Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

gáire (50+)

+
fios
B'fhearr dhuit ná fios do shaoil a bheith ag breathnú air agus na goiceannaí a bhí sé a chur air fhéin. Dhá mbeadh gan a bheith agat ach an t-aon gháire, chaithfeá a dhéanamh faoi. Buachaill báire é
TUILLEADH (1) ▼
Is dream iad sin nach raibh fios a mbealaigh ariamh acu: ag sciotaráil gháirí faoin gcorp. Is deas an chaoi é sin
 
focal
Deir tú leis an lá faoi dheireadh a thosaigh ag tabhairt cor na bhfocal don mháistir. Nach mór an éisteacht a bhí ag an máistir leis nár thosaigh dhá ghreasáil. Dheamhan greasáil muis. 'Sé an chaoi ar thosaigh sé ag gáirí
 
cleite
Dhá gcloisteá an cleite comhrá a bhí ag an mbeirt ar an teallach aréir, ní dhéanfá aon mhaith go ceann bliana le gáirí.
 
Bhí pota breá fataí ag gáirí bruite aici, agus bealaíocht fheola ina aice sin, agus murar leag muide orthub ní lá go maidin é.
 
Dheamhan ríochan ar bith le M. Dhá dtugtaí aon aird ar a chuid cíble, chuirfeadh sé dhá Chrígh Mhuire in oighear an chochaill, de ghrá magadh agus gáirí a dhéanamh fúthub aríst é fhéin.
 
Níl suim ar bith ag muintir an bhaile ann. Séard a bhíonns siad ag gáirí faoina chuid bollaireachta.
 
Lig de do chuid bolmántachta anois agus ná bíodh na daoine ag gáirí fút.
+
buail
Tá sí buailte. Sin é anois an gáire mór a rinne sí anuraidh
TUILLEADH (2) ▼
Caoinfidh sí anois, má tá sí buailte, ach deir siad nuair a bhíos an gáire dhá dhéanamh go mbíonn an caoineadh dhá bhreith.
Má bhuaileann falrach gháire é beidh chaon scairt aige aríst go ham suipéir.
 
aogall
Bhí aogall agus fonn gáirí orthub.
 
Tá mé faoi ardchíos le seacht mbliana ag Ridire an Gháire Dhuibh
 
Bhuail falrach goil, gáire, casacht, plúchadh, cainte srl. é — nuair a bheadh falrach ar dhuine, ní go maith a thiocfadh a chuid cainte leis le teann goil srl.
 
fonn
Dá mbeifeá chomh beag a fhonn agus atá mise, ní mórán gáire a bheadh agat
 
D'aithneoinn go maith air agus an fonn frithgháire a bhí air, nach raibh sé ach ag séideadh fúinn. Sin é a bhéas sin. Mar dhóigh dhe gur leathcheanna chuile dhuine lena ais fhéin! Ba bheag an frithgháire a dhéanfadh sé muis an oíche ar ionsaigh S. Gh. é. Bhí rud thar gháire ar a aire an oíche sin!
 
Má bhí mise ag gáire ní ó mo chroí é. Ba deacair dhom, agus mo chroí chomh dubh le gual ceártan. Damhsaítear port le fonn, agus port le mífhonn ar ndóigh
 
Tá tú ag siodgháire ansin ar feadh na hoíche agus gan a fhios sa diabhal cén fáth. Má tá údar gáire agat, déan gáire breá slachtmhar mar a dhéanfadh fear, thar is an sciotaíl bhradach sin
 
ith
D'íosfá na fataí sin as cúl do ghlaice, tá siad chomh gáirí sin — tá na fataí chomh plúrach agus nach n-iarrfá anlann ar bith leo; d'íosfá ar a n-aghaidh féin iad
+
fríd 2
Bíonn fríd an gháire inti i gcónaí
TUILLEADH (1) ▼
Ní bhraithfinn é murach go bhfaca mé fríd an gháire ag teacht ionatsa
 
Bhí leatroma sna cléibh ar an asal agus d'iarr mé air an leathchliabh thoir a fhulaingt nó go ndírínn an cliabh eile, agus sin a thomhais ort céard a rinne sé: reacht gáire a chur as fhéin agus imeacht leis
+
fáth
Céard é fáth do gháire (do ghoil, do chuid troda, do bhróin, do bhuartha, do ghlaoch, do chuid nathaíochta, do mheanma, do ghliondair srl.) — cén fáth gáire atá agat (fúmsa srl.)
TUILLEADH (1) ▼
Cén fáth do gháire, a chailleach (níl an t-alt anseo faoi dhó, mar shílfí i dtosach .i. cén fáth go bhfuil tú ag gáire)
+
dairt
Bheadh an scéal ceart go leor dá mbeifí taobh le dairteachaí a chaitheamh, ach seachain nár caitheadh clocha freisin. Ní thrustfainn A. Ní miste leis sin sa gcat mara é, ach duine eicínt a dhonú. Streille gáire a chuirfeas sé air fhéin ansin. Is olc na gnaithí atá ar dhream ar bith a thiocfas i gcleithiúnas a dhul ag déanamh spóirt san áit a mbeidh sé sin
TUILLEADH (1) ▼
Is deacair P. a chorraí. D'fhéadfá a bhualadh trasna an smuit agus dheamhan drúcht ná báisteach adéarfadh sé leat, ach tosaí ag gáirí. Ach mo choinsias is dar m'anam, nuair a bhíos sé corraí, nach bhfuil beart ar bith is fhearr ná fanacht uaidh. Níl sa gceann eile ach caitheamh dairteacha ar a ghualainn. Ní ag bagairt a bhíos sé ach ag bualadh. Speirfeadh sé nó sháfadh sé thú ar iontú an tsoip. Is fiú é a sheachaint má bhíonn aon challóid air
 
dall 2
Ba dall an mhaise dom é ina dhiaidh sin nár thug mé faoi deara ariamh nach raibh sé ach ag séideadh fúm. Dheamhan é muis, nó gur tháinig falrach gáirí air
 
Muna mbeadh ar Sh. Mh. fadó ach léas ar a mhéir, d'fhanfadh sé istigh. Níor facthas a leithide ariamh le aire air fhéin. Dhá bhfiosraíteá de Sh. ansin céard a bhí air, ní thabharfadh sé de thoradh ort i gcónaí ach, 'a mhic ó mo chroí thú, caithfidh mé deachma na sláinte a íoc.' Ní inseodh sé go brách duit céard a bheadh air. Ach ba deacair dó, arae ní bhíodh ceo na fríde air leath na gcuarta, nach (ach) nach dtabharfadh sé an áit amach air féin ar bhás an domhain, dhá mbeadh goimh ar bith san uair. Spreasáinín beag dona a bhí ann. Shéidfeá de do bhois é go dtí an Domhan Thoir. Bhíodh spideog air an lá ba bhreácha sa mbliain … Ní bhíodh de leathrann againn féin ansin in áit ar bith dá mbíodh sé ach 'a Sh. caithfear deachma na sláinte a íoc.' Is maith is cuimhneach liom an oíche ar tórradh é. Tá sé suas le cupla scór blianta go maith. Bhí mé féin agus bulc de na scorachaí isteach in éindí le P. Mh. a bhí anseo thuas ann. Chuaigh muid ar a nglúine go gcuireadh muid faoi bhrí na guí é. Níor dhúirt P. urnaí ar bith — go ndéana Dia grásta ar an mbeirt agus ar na mairbh ar fad. 'Sé an chaoi a raibh P. ag breathnú isteach air os cionn cláir agus é ag rá: 'tá deachma na sláinte íoctha agat faoi dheireadh, a ghiolla sin. Ba cheart go bhfaightheá luch pine (luck penny) maith anois, agus chomh fada agus a chaith tú dhá íoc.' Ní raibh aon duine sa teach nach raibh falrach gáirí air. Cuimhneoidh mé air go dté na hordógaí orm. Dar fia cuimhneod
 
Tá sé ansiúd ina dheimheasóirí sa gclúid, agus ní chuirfidh duine focal as a bhéal, nach bhfaighidh sé brabach air. Dar fia muise is beag an acmhainn atá aige féin: is furasta leis gáirí a dhéanamh faoin té údan eile, ach feiceamuist déanadh aon duine aon gháirí faoi fhéin
 
Sin é deireadh a chuid gáirí muis: beidh ceol thar phíobaireacht aige feasta ina haice siúd
 
Cuirim faoi dhraíocht agus faoi mhórdhiomdha na bliana thú gan an darna béilí a ithe ar aon bhord ná an darna hoíche a chodladh ar aon leaba go bhfaighe tú amach domsa cén fáth nach ndearna Ridire an Gháire Dhuibh aon gháire le seacht mbliana ( … go dtuga tú chugam an Each Chaol Donn, an Claidheamh Solais srl.)— gnáthsheoraí i seanscéalta le tuairisc a thabhairt ar chur na ngeasa
+
Ní gealgháireach atá sí ach dradgháireach. Sin é an gáire gangaideach a dhéanfas sí sin. Bheadh gáirí maith aici faoi do bhris
TUILLEADH (1) ▼
Ní fhaca mé é ag déanamh gáire croíúil ariamh ach dradgháireach mar sin. Shílfeá gur faoi dhuine eicínt eile a bhíos sé ag gáirí i gcónaí. Níl gair ag duine breathnú cam air féin nach bhfuil sé ina choileachín
 
Sin é an gáirí leis an olc muis, an dradgháirí a dhéanfas sé sin. Ti hí! Nach é an sionnach i gcraiceann na caorach é!
 
Éirigh as seo agus ná bí in do dhrandailín ansin ag gáirí agus ag sciotaraíl gan údar faoin domhan. Agus a liachtaí teach sa tír a mbeifeá ar an gceird sin ann a gcuirfí do dhrad síos in do phutógaí — agus gan peárail ar bith a ghlacadh leat faoi, ach oiread. Ní éadáil ar bith thú don áit a mbeidh tú
+
Níl rud ar bith sa saol is míshlachtmhaire ná an drandal a bheith le feiceáil mar sin agus thú ag gáirí. Is minic a chuir mé aithne ort gan do bhéal a oscailt chomh mór sin nuair a theagas fonn gáirí ort … ní hionann bean is fear. Is iomaí rud a fhéadfas fear a dhéanamh nach mbeadh cuibhiúil ag bean
TUILLEADH (2) ▼
Is mór an míshlacht uirthi an drandal siúd a bheith leis aici chuile uair dhá n-osclóidh sí a clab le dhul ag gáirí. Úrbhéal uileag í
Bíonn drandal an gháire ar an ógánach sin i gcónaí. Ba chóra dhó go mór muise, a dhul ag magadh faoin athair. Dheamhan údar gáire sa tír go dtí é, agus a mhuisteaisín bheag scáinte mar a bheadh ribiúchaí luchan ann, agus béilín mar a bheadh ar pháiste, agus dhá spáigín. Ach níl caint ar bith air sin, fhad agus a fhaigheas sé amadán le n-éisteacht leis ag baint fogha is easpa as daoine eile. D'fheicfeá féin air, go n-inseoinnse dhó cé hé díol an mhagaidh dhá gcuireadh sé aon araoid orm, ach ní chuirfidh
+
An bhfeiceann tú an dranntaireacht de gháire atá ar an leiciméara. Úll a leise a bhí a chur as a áit le snaidhm
TUILLEADH (1) ▼
Diabhal bean dhá bhfeiceadh é siúd ag dranntaireacht gháirí léithe nach ngreadfadh sna fáscaí uaidh. Tuige nach ngreadfadh. Nach sílfeadh sí gurb é ithe an mhadaidh a bheadh sé ag dul a thabhairt uirthi. Go deimhin ní mheallfaidh sé bean lena gháirí choíchin ar chaoi ar bith
+
Rinne sé drantán de gháire — strainc nó cáir, nó an drandal a nochtadh go flithmhagúil
TUILLEADH (4) ▼
Ní luar liom an diabhal ná an drantán de gháire siúd atá aige. Sin é féin an gáire gann gortach gangaideach
Bhí drandal an mhagaidh ar an mbithiúnach agus é ag drantán gáirí fúm. Ní mórán a ghoill mo bhris air ar aon nós. Ach dhéanfadh muintir an bhaile sin gáire leis an olc go maith. An bhfuil dream ar bith is measa croí ná iad
Tá gáire aige mar a bheadh drantán madaidh ann — drannadh madaidh; madadh ag nochtú a dhrandail
Ná bí ag déanamh madaidh dhíot féin ag drantán gháire mar sin. Má tá gáirí le déanamh agat, déan ceart é, sin nó lig dhó
 
dreach
Ná bac le fear Achréidh a mhic ó. Breathnaigh chomh bláfar agus a bhíos siad. Diabhal mé go bhfeicfeá na fataí ag gáirí agus an ghabáiste ag briseadh amach ina ndreach. Ach m'anam nach bhfeicfidh tú ag briseadh amach i ndreach Mh. Bh. ach gearbaigh agus neascóideachaí agus salachar rásúir agus easpaí agus chuile rud is measa ná a chéile
 
Ní choinneodh an teanga a bhí aige muis coinneal don teanga a bhí ag dreolán de mháistrín scoile a bhí ansin thoir. Bhí sí thrí lasadh ar fad aige. Chuala mé oíche é thoir tigh Th. — oíche a raibh mé ag ól ann — agus shíl mé go gcuireadh duine eicínt a dhrad ina bholg leis an loscadh mionnán mór a bhí air. Ach 'sé an chaoi a raibh siad ag scairtíl gháire faoi
 
Tá sé sin an-stuacach. Ní call duit drúcht ná báisteach a rá leis agus aithneoidh tú pus air ina dhiaidh sin go ceann seachtaine. Nár bhuail sé leithead a chraicinn ar T. Th. oíche a raibh sé ar cuairt ann faoi rá is a dhul ag gáirí faoin mada nó faoin gcat. Ach duine soilíosach ina dhiaidh sin é má tá rud aige ort
+
dubh 1
Bhí a chroí ina ghual dubh istigh ina lár ón lá sin. Bhí deireadh a chuid gáirí déanta
TUILLEADH (1) ▼
Ní bheannaím dhó dubh ná dath. Dhá bhféadadh duine beannú dhó ach gan mór ná beag thairis sin a dhéanamh leis, bheadh an scéal ceart, ach do dhúshlán déan sin. Má bhíonn sé ag beannú dhuit chor ar bith, ní mian leis gan a bheith ina dhá chuid déag leat, ach is gearr idir a ghol agus a gháire