Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

suim (24)

 
Bhí mise in áit agus ní aithneofá an Domhnach thar an dálach ann. Maidir le go raibh suim sa Domhnach, dheamhan a bholadh!
+
dealg
An bhfeiceann tú mac P. N. atá san easpaicil le dul chun bliana lena láimh. Is mór adéarfá dhá dtugadh duine tsiocair dhó féin, ach 'sé a raibh de shiocair aige sin é a bheith ag briseadh cloch le oirdín ansiúd in aice an tí. D'éirigh fleasc beag den chloich — fleasc a bhí chomh tanaí le lann scine. Bhuail sé sa láimh é. Níor chuir sé suim ar bith ann, mar níor fhuiligh sí féin air. Dheamhan oiread is cuimhniú a rinne sé air go ceann seachtaine aríst, nuair a shéid sí suas. Rinne sí bollóg le at. Sin é an uair a chuimhnigh sé ar na clocha. Chuaigh sé go dtí an dochtúr agus chuir sé san easpaicil ar an bpointe é, agus tá sé ann ó shin. Déarfá go mba fánach an tsiocair a bhí ag an duine bocht sin. Ach sin é. Níl lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis
TUILLEADH (1) ▼
Bhí gearrbhodach ag L. Sh. Ph. Níorbh fhéidir a choinneáil istigh, ach ag bóithreoireacht ó oíche go maidin. Bhuail sé agus mharaigh sé é, agus thug sé chuile dhíol air go minic. Chodlaíodh sé sa gcró leath na n-oícheanta an áit a gcuireadh an t-athair an glas ar an doras. Bhí bó aige le aghaidh lao an oíche seo agus b'éigean dó fanacht ina shuí dhá cionn. Tháinig an mac domhain san oíche. Ní bhíodh an t-athair ag cur araoide ar bith an uair seo air — bhí sé sáraithe aige agus gan maith dhó ann. Dar fiagaí dúirt sé an oíche seo leis gan drochmhúineadh ar bith: 'is fhearr leat ag bóithreoireacht agus ar do chuid drabhláis,' adeir sé, 'ná a theacht isteach in am, agus aire a thabhairt don bhó, i leaba t'athair bocht a bheith caillte anseo dhá cionn.' Níor dhúirt an stócach tada ach bualadh siar a chodladh. Chuaigh an t-athair a chodladh as sin go maidin. Nuair a d'éirigh siad ar maidin, ní raibh an gearrbhodach sa teach, ná ar an mbaile. Cuireadh tuairisc, ach ní raibh fáil in áit ar bith air. D'fhan mar sin go bhfaca siad suim aimsire agus gan tuairisc ná fairnéis air, ar an bhfad sin. Sin é an uair a scríobh sé as Meiriceá agus chuir sé céad punt abhaile ar aon láimh amháin. Bhí an-tsaothrú dhó ar an railway. 'Sé an focailín sin adúirt a athair a spadhar é, i gcruthúnas duit nach bhfuil lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis
 
Ní chuirfinn suim ar bith ansin. Má tá i ndán éirí dhó éireoidh sé, dhá mbeadh déanta lena bhás ag dochtúirí na cruinne agus ag feara Fáil. Beannacht Dé dhuit. Cé mhéad duine a chonaic muid cheana a bhí tugtha suas ag dochtúirí, agus 'siad atá luath láidir inniu. Is fearr é Dia ná dochtúr ar bith
 
Mo dheatach uirthi le cleas a dhéanamh! Shílfeá mura bhfuil cuibhiúlacht inti, go mbeadh suim aici sa bposta atá aici. Mura bhfaighe sí bóthar anois, tá an t-ádh uirthi!
+
diaidh
Fuair sé an leabhar sin tá trí seachtainí ó shin, agus níl a dhath di i ndiaidh a chéile anois aige. Sin é an diabhlánach agat. Nach beag an tsuim atá aige cá bhfaighfear airgead
TUILLEADH (1) ▼
Chaith an t-athair amach é, gan oiread is a bheannacht a thabhairt dó, agus d'imigh leis i ndiaidh a chinn roimhe. Casadh ag obair ag ceithearnach láidir é a raibh iníon aige. Birín aon tsúil a bhí san iníon agus nár ghlac sí grá dhó, agus nár phós sí é. Tháinig sé ar ais anseo ar cuairt suim achair blianta ina dhiaidh sin, agus é ina dhuine uasal. Ba mhaith an mhalrait aige sin é. Deir siad gur fearr an t-ádh ná éirí go moch
 
díle 1
M'anam nach ina braonachaí atá an bháisteach anuas ann anois ach ina díle. Fear ar bith a bhfuil aon tsuim aige ina chuid éadaigh anois fanadh sé as. Is mór an t-ár é an súí ann
 
Beidh diomdha na bruíne ort má théann tú sa gceann sin leis. Diabhal bréag nach mbeidh. Is oilce iad seo eile ná na heasógaí má bhaineann tú astu é. Meas tú an mbeadh suim acu sin iarraidh mharfach a thabhairt duit. Dheamhan a dhath!
 
Dhá mbeadh suim in do gharraí agat, ní ag breathnú ar a colpaí a bheifeá, ach ag tabhairt cíoch do do láí. Ach is mór a bhíos le feiceáil ag an díomhaointeas, adeir siad
 
Tá ceann beag ag N. agus ní dhéanann sé suaimhneas ar bith ach ag diúgaireacht leis i gcónaí. Dar brí an leabhair, chuirfeadh sé carghas ort ag breathnú air. Dheamhan suim ar bith aici féin ann. Dúirt mise léithe é a thabhairt siar go bhfeicfeadh an dochtúr é. 'Dheamhan dochtúr muis,' adeir sí, 'ná cuid de dhochtúir. Bíodh sé ag diúgaireacht leis ansin agus a chead sin aige. Nuair a thogrós sé stopadh, stopfaidh sé. Níl cheal ar bith air. Daighean páiste sa tír a fuair a aire sin; ach aon mhaith amháin dom é.' Dheamhan cás ar bith aici ann. 'Sí nach bhfuil an scrupall inti. Shílfeá gurb é an chaoi a mbeadh sí gothúil go bhfaigheadh aon duine caidéis don pháiste, agus níl aon duine dhá bhfeicfeadh é nach gcaithfeadh caidéis eicínt a fháil dó. Scrúdfadh a chuid diúgaireachta na clocha glasa — scrúdfadh sin
 
Dhá mbeadh suim in t'asal agat, gheofá do chíor agus do raca, agus dhlaoithfeá anuas moing an asail sin nó go mbeadh sé ar nós an asail a bhíodh ag an mbeirt chailleachíní a bhí ar an mB. A. Tá tú in do dhroch-cheann don asal!
 
Scread mhaidne air, an dochtúirín sciorta! Ní thabharfainn mo sheanasal chuige, agus is beag mo shuim ann
 
dol 1
Fuair sé an t-airgead sin uileag in aon dol amháin, chuile phínn dhe. Ba bhreá an tsuim airgid é mar sin in éindí. Bheadh sásamh air
 
draoi
Bhí an draoi seo thiar ag M. Ch. ag rá nach mbeadh an cogadh thart fós go bhfeicfeá suim aimsire. Tá fios (fáistine, tairngreacht) aige siúd pé ar bith cá bhfuair sé é
 
dreach
Bail ó Dhia ort! Dreach ar an bhfarraige inniu! An bhfeiceann tú chomh coipthe agus atá sí. Tá liagáin farraigí cháite ag briseadh ar Mhullán an D. É. Ná bac le lá ar bith a bhfeicfidh tú sa meath sin í (an fharraige). Ní lá é atá in araíocht a dhul chun farraige ar chaoi ar bith, má tá aon tsuim in do shaol agat. Tá sé ceart go leor ag curachóirí na T. B. atá taithithe ar fharraige mhóir. Ach a (ár) leithidí s'againne — aineolaithe. Ar ndóigh, ní curachóirí atá sa tír seo
 
Ba gheall le dhul ar dhroichead spioróide an áit a ndeachaigh sé. Dhá mbogadh sé a ghreim chor ar bith, bhí a chnaipe déanta. Ina chuailín cnámh a gheofaí é. Shílfeá go mbeadh suim ina anam aige thar is a bheith ag dul suas ar áiteachaí den tsórt sin. 'Sé an uair a bheas duine ina smairtíneach (mairtíneach), agus nach mbeadh aon fháil aige ar a shláinte, an uair a chaoinfeas sé rud den tsórt sin
 
Théadh na hailleadóirí sin síos leis an aill go dtéidís go dubhlaoisc go minic. Ba saothraithe an greim acu é mo choinsias. Ach dheamhan suim a bhíodh acu ann. Níl sé leath chomh baolach agus a cheapfá. Namhaid í an cheird gan a foghlaim, adeir siad
 
Diabhal suim ar bith ag J. in airgead. Chaithfeadh sé airgead na hairí agus bíodh sé aige. Chuaigh sé in aghaidh dúchais ceart muis. Ach bíonn coilíneach ar chuile thréad adeir siad
 
dúil
Dhá bhfeicinnse feoil a bheadh an-gheal, chuirfeadh sí col orm. Ba é mo dhóthain é le mo dhúil a bhaint as feoil go bhfeicinn suim aimsire aríst. Chaith mé dhá bhliain cheana gan oiread is a dhath feola a chur ar mo bhéal an áit a bhfaca mé muiceoil ag an teach uair …
 
Chuaigh scéal eicínt amach uirthi gur ghoid sí airgead agus ní raibh ann ach pait. Nach diabhlaí beag a shuim a bhíos ag cuid de na daoine clú daoine eile a reic
 
Tá sé ag dul chun suime duit féin chomh maith liomsa (fc. suim)
 
Tá suim mhór aige siúd in do chuid féir go deimhin! Nach bhfuil a fhios ag do chroí istigh nach in éadan féir a ghabhfas sé siúd Dé Domhnaigh dhuit. Dheamhan é, dhá lobhadh sé sa tsraith. Tá mé siúráilte nach bhfuil ag dul síos leis ach féar muis!
 
Ná bac liomsa ná le mo chuid creathnaigh. Tá creathnach ag dul fúm is tharam chuile lá, ach ní móide go gcreidfeá mé má dheirim leat nach ndeachaigh aon cheo dhe ar mo bhéal le deich mbliana. Tá sé chomh fairsing againne agus nach bhfanann leath suime againn ann