Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: feola

→ fear

Dar príosta, tá an imirce ag fearadh ar Bh. ar chaoi ar bith. An bhfeiceann tú an cloigeann feola a tháinig air ó d'imigh sé. Ní ghabhfadh a cheann síos i gcliabh portaigh anois

→ cailm

Tá cailm mhór air go deimhin — fear a d'ith ionann is punt feola inné!

→ ceal 1

Níl cheal feola ar bith anois oraibh. Nach feoil atá le caitheamh amach ag na daoine ar an saol seo!

→ ceasúil

Tá sé an-éisealach. Ní bhlaisfeadh sé de ghreim ar bith feola a mbeadh boladh ar bith uirthi. Ach ní móide go dtagann an fheoil cheasúil sin leis. Is iomaí duine nach dtagann.

→ cosnochta

Nach í atá gortach murar thug sí dhuit ach cupáinín tae cosnochtaithe agus a fhusacht di cupla ubh nó greim feola a chaitheamh síos duit, agus fios aici go raibh aistear fada ort.

→ bealaigh

Dhá mbeadh ruainnín ar bith feola againn leis an ngabáiste a bhealú, d'íosfadh muid greadlach bhreá dhi (.i. den ghabáiste)

+

→ bealaíocht

Is lena bheith tur dóibh muis, a bheith taobh leis an méid sin bealaíochta. Cáide a thiocfas puintín gágach feola ar lán tí.

TUILLEADH (1) ▼

Cáide orthu fhéin an méid sin bealaíochta. Is beag an teirgéis feola a gheobhas tú anois ar do dhá scilling.

→ crinn

'Dheamhan ceo feola anseo anois agat mura gcrinne tú cnámha, agus tá mé ag ceapadh dheamhan mórán solamair fágtha orthub sin fhéin.

+

→ beo 1

Is fadó an lá cheana nár ith mé béilí feola chomh deas sin. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána agaibh, agus ag chuile dhuine eile.

TUILLEADH (1) ▼

Ba mhaith iad chuile lá ariamh faoina gcuid feola. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána acub, agus ag chuile chréatúr eile.

→ bornóg

Tá sé in aon bhornóig amháin ansiúd sa gclúid, agus séideán ann le teann feola.

+

→ ailp

Bhí sé ag imeacht agus ailp feola ina bhéal aige.

TUILLEADH (1) ▼

Is iomaí ailp feola a d'fheicfeá ó tosaíodh ar an mairteoil seo

→ anachain

Seán: Ag an diabhal go raibh sibh nach bhfuair ruainne feola le aghaidh an dinnéar (cén mí-ádh a bhí oraibh srl. tuige sa mí-ádh nach bhfuair sibh srl.); An Mháthair: Nár thuga Dia feoil anachain dúinn! (.i. nár chailltear beithíoch ná muc dár gcuid!)

→ anuas

Leag sí anuas pláta mór feola ina fhianaise.

+

→ feoil

Tá cloigeann feola air bail ó Dhia air — a chloigeann an-ramhar

TUILLEADH (10) ▼

Is diabhlaí na fonsaí feola atá air (fc. fonsa)

Tá sé ag titim (ag dul) chun feola ar fad — ag ramhrú

Tá an bullán sin ag cur feola suas

An díomhaointeas atá ag cur feola air

Níl tada feola anois air — níl sé róramhar

Chuaigh triúr deartháir ar aimsir ag fear. Thug sé cead do chaon duine acu a rogha feola a thógáil. Thóg duine acu muiceoil, an ceann eile mairteoil, agus an tríú deartháir caoireoil. I gceann na bliana, d'fhiafraigh sé d'fhear na muiceola céard a bhí sé in ann a dhéanamh. 'Dhéanfainn mo chac ar éigean,' adeir sé. 'Shiúlfainn ar an gclaí is corraí sa tír tá mé chomh croíúil sin,' adeir fear an caoireola. 'Tharraingeoinn crann as a lúdrachaí,' adeir fear na mairteola. Ba in é an buachaill! Níl spreacadh ar bith sa muiceoil

Ní dheachaigh pota na feola síos fós (ar an tine)

Itheann sé sin greamannaí feola

Faigheann sí gríscíní feola. Níl anó ar bith uirthi

Bhí corna feola (daba feola, píosa feola srl.) ag teacht abhaile aige

→ Fionn 1

Ní cheideonainn ar chuid mhaith é. Dheamhan ceo feola bruite ach a bhfeiceann tú, agus is mór liom a dhul ag cur duine ar bith taobh leis an mbeagán. Mo bholg fhéin is ciontaí. An rud is mó a chuir náire ar Fhionn beatha a bheith ina bhéal agus gan í a bheith ina láimh. Tá an láimh chúng agamsa anocht ar chaoi ar bith

→ mífholláin

Deir siad gur an iomarca feola an rud is mífholláine a chaith duine ariamh

+

→ fonsa

Nach ar a phíobán atá na fonsaí feola bail ó Dhia air. Is furasta a aithinte air go bhfuil a chuid ag dul chun maitheasa dhó

TUILLEADH (1) ▼

Tá fillicíní ina bholg le na fonsaí feola atá air. Dheamhan a leithide de mhéadail! Má mhaireann dó, is gearr nach mbeidh gair ar bith ag bolg J. ar a bholg

→ fuílleach

Ar fhan greim ar bith feola d'fhuílleach an bhéilí inniu? … Cheal nár fhan?

→ fuar 2

Thosaigh sé ag slamairt na feola fuar beathach. Sin é an fear a bhfuil an coimpléasc aige!

→ abair

Abair gur cheannaigh tusa leota feola agus go dtáinig tú aniar abhaile agus gur chaith tú trí nó ceathair de laethantaí dhá slamairt, nár shomhaoiní dhuit é sin, ná sceimhil a chur ar do bholg ansin thiar le piontaí pórtair

→ daigh

Níl neart agamsa ruainnín feola ar bith a ithe nach mbuaileann dó ghoile mé. Dhá bhfeictheá mé thuas Dia Domhnaigh agus an-hate(heat?) ag an gcuid eile ar leota caoireola, agus gan agamsa ach driobaillín de scadán agus mé dhá chrinneadh liom sa gclúid

→ daigéad

Cén sórt daigéad de shagart é sin atá thíos ann anois. Níl aon phointe den ló dhá gcasfadh sé leat nach mbíonn sé séidte, ach ar ndóigh is beag an dochar dhó sin, agus na gríscíní feola atá air

→ deargán

Is diabhlaí an deargán d'inín í sin aige. An bhfeiceann tú na pluca atá uirthi — bail ó Dhia agus ó Mhuire uirthi. Tá chaon ghríscín feola uirthi! Bhainfeá fuil aisti le dealg spíonáin

→ de

Feoil ar maidin agus feoil tráthnóna agus feoil in am dinnéir! Diabhal mé gur shíl mé ar an gcaoi a raibh sí ag caint, gur stiallógaí feola a bhí de dhíon ar an teach aici!

→ deireadh 1

Aire dhaoibh! Beidh deireadh na feola sclafa aige seo thuas mura dtapaítear é

→ deis

Ní fheicimse dream ar bith anois is fhearr a bhfuil deis tógtha orthu ná an dream atá ag imeacht ar an scoir. Mise i mbannaí nach ngabhfaidh aon duine acu a chodladh an lá sin d'uireasa béilí feola, ní hé sin domsa agus duitse é

→ diabhal 2

Go dtuga an diabhal thart é mar chat! Is breá an geampa feola atá ardaithe leat agat! Ach ní milleán ort é ó d'éirigh sé leat! 'Sé an bia sa sruth fola do ghreimse ar chaoi ar bith!

→ doicheall

Bhí sí ró-antlásach ag an mbia. Chuir sí an iomarca suas in éindí, agus chuaigh sé lena hanáil síos píobán an doichill. Chinn sé uirthi é a chur aníos, agus sheas sé ina muineál. Thosaigh siad ag bualadh boiseogaí sa dromán uirthi, ach dheamhan maith a bhí ann. Ní rug an sagart ar an mbean bhocht. Cnáimh a bhí sa ngeampa feola a chuir sí suas, a chniog í. Is maith nár mhór do dhuine a bheith ar a airdeall féin ag ithe a bhéilí. D'fheicfeá daoine agus bheidís chomh huafásach sin aige agus nach ndéanfaidís ach a shlamairt. Is mór an chontúirt é sin go sábhála Dia sinn. Ar aon chor, ní bhíonn aon mhaith sa mbeatha leis an ithe sin a thabhairt uirthi

→ Domhnach

Beidh dalladh feola ann Dé Domhnaigh seo chugainn: Domhnach na Mart

→ drabhlás

Níl drabhlás ar bith sa gcaoireoil sin lena bhfuil de gheir inti. Cion dá phunt feola níl i gcúig phunt di. Geir agus cnámha — sin é a bhfuil inti

→ drandal

Siúd é a bhfuil an drandal aige a mhic ó le dhul in éadan feola. Chomh luath agus a gheobhas sé a boladh, teagann díocas ar an drad aige le teann dúil inti. Ní fhaca mé fear a bharrtha ariamh ag an mbord. Ní fhaca ná aon duine eile

→ draoi

Bhí an draoi feola marbh ann an tseachtain seo caite, ach fuadaíodh ar an toirt í. Ainneoin chomh daor agus atá sí — agus níl spóilín ar bith is daoire ná í — tá daoine in ann a ceannacht ina dhiaidh sin. Tá an draoi airgid ag teacht isteach i gcuid de na tithe de bharr Shasana

→ drochfhear

Drochfhear feola — nach mbeadh tóiriúil ar fheoil

→ dubh 3

Chugat a gharraí! Má sheasann lánta dhomsa dubhóidh mé talamh as seo go dtí Lá Buí Bealtaine seo chugainn le cúnamh Dé! Dhá bhfaighinn aire mhaith dhéanfainn é arsa tusa, ach is deacair d'fhataí tura a bheith ag comórtas le togha na feola mar atá sé seo thoir a chaitheamh

→ dá

Dar príosta tá dhá mhása feola uirthi ar chaoi ar bith!

→ déan 1

Tá mairg air go deimhin! I nDomhnach féin muise níl. Dar fia má chuaigh an ola air arú inné, tá sé ag déanamh go hóg inniu. Ag stróiceadh ag iarraidh feola a bhí sé

feola (50+)