Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

dearg-mhaidin (8)

 
Níl bounce ar bith sa spadalach sin. Breá ó fuaidh sibh dhá tabhairt libh, nár thug sibh móin ar fónamh libh, seachas an chinceach sin nach ndeargfadh ó mhaidin go faoithin.
 
D'éagóir Dé dhaoibh nach ina ndiaidh ar an bportach a d'fhága sibh an bhodhránach de mhóin sin. Tá sí thíos ó mhaidin agus dheamhan deargadh a rinne sí fós mar is ceart, ach ag cnádadh léithe mar a fheiceanns tú anois í.
 
Bhí sé ag sciobadh feamainn dearg le trí mhaidin — a dhul sa gcladach de shiúl oíche nó deireadh oíche agus an snáth a scoilteadh i dtosach ar aon duine eile. Bheadh sé agat uilig ansin duit féin, agus ní fhéadfadh aon duine a dhul ina bharr ort. Ach roinntear an fheamainn dearg in áiteachaí fós. Ceaptar a chion féin do gach duine de réir fairsinge a chuid talúna, agus caitear crainnte ansin uirthi.
 
dearg 2
Ní raibh ann ach go mba léir dhom é ar éigean le dearg mhaidne, ach bhraith mé ar an toirt nach é a mhalrait a bhí ann. Tugann sé an mhaidin leis i gcónaí ag teacht dó
 
Tá sí sin chomh leitheadach, chomh suimiúil, le cat a mbeadh póca air. Caitheann sí uair an chloig ag giogáil agus ag bruiseáil (brusheáil) na clainne chuile mhaidin roimh an scoil. Dhá bhfeictheá an suachmán siúd a mbíonn an coiléar air, thoir ar an mbóthar lá i mbliana, agus gasúr le M. Ph. Sh. dhá phlancadh. Is gearr nach geal a bhí an coiléar ach dearg — dearg lena chuid fola. Chuaigh sí féin ag an scoil, agus ag an mbeairic faoi, lá arna mhárach
 
dreas 2
Dheamhan a fhios agam. An mhóin atá sna portaigh sin againne, ní chuirfeadh grian na nIndiachaí aon dreas uirthi. Chonaic mé ansin le cupla bliain í, agus dheamhan ceo triomaigh dhár chaith sé ar feadh an tsamhraidh nach bhfuair sí. Fuair sí creataí ón ngrian ceart go leor, arae bhí sí bainte an chéad choicís de Bhealtaine. Ach do cheann fine ní lasfadh í ina dhiaidh sin. Ní bheadh call dom sagart ar bith a thaobhachtáil murach a mbaineadh sí d'eascainí agus de mhionna móra asam ag iarraidh a deargadh chuile mhaidin
 
díle 1
Go deo dearg na Díle aríst mar adeir S. T., ní ólfaidh mise aon deoir phórtair san áit ar ól mé aréir é. Ba gheall le blas gallaoireach a bhí air. Cén bhrí ach an phóit ó mhaidin! Tá snaidhm ar mo phutógaí, agus mo phíobán ina fhoirnís. Deargnimh atá aige
 
Diabhal a leithide de dhúrúch agus atá uirthi sin. Ní dhearna sí aon chónaí ó mhaidin ach ar an dúrúch sin síos agus suas an pháirc, go sílfeá gur gridill dearga a bhí lena cosa. Sin í an cailín agat! Séard atá uirthi anois nuair nár fágadh i ngarranta an chladaigh í. Tá sí an-cheanúil ar gharrantaí an chladaigh. Má mhaireann di ar an dúrúch údan, dheamhan a cos a chónós go n-imí sí as an bpáirc. Ach tá sí réidh le garrantaí an chladaigh go Samhain seo chugainn aríst