Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: suim

→ fios

Ná téirigh suas ag an damhsa sin anocht. Níl a fhios go té sin. Dhá mbeadh bleitheach ólta ag an ngrísc sin as L., ba bheag an tsuim a bheadh acu gléasadh buailte a thabhairt duit

→ comhfhios

I nDomhnach, tá siad dhá hardú leob anois i ngan fhios ais i gcomhfhios. Maidir le go bhfuil suim acub duine dhá bhfeiceáil, dheamhan a dhath, ach an oiread is dá mba leob fhéin í. Múinfidh sin mise aríst gan mo chuid móna a chur amach ann.

+

→ baile

Dhá mbeadh suim ina theach ná ina bhaile aige, ní ag imeacht ar an mbóithreoireacht sin a bheadh sé.

TUILLEADH (1) ▼

Dheamhan suim soip aige i dteach ná i mbaile.

→ bealach

Má tá aon tsuim in do shláinte agat, fanfaidh tú amach as a bhealach siúd ar fad.

→ seanbhaile

Ní áit buaile ná seanbhaile do dhuine ar bith a bhfuil aon tsuim ina anam aige, teach amhas mar é seo.

+

→ beo 2

An bhfuil suim ar bith agat in do bheo ná in do mharbh nó cén cat mara atá do do tharraingt siar ar an mbaile sin.

TUILLEADH (2) ▼

Fear ar bith a chuaigh isteach ina lár sin, déarfainn gur fear é gan mórán suim ina bheo ná ina mharbh.

A Thiarna, nach diabhlaí beag an tsuim atá ina bheo ná ina mharbh ag an ngasúr sin, a dhul ag marcaíocht ar an mbromach agus gan fhios aige nach tosaí ar gabháil dá tóin in airde a dhéanfadh sí agus é a chaitheamh anuas.

→ bodhránach

Má tá suim in do theachtaireacht agat, cuir duine gusúil léithe agus ná bí i dtuilleamaí an bhodhránaigh sin a thiocfadh ar ais aríst b'fhéidir agus a dhá láimh chomh fada le chéile.

→ bollaireacht

Níl suim ar bith ag muintir an bhaile ann. Séard a bhíonns siad ag gáirí faoina chuid bollaireachta.

→ buinne 1

Fuair T. C. agus N. bairille beag sa mbruth faoi thír tá suim blianta ó shin. D'áitigh ar an mbeirt ag dul dó ag ceapadh gur ól a bhí ann, agus ba ea freisin, agus ná raibh Dia leis murar thit an buinne tónach anuas lofa dhe agus dheamhan deoir a d'fhan ann nár dóirteadh amach sa snátha mara. Shuigh an cúpla síos ar an duirling ag caoineadh na héadála! Deir siad fhéin gur 'rum' a bhí ann, ach is dona a chreidfinn é.

→ ainm

Is beag an suim atá aige siúd duine a bhaint as a ainm.

→ airde 1

Ní mór dhuit an mhochóireacht a chaitheamh in airde má tá suim ar bith in do shláinte agat.

→ anam

Is beag an suim atá inár n-anam againn agus chomh daor agus a cheannaigh Mac Dé muid.

+

→ anuas

Chónaigh sé ansin le suim achair blianta anuas.

TUILLEADH (1) ▼

Le suim achair anuas, is mór a bochtaíodh iad.

→ anó

Níor cheart go mbeadh suim ar bith aige san anó; tá an chleachtadh mhór aige air anois.

→ araoid

Ná cuir ceist ná araoid air; má tá suim in do shláinte agat.

→ fiannach

Is seanghnás fiannach é sin sa tír seo. Ach tá an aos óg ag ligean as. Níl suim ná suaiméad ag na daoine óga i rudaí mar sin. Is cuma leofa é ach a sáith báire a fháil.

→ foscadh

Nuair a cuireadh isteach sa bpríosún é an uair sin faoi dhíol an phlúir, baineadh an pinsean dó. Ba chuma dhó aige ná uaidh é scáth chúig phunt sa mbliain, agus ina dhiaidh sin féin dhá bhfágadh duine bliain gan tarraingt é, thiocfadh sé chun suime. Ní airíonn duine foscadh na toime nó go mbaintear í

→ fostaigh

Is maith nach mór do dhuine a bheith ar a mhaidí má chaitheann sé píosa cainte a dhéanamh do na póilíos sin. Beidh siad ag iarraidh breith ar theanga ort. 'Sé an rud nach gcuirfeása suim ar bith ann an rud a ndéanfaidh siadsan scéal mór dó

→ fómhar

Gaoth aneas a thiocfas anois go bhfeice tú suim achair. Gaoth an fhómhair taobh ó dheas, adeir siad.

→ ionadh

Ní bheadh lá ionadh orm dhá dtiteadh an t-aer ar an talamh agus a laghad suime agus atá ag daoine i nDia agus sa Maighdean Ghlórmhar

→ fuarchúiseach

Siúl abhaile! Ní áit buaile ná seanbhaile dhúinn é seo feasta. Is fuarchúiseach an áit é ag an té nach bhfuil aon tsuim aige i ndamhsa, rud nach bhfuil agamsa anocht

+

→ dealg

An bhfeiceann tú mac P. N. atá san easpaicil le dul chun bliana lena láimh. Is mór adéarfá dhá dtugadh duine tsiocair dhó féin, ach 'sé a raibh de shiocair aige sin é a bheith ag briseadh cloch le oirdín ansiúd in aice an tí. D'éirigh fleasc beag den chloich — fleasc a bhí chomh tanaí le lann scine. Bhuail sé sa láimh é. Níor chuir sé suim ar bith ann, mar níor fhuiligh sí féin air. Dheamhan oiread is cuimhniú a rinne sé air go ceann seachtaine aríst, nuair a shéid sí suas. Rinne sí bollóg le at. Sin é an uair a chuimhnigh sé ar na clocha. Chuaigh sé go dtí an dochtúr agus chuir sé san easpaicil ar an bpointe é, agus tá sé ann ó shin. Déarfá go mba fánach an tsiocair a bhí ag an duine bocht sin. Ach sin é. Níl lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis

TUILLEADH (1) ▼

Bhí gearrbhodach ag L. Sh. Ph. Níorbh fhéidir a choinneáil istigh, ach ag bóithreoireacht ó oíche go maidin. Bhuail sé agus mharaigh sé é, agus thug sé chuile dhíol air go minic. Chodlaíodh sé sa gcró leath na n-oícheanta an áit a gcuireadh an t-athair an glas ar an doras. Bhí bó aige le aghaidh lao an oíche seo agus b'éigean dó fanacht ina shuí dhá cionn. Tháinig an mac domhain san oíche. Ní bhíodh an t-athair ag cur araoide ar bith an uair seo air — bhí sé sáraithe aige agus gan maith dhó ann. Dar fiagaí dúirt sé an oíche seo leis gan drochmhúineadh ar bith: 'is fhearr leat ag bóithreoireacht agus ar do chuid drabhláis,' adeir sé, 'ná a theacht isteach in am, agus aire a thabhairt don bhó, i leaba t'athair bocht a bheith caillte anseo dhá cionn.' Níor dhúirt an stócach tada ach bualadh siar a chodladh. Chuaigh an t-athair a chodladh as sin go maidin. Nuair a d'éirigh siad ar maidin, ní raibh an gearrbhodach sa teach, ná ar an mbaile. Cuireadh tuairisc, ach ní raibh fáil in áit ar bith air. D'fhan mar sin go bhfaca siad suim aimsire agus gan tuairisc ná fairnéis air, ar an bhfad sin. Sin é an uair a scríobh sé as Meiriceá agus chuir sé céad punt abhaile ar aon láimh amháin. Bhí an-tsaothrú dhó ar an railway. 'Sé an focailín sin adúirt a athair a spadhar é, i gcruthúnas duit nach bhfuil lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis

→ deatach

Mo dheatach uirthi le cleas a dhéanamh! Shílfeá mura bhfuil cuibhiúlacht inti, go mbeadh suim aici sa bposta atá aici. Mura bhfaighe sí bóthar anois, tá an t-ádh uirthi!

+

→ diaidh

Fuair sé an leabhar sin tá trí seachtainí ó shin, agus níl a dhath di i ndiaidh a chéile anois aige. Sin é an diabhlánach agat. Nach beag an tsuim atá aige cá bhfaighfear airgead

TUILLEADH (1) ▼

Chaith an t-athair amach é, gan oiread is a bheannacht a thabhairt dó, agus d'imigh leis i ndiaidh a chinn roimhe. Casadh ag obair ag ceithearnach láidir é a raibh iníon aige. Birín aon tsúil a bhí san iníon agus nár ghlac sí grá dhó, agus nár phós sí é. Tháinig sé ar ais anseo ar cuairt suim achair blianta ina dhiaidh sin, agus é ina dhuine uasal. Ba mhaith an mhalrait aige sin é. Deir siad gur fearr an t-ádh ná éirí go moch

→ diomdha

Beidh diomdha na bruíne ort má théann tú sa gceann sin leis. Diabhal bréag nach mbeidh. Is oilce iad seo eile ná na heasógaí má bhaineann tú astu é. Meas tú an mbeadh suim acu sin iarraidh mharfach a thabhairt duit. Dheamhan a dhath!

→ diúgaireacht

Tá ceann beag ag N. agus ní dhéanann sé suaimhneas ar bith ach ag diúgaireacht leis i gcónaí. Dar brí an leabhair, chuirfeadh sé carghas ort ag breathnú air. Dheamhan suim ar bith aici féin ann. Dúirt mise léithe é a thabhairt siar go bhfeicfeadh an dochtúr é. 'Dheamhan dochtúr muis,' adeir sí, 'ná cuid de dhochtúir. Bíodh sé ag diúgaireacht leis ansin agus a chead sin aige. Nuair a thogrós sé stopadh, stopfaidh sé. Níl cheal ar bith air. Daighean páiste sa tír a fuair a aire sin; ach aon mhaith amháin dom é.' Dheamhan cás ar bith aici ann. 'Sí nach bhfuil an scrupall inti. Shílfeá gurb é an chaoi a mbeadh sí gothúil go bhfaigheadh aon duine caidéis don pháiste, agus níl aon duine dhá bhfeicfeadh é nach gcaithfeadh caidéis eicínt a fháil dó. Scrúdfadh a chuid diúgaireachta na clocha glasa — scrúdfadh sin

→ dlaoithigh

Dhá mbeadh suim in t'asal agat, gheofá do chíor agus do raca, agus dhlaoithfeá anuas moing an asail sin nó go mbeadh sé ar nós an asail a bhíodh ag an mbeirt chailleachíní a bhí ar an mB. A. Tá tú in do dhroch-cheann don asal!

→ dochtúr

Scread mhaidne air, an dochtúirín sciorta! Ní thabharfainn mo sheanasal chuige, agus is beag mo shuim ann

→ dol 1

Fuair sé an t-airgead sin uileag in aon dol amháin, chuile phínn dhe. Ba bhreá an tsuim airgid é mar sin in éindí. Bheadh sásamh air

→ draoi

Bhí an draoi seo thiar ag M. Ch. ag rá nach mbeadh an cogadh thart fós go bhfeicfeá suim aimsire. Tá fios (fáistine, tairngreacht) aige siúd pé ar bith cá bhfuair sé é

→ dreach

Bail ó Dhia ort! Dreach ar an bhfarraige inniu! An bhfeiceann tú chomh coipthe agus atá sí. Tá liagáin farraigí cháite ag briseadh ar Mhullán an D. É. Ná bac le lá ar bith a bhfeicfidh tú sa meath sin í (an fharraige). Ní lá é atá in araíocht a dhul chun farraige ar chaoi ar bith, má tá aon tsuim in do shaol agat. Tá sé ceart go leor ag curachóirí na T. B. atá taithithe ar fharraige mhóir. Ach a (ár) leithidí s'againne — aineolaithe. Ar ndóigh, ní curachóirí atá sa tír seo

→ droichead

Ba gheall le dhul ar dhroichead spioróide an áit a ndeachaigh sé. Dhá mbogadh sé a ghreim chor ar bith, bhí a chnaipe déanta. Ina chuailín cnámh a gheofaí é. Shílfeá go mbeadh suim ina anam aige thar is a bheith ag dul suas ar áiteachaí den tsórt sin. 'Sé an uair a bheas duine ina smairtíneach (mairtíneach), agus nach mbeadh aon fháil aige ar a shláinte, an uair a chaoinfeas sé rud den tsórt sin

→ dubhlaoisc

Théadh na hailleadóirí sin síos leis an aill go dtéidís go dubhlaoisc go minic. Ba saothraithe an greim acu é mo choinsias. Ach dheamhan suim a bhíodh acu ann. Níl sé leath chomh baolach agus a cheapfá. Namhaid í an cheird gan a foghlaim, adeir siad

→ dálach

Bhí mise in áit agus ní aithneofá an Domhnach thar an dálach ann. Maidir le go raibh suim sa Domhnach, dheamhan a bholadh!

→ déanta

Ní chuirfinn suim ar bith ansin. Má tá i ndán éirí dhó éireoidh sé, dhá mbeadh déanta lena bhás ag dochtúirí na cruinne agus ag feara Fáil. Beannacht Dé dhuit. Cé mhéad duine a chonaic muid cheana a bhí tugtha suas ag dochtúirí, agus 'siad atá luath láidir inniu. Is fearr é Dia ná dochtúr ar bith

→ díle 1

M'anam nach ina braonachaí atá an bháisteach anuas ann anois ach ina díle. Fear ar bith a bhfuil aon tsuim aige ina chuid éadaigh anois fanadh sé as. Is mór an t-ár é an súí ann

→ díomhaointeas

Dhá mbeadh suim in do gharraí agat, ní ag breathnú ar a colpaí a bheifeá, ach ag tabhairt cíoch do do láí. Ach is mór a bhíos le feiceáil ag an díomhaointeas, adeir siad

→ dúchas

Diabhal suim ar bith ag J. in airgead. Chaithfeadh sé airgead na hairí agus bíodh sé aige. Chuaigh sé in aghaidh dúchais ceart muis. Ach bíonn coilíneach ar chuile thréad adeir siad

→ dúil

Dhá bhfeicinnse feoil a bheadh an-gheal, chuirfeadh sí col orm. Ba é mo dhóthain é le mo dhúil a bhaint as feoil go bhfeicinn suim aimsire aríst. Chaith mé dhá bhliain cheana gan oiread is a dhath feola a chur ar mo bhéal an áit a bhfaca mé muiceoil ag an teach uair …

→ téigh amach

Chuaigh scéal eicínt amach uirthi gur ghoid sí airgead agus ní raibh ann ach pait. Nach diabhlaí beag a shuim a bhíos ag cuid de na daoine clú daoine eile a reic

→ téigh chun

Tá sé ag dul chun suime duit féin chomh maith liomsa (fc. suim)

→ téigh síos le

Tá suim mhór aige siúd in do chuid féir go deimhin! Nach bhfuil a fhios ag do chroí istigh nach in éadan féir a ghabhfas sé siúd Dé Domhnaigh dhuit. Dheamhan é, dhá lobhadh sé sa tsraith. Tá mé siúráilte nach bhfuil ag dul síos leis ach féar muis!

→ téigh thar

Ná bac liomsa ná le mo chuid creathnaigh. Tá creathnach ag dul fúm is tharam chuile lá, ach ní móide go gcreidfeá mé má dheirim leat nach ndeachaigh aon cheo dhe ar mo bhéal le deich mbliana. Tá sé chomh fairsing againne agus nach bhfanann leath suime againn ann

suim (49)