Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: deimhin

Nualitriú Bunlitriú

deimhin

—/d′iv′in′/

—sa leagan go deimhin amháin. Fágtar an go ar lár go minic. Deimhin ní dhéanfaidh sé mórán srl.

go dearfa; go cinnte, go siúráilte; gan aon amhras; gan bhréig; gan baol ar bith.

+–

Go deimhin ní dhéanfaidh sé mórán nó is cinnt air é

Deimhin is beag an bheann atá agam air

TUILLEADH (6) ▼

Go deimhin ba chóra dhó ciall a bheith aige agus gan a bheith ag imeacht ar an gcaoi sin!

Go deimhin bhuail! Chonaic mé é dhá bhualadh

Deimhin muise tá! Is agamsa is fhearr a fhios

Go deimhin muis, tá sé in am agat anois

Deimhin tá a mh'anam, agus go hard os cionn na trí scóir

Deimhin bhain muis. Chonaic mé dhá baint é

+–

Dar go deimhin ní dhéanfad!

Dar go deimhin muis, is deas an buachaill siopa a dhéanfadh sé

TUILLEADH (1) ▼

Dar go deimhin ní fhaca mé a leithide ariamh

+–

Go deimhin fhéin, is beag an dochar duit náire a bheith ort ag imeacht mar sin!

Go deimhin féin dhá mba duine den tsórt sin mé, is fadó a d'fhéadfainn é a bheith déanta agam

TUILLEADH (1) ▼

Go deimhin féin is mór a d'ól sé ariamh agus is dona a chuaigh sé dhó

+–

Go deimhin dhuit tá caint aige

Go deimhin duit, is gránna an cheird atá air!

TUILLEADH (1) ▼

Go deimhin duit ba chóra dhó sméaróid chéille eicínt a bheith aige feasta choíchin

+–

Go deimhin agus go dearfa, tá sé in am agat a theacht

Go deimhin agus go dearfa dhuit, níl a fhios agam céard is cor dó chor ar bith

TUILLEADH (1) ▼

Go deimhin agus go dearfa dhuit, ba deas an feic é ag teacht aniar dhó

+–Tá go deimhin — tá go cinnte; Tá go deimhin! — ní baol go bhfuil.  Is de réir béim na cainte atá an t-idirdhealú seo.  Níl béim ar bith ar an gcéad deimhin (tá go deimhin), ach tá sa dara ceann
Chuaigh go deimhin!  Baol air!

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Gheobhaidh go deimhin!  Gheobhaidh, nuair a gheobhas Pól a shúil!
Is maith é go deimhin! — níl aon mhaith leis
Dhéanfadh sé rud go deimhin!  Níl aon chíos ar an gcaint ar ndóigh!
Tá airgead aige.  Tá rud aige go deimhin!  Cac éanachaí i mBaile Átha an Rí, mar adeir N.
Dhéanfadh go deimhin!  Ní dhéanfadh sé púirín cearc, ní áirím teach
Deimhin is deas an chaint atá ort!
Deimhin is mór a bhaineas sé dhuit anois.  Tá tú róchaidéiseach uileag
Deimhin dhéanfása cat agus dá rioball dhá bhfaightheá cead do chinn!  Breá nach ndéanann tú rud eicínt mar sin
Is maith é go deimhin!  Ní fiú do sheacht mallacht é

deimhin in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Faitíos ar Sheán go deimhin! Fuair sé amach muise an fear a mbeadh faitíos air! — níl faitíos ar bith air

→ farasbarr

An gcuimhníonn tú ar an Lá Nollag a raibh muid ag ól thoir tigh Ph. Sh.? Tháinig M. P. Th. isteach agus d'ól sé buidéal pórtair. Chuaigh an láimh síos sa mbrollach, agus go deimhin tháinig sí aníos (le) sparán a raibh ceangal air! D'iontaigh sé a chúl linn gur thug sé an t-airgead aníos as agus gur chuir sé taisce aríst ar an sparán faoin gcích. An dara buidéal a d'ól sé, chuaigh sé siar sa sáinn siúd ar chúla an tsiopa leis an sparán a bhaint aníos aríst. Le earasbarr a chur ar an gcuibhiúlacht. Deile? — chuaigh sé ar cúlráid i riocht is go mbeadh cuibhiúlacht ní b'fhearr aige le luach na dí a fháil

→ focal

Bhí sí ag tabhairt cor na bhfocal dó, agus go deimhin má bhí fhéin, sí atá deas air. Diabhal bréag nach bhfuil! Ach cá bhfágfadh sí é? Inín Ú. Bh. Níor fhága sí dual ná slis amuigh

TUILLEADH (1) ▼

D'éirigh sciorradh focail dó agus sin é adúirt sé, ach go deimhin níor mhinic leis an gceann céanna an chuibhiúlacht a rá, níor mhinic sin

→ foirm

Bhí "Gaeilgeoirí" — brat acu — timpeall air seo thíos tráthnóna agus é ag inseacht dóibh. Go deimhin má bhí fhéin, ní raibh an rud a bhí sé a inseacht i gclár ná i bhfoirm. Ach cuireadh síos ar na leabhairíní é. Tiocfaidh siad leis!

→ fothair

Bíonn féar agus fothair ansin mar is mínleach ar fónamh é, ní hé sin don spíontán bradach atá anuas anseo. An bhfeiceann tú an baile sin thiar. Dheamhan dhá sheamaide istigh ar a fhuaid. Go deimhin ní talamh féir atá ann

→ freagra

Go deimhin agus go dearfa thug sé freagra slachtmhar orm!

→ freagraíocht

Sin í a bhfuil an fhreagraíocht trasna aici! Go deimhin is maith an t-ábhar í dhá haois!

TUILLEADH (1) ▼

Freagraíocht trasna a bhí ann i gcaitheamh na hoíche ag an mbeirt. Go deimhin, níl roghain na díogha le bhaint as an gcúpla céanna. An faobhar céanna atá ar chaon duine acu

→ fág i

Níor fhága mé pínn rua ina shiopa le bliain. Go deimhin ní theastódh uaim ach sin

→ fáinne

Bhí sí sin ina beathach chomh tógtha agus d'fheicfeá in do shiúl ionsaí nuair a cheannaigh sé ina gamhain í, ach chuirfeá amach i bhfáinne anois í. Níl bior eanga uirthi. Is beag an dochar di: cuibhrithe sna breaclachaí siúd ó tháinig an geimhreadh agus gan aon ghabháil a chaitheamh ariamh aici. Go deimhin ba chóir dhó náire a bheith air, amhgar a thabhairt do bheathach ar bith mar siúd

→ mórfhoclach

Dhá mbeadh sé ag dul a chodladh ina throscadh, bheadh sé mórfhoclach. Dar go deimhin bheadh. Ach is dual dó na floscaí a bheith aige. Bhídís ag a mháthair fhéin.

→ cailm

Tá cailm mhór air go deimhin — fear a d'ith ionann is punt feola inné!

TUILLEADH (1) ▼

Tá cailm mhór ort go deimhin — codaíocht is cluanaíocht agus neart díomhaointis! (duine a bhí ag fuasaoid tinnis agus nach raibh in acmhainn aon bhuille a dhéanamh, má b'fhíor dhó fhéin)

→ clab

Bhí clab troisc seo thíos ar cuairt ann, agus go deimhin má bhí fhéin, ní caoithiúil í — leasainm i ngeall ar an mbéal a bhí uirthi.

→ cleite

Ó chuaigh tú ag cur do chleite chor ar bith sa gcomhrá, go deimhin ní slachtmhar an cleite a chuir tú ann. Ní minic le tada ach leis an tútaíl a theacht as do bhéal.

→ clóic

Tá clóic mhór air go deimhin! — fear ar bith a bhíonns ina shuí le giolcadh na fuiseoige chuile mhaidin agus é spréachta ag dúiseacht chuile dhuine eile sa teach.

→ comaoin

Meas tú murach é bheith faoi chomaoin dom i ngeall ar an uair ar thug mé mo chapall dó, an ndéanfadh sé an méid sin gar dom. Baol air go deimhin! Sin é an buachaill céanna gur deacair leis soilíos a dhéanamh d'aon duine.

→ cosúlacht

Nach mé nach n-aithneodh é go deimhin! Síleann tú gur caoch atá mé! É fhéin nó a chosúlacht a bhí ann. Thabharfainn mionna an leabhair air!

→ cuideáin

Éan cuideáin í sin cheapfainn, ach go deimhin, tá boladh an fhraoigh ar an gcuid eile — tá sí sin strainséara, ach ón bhfraoch nó ón sliabh an dream eile atá ina buil. Is furasta a aithinte orthu é.

TUILLEADH (2) ▼

Bhí fámaire thart anseo sa samhradh agus go deimhin ba éan cuideáin críochnaithe é. Dhá bhfeictheá chomh buí chomh bealaithe agus a bhí sé, agus na bruachannaí a bhí amach ar a chuid liopaí. Dar liom fhéin gur ó réigiún coimhthíoch eicínt é. Bhí an-chanúint air freisin.

Go deimhin is beag a bheadh le déanamh agam a dhul suas in m'éan chuideáin go Contae na Mí, san áit nach bhfuil aithne ná eolas orm, ná fios ó Dhia anuas agam céard a dhéanfainn ann. Fuireoidh mé scaitheamh eile sa tseanghráinsigh seo, pé ar bith céard a dhéanfas Dia liom.

→ cíble

Bhuel tá fear sa mbaile as Meiriceá tigh Sh. Mh. Mh. ansin thiar, agus dhá gcloistheá é sin ag cíble, déarfá go deimhin go bhfuil caint aige. Ach má tá, dheamhan inti ach spruschaint.

→ bealach

Is deas é do bhealach go deimhin!

→ beann

Tá beann agam ort go deimhin! (adéarfadh duine le duine eile a bheadh ag bagairt achrainn, dlí, nó díoltais air)

→ béalóg

Go deimhin is mór an míshlacht ar do mhacasamhail de chailín óg béalóg mar sin a bheith in do dhrad!

→ coiric

Tá coiricín eicínt suas ar an gcaipín atá uirthi, agus go deimhin ní slachtmhar é. Is geall le 'gyspy' í.

→ cuilín

Go deimhin is deas é t'áit chuarta — teach a bhfuil cuilíní súí i chuile choirnéal ann.

→ bocht 1

Nach bocht dó go deimhin a bheith os cionn a chuid oibre agus an cúnamh atá aige! B'fhéidir, dhá mbeadh sé aonraic fearacht daoine eile, go mbeadh sé chomh mór chun deiridh le chuile dhuine.

→ bornóg

Is beag beag a bheadh le déanamh agat go deimhin, a dhul a chúnamh do Sh. M. agus a bhfuil de bhornógaí acub fhéin ann.

→ boscaed

Ghoid sé a sheaneire de chruit fhataí! Ghoid go deimhin! Dheamhan ceo le cion boscaeid a ghoid sé ar fad, ach is mó i gceist an méid sin acub ná dhá ngoideadh sé poll ar dhuine eile.

→ breá

Is breá í do chuid cainte go deimhin! — nuair a bheadh gráiscínteacht nó caint mhíthaitneamhach tarraingthe anuas ag duine.

→ ailím

Nach í an ailím í go deimhin! — nach í an éadáil í! Déarfaí é le rud nach mbeadh aon mheas ag duine air

→ ainm

Tá a gcaoi fhéin acub ar na hainmneachaí agus go deimhin ní deas iad (daoine adéarfadh Ted in áit Tadhg. Eily in áit Eibhlín, Delia in áit Bríd srl.)

TUILLEADH (1) ▼

Páidín: Dúirt sé go mba bacach mé; Tom: Go deimhin má dúirt fhéin, níor bhain sé tada as t'ainm thú (.i. is bacach thú)

→ aird 1

Go deimhin, is uair sna naoi n-aird a thaobhaíonn siad í anois ó cuireadh an t-athair.

→ aird 2

Bhí sé ag cur dhe, ach fuair sé aird go deimhin — níor tugadh aon ghéilliúint dó ná aon éisteacht

→ aire

Chuir mé aithne air, ar a dhul amach 'na aonaigh dhó, aire a thabhairt dhá chuid airgid, ach thug sé airde orm go deimhin!

TUILLEADH (1) ▼

Tá go leor ar a aire go deimhin! Ag imeacht ag déanamh bolg le gréin ar chnocáin!

→ araoid

Is mór an araoid a chuir tú air go deimhin!

→ athraigh

Mura n-athraí sé béasa, tá gnaithe mhór de theach aige go deimhin

TUILLEADH (1) ▼

Baol ar siúd go deimhin béasa a athrú: tá an iomarca dúil san ól anois aige le éirí as

→ feidheartha

Áit fheidheartha é B. Go deimhin ní tada eile é — áit sceirdiúil, scoite nó rite; áit mar a bheadh tamhnóg shléibhe ann; áit bhocht dhólom

→ fiann

Tá féith ó na Fianna in Patch. Go deimhin tá. Is furasta a aithinte ar an dá chaol láimhe atá aige é bail ó Dhia air! — tá sé ag dul i gcosúlacht le na Fianna i dtaobh spreacadh; tá dúchas na bhFiann ann

→ fiodrince

Go deimhin ní damhsa atá aige ná tada dhá shórt, ach bíonn sé ag fiodrince leis mar sin. Tá sé sách maith. Déanfaidh sé muide

→ foireann

Tá an seanghléas sin stiallta ó chéile go deimhin. Caithfear foireann nua a fháil gan mórán achair (úmachaí capaill cairte : bríste, coiléar srl.)

→ fonn

Tá fonn mór uirthi sin rud a fhoghlaim go deimhin!

TUILLEADH (2) ▼

Fataí a chur ab ea! Tá fonn mór ort go deimhin!

Fonn maitheasa ar T. go deimhin! Fuair tú amach é muis

→ forás

Is fear gan forás ar bith é. Dhá mbeadh aon fhorás air, ní cead lobhadh sna poill a thabharfadh sé dhá chuid fataí anuraidh cheal a gcur isteach. Go deimhin ní fear tíobhais é