr aige fhéin anois théis an tsaoil. Tá muileann Dé mall, ach meileann sé go mín.

→ beann

Bíonn beann ag an duine bocht ar chuile dhuine — bíonn sé faoi chomaoin ag chuile dhuine.

+

→ beart

Cailleadh bean bhocht i nGaillimh an lá faoi dheireadh agus d'fhága sí ionann is míle punt ina diaidh. Meas tú cén chaoi ar chruinnigh sí é ach ag iarratas ar dhaoine, léar (de réir) mar gheobhadh sí leithphínn agus pínn uathub. Shílfeá gur fada go ndéanfadh leithphínneachaí is pínneachaí míle punt ach tiomsaíonn brobh beart ina dhiaidh sin.

TUILLEADH (1) ▼

Déan do bheart fhéin, agus ná cuir araoid ar bith ar an duine bocht sin. Ní beag dhó sin mar atá sé cheana.

+

→ créatúlacht

D'agraigh Dia air é faoi bheith ag déanamh créatúlachta ar dhaoine bochta mar sin. Rinne sé dubhní ar fhéin as a dheireadh.

TUILLEADH (2) ▼

Chaith sé amach baintreach ansin thiar a bhí taobh le páiste amháin. Bhí sagart óg ar an gC. an t-am céanna, agus dúirt sé go bhfeicfí na B. fós agus gan ina gcuid tithe móra ach na carógaí. Tháinig an tairngreacht ansin isteach fíor. Dheamhan teach mór dá raibh ag gabháil leob nach bhfuil bánaithe anois, agus tá leá chúr na habhann orthub fhéin. Ba bheag an scéal iad. Is iomaí créatúlacht a rinne siad ar dhílleachtaí agus ar dhaoine bochta.

Ba mhaith an oidhe air é a mharú. Is iomaí créatúlacht a rinne sé fhéin agus a liachtaí duine bocht a chuir sé de dhroim tí.

→ críoch

Ní fhéadfadh an t-ádh a bheith ar aon duine mar sin a chuirfeadh gearrchaile bocht ar bith ó chrích.

+

→ beo 1

Dheamhan an fearr dhó beo an duine bocht agus a fheabhas agus a bhí sé ag saothrú an tsaoil.

TUILLEADH (2) ▼

Níl créatúr ar bith beo is fhearr atá ag saothrú an tsaoil leis — an duine bocht.

Is bocht an rud do dhuine a shaol a chaitheamh mar sin agus gan Críostaí an bhéil bheo a fheiceáil ó mhaidin go faoithin ná ó oíche go maidin.

+

→ beo 2

Nach é an cás céanna don duine bocht a bheo nó a mharbh. Cé fearr dhó beo!

TUILLEADH (1) ▼

Níor bheo leis a bheo, an duine bocht, ó chuir sé an chlann.

Duine bocht (50+)