→
daigh
daitheachaí (40)
→
fóir
Dhéanfainn rud ar bith anois le fóiriúint a fháil ar (ó) na daitheachaí seo. Tá an fhiacail ina dhá leith. Teagann driog inti amantaí agus shílfeá go dtógfadh sí an ceann díom. Tá mo chiapadh ceart faighte agam uathu
→
beo 2
An greim a d'ith mé, chuaigh sé go beo isteach in m'fhiacail agus bhuail daitheachaí mé, agus dheamhan foras ná suaimhneas a thug siad dhom aríst i gcaitheamh na hoíche.
→
buille
Dheamhan buille maitheasa a rinne mé le gabháil chun seachtaine ná buille maitheasa a d'fhéad mé a dhéanamh ag daitheachaí
→
amuigh
'Siad na daitheachaí an phian is measa amuigh, agus ní dhéantar trua ar bith don té a mbíonn siad air.
→
ionadh
Is suarach an t-ionadh daitheachaí a bheith ort agus a n-itheann tú de sweets— is beag an t-ionadh srl.
→
foighid
Is diabhlaí an fhoighid atá agat le na daitheachaí bail ó Dhia ort — a bhfulaingt gan aon fhuasaoid
→
folach 2
Tá mé gan folach a bhaint dhíom le coicís ach ag síneadh cois na tine le daitheachaí. Mo dhiomú dóibh!
+
→
fiacail
Airím daitheachaí (fiacal) aríst le cupla lá
TUILLEADH (1) ▼
Is cosúil gurb eo ortha mhagúil: "Ortha a chuir Ún (Eon?) do Dhiarmaid; ortha gan iarraidh gan achainí: cúlfhiacail, clárfhiacail, fiacail fhada cham, agus má tá daitheachaí ort nár fhana fiacail in do cheann"
→
fuascail
Níl d'fhuascailt ar na daitheachaí sin ach na fiacla a tharraingt. Isteach leat amárach agus bain amach ón dúid na fiacla atá fabhtach. Feicfidh tú fhéin air gur beag na daitheachaí a fhanfas ort ansin
+
→
daigh
Tá daitheachaí orm (/dɛ̄xī/, /dəixī/); tá daitheachaí fiacla (nó daitheachaí fiacal) orm; tá daigh (/dəi/, /dɛ̄/) fhiacal orm (ciallaíonn daitheachaí as féin daitheachaí fiacal. 'Sé adeirtear go hiondúil, ach in áiteacha cuirtear fiacla, fiacal leis. Ní bhíonn tinneas fiacal ag aon duine ach ag máistrí scoile, nó a leithidí!)
TUILLEADH (8) ▼
Daitheachaí atá ag dul duit. Ól deoch uisce fuar chomh tréan in Éirinn agus atá tú in ann a ól … Níl tú in ann fulaingt leis an uisce fuar! Nach maith a chaithfeas tú fulaingt lena daitheachaí!
Bhí mé den tsaol ag daitheachaí in imeacht na seachtaine seo caite. B'éigean dom éirí de mo leaba oíche, agus mo leiceann a chur le tine. Bhí mé ag screadach leis an bpian
Deir siad go bhfuil an píopa go maith ag na daitheachaí. Bodhraíonn sé an phian
Ní bheadh ortha na ndaitheachaí fiacla agat? Tá mé in ainriocht ag daitheachaí
Sin í ansin an cailín a bhfuil na daitheachaí inti. Tá poll inti agus fearsaid eile ag dul anonn thríd an bpoll, agus feictear dhom gur thríd an bhfearsaid sin a theagas an driog i gcónaí. Beidh a shliocht uirthi: ní bheidh sí ann ach feadh is mise a dhul 'na bhaile mhóir Dia Sathairn
Níl pian ar bith is boichte ná na daitheachaí fiacal, agus níl pian ar bith ina dhiaidh sin is lú a mbíonn trua do dhuine ná í
Tá a phluic uilig séidte ag na daitheachaí fiacal. Diabhal mórán trua é nach dtéann agus a dtarraingt agus gan a bheith dhá mbuachailleacht ansiúd
Bhíodh daitheachaí ormsa nó gur chuir M. C. an ortha dhom, ach dheamhan daigh (/dɛ̄/) a d'airigh mé ó shin, míle moladh le Dia
→
damnaigh
Tá sé damnaithe le seachtain ag daitheachaí. Sílim nár chorraigh sé amach chor ar bith. Tá an chúlfhiacail siúd aige splanctha aríst! Loirg an diabhail dó nach dtéann isteach agus a tarraingt agus gan a bheith dhá buachailleacht mar siúd
→
deis
Sílim leis an deis atá air, go mb'fhearr ligean dó. Tá sé thíos sa talamh ag na daitheachaí bradacha sin
→
Diarmaid
"Ortha a chuir Úna do Dhiarmaid; ortha gan iarraidh gan achainí: cúlfhiacail, clárfhiacail, fiacail fhada cham; Agus má tá daitheachaí fiacla ort, nár fhana fiacail in do cheann" (leagan ar ortha na ndaitheachaí fiacal. Níl a fhios cé hé an Diarmaid atá i gceist ann. Naomh eicínt is dóigh. Peadar atá i leagan eile)
+
→
dona
Daitheachaí! Ní measa galra eile, agus gan trua ag aon duine d'fhear na ndaitheachaí
TUILLEADH (1) ▼
Tá mé go dona le daitheachaí (ag daitheachaí)
+
→
donacht
Níl de dhonacht air ach daitheachaí
TUILLEADH (1) ▼
Chuile dhonacht ach donacht daitheachaí: sin é adéarfainnse — tá chuile phian go maith ach na daitheachaí
+
→
drandal
D'fhága mé an ceann deiridh acu istigh i nG. inniu. Shaothraigh mise é aici sin le daitheachaí le seachtain. Bhí mé den tsaol aici nó go ndeachaigh mé isteach inniu lena tarraingt. Níl fiacail in mo dhrandal anois
TUILLEADH (2) ▼
Ní sna fiacla atá na daitheachaí chor ar bith orm, ach isteach sa drandal. Ina driogannaí a theagas an phian. Ní bhíonn sí ach éadrom i dtosach ach tagann an t-ardú ansin mar a bheadh mo charbad dá scaoileadh. Níl aon ní faoin saol in ann fuarú a thabhairt dom an uair sin ach deoch uisce fuar agus a choinneáil in mo bhéal chomh fada in Éirinn agus atá mé in ann fulaingt leis. Fuarú dona a thugas sin féin dom, ach bodhraíonn sé roinnt í mar sin féin
Ní beatha mhaith don drandal iad sin. D'íosfainn iad murach amháin: faoi cheann chúig nóiméad, bheinn ag screadach ar fud an tí le daitheachaí. Sin é mo ghráin ar sweets
→
driog
Fuair mé an-tsuaimhneas ó na daitheachaí (daitheacha fiacal) anois ó tharraing mé an dá chlárfhiacail, ach feictear dhom — ní ag tabhairt gutha orthu é — go bhfuil driog bheag ag spochadh liom aríst le seachtain. Sna cúlfhiacla a airím anois é. 'Sé an faitíos atá orm go siúlfaidh siad leo mo dhrad fré chéile agus nach bhfágfaidh siad fiacal in mo dhrandal. Shaothraigh mise leo cheana é: in mo shuí ó oíche go maidin agus mo chloigeann ligthe anuas ar an tine agam ag glaoch agus ag gárthaíl — nó gur tharraing mé iad
→
dóigh 3
Má fhaigheann tú dó ó neantóig, tá sé chomh bioránach le rud ar bith. Is measa go mór é ná na daitheachaí (daitheachaí fiacal)
→
dún
Dheamhan súil ná cuid de shúil a dhún mé le daitheachaí (daitheachaí fiacal) aréir — níor thit súil liom ar a chéile