déanta
1.
+–
De dhéanta na fírinne (déanta na fírinne), níl a fhios agam cé hé féin − leis an bhfírinne a dhéanamh; for a fact, as a matter of fact
Déanta na fírinne, chuaigh sé amach an uair sin agus ní fhaca muid ó shin é
TUILLEADH (3) ▼
Dhe dhéanta na fírinne, tá an t-airgead agam ach tá faitíos orm scaradh leis mar b'fhéidir go dtiocfadh éileamh air aríst
Déanta na fírinne, ní dhíolfaidh mé iad go sásaí mé mé fhéin go maith. Tá an iomarca caillte agam leo lena ligean uaim ar bheagán
De dhéanta na fírinne, phósfainn í an uair sin, ach ní raibh sí féin sásta, ainneoin gur shíl chuile dhuine gur mise a chuir suas dise, ach ní mé
2.
taithithe, cleachta. An t-aidiacht bhriathartha déanta a chuala mé i gcónaí sna leaganachaí thíos .i. déanta ar an scoil, déanta ar áit srl.
+–
Dhá mbeifeá déanta ar an áit, ní iarrfá a fhágáil choíchin − dhá mbeifeá taithithe ar an áit srl.
Chaith mise trí bliana in aon áit amháin i Londain, agus ní mó ná déanta ar an áit a bhí mé ina dhiaidh sin. Tá Londain san an-mhéid a mhic ó mo chroí
TUILLEADH (7) ▼
Dhá mbeadh sí ann go deo ní bheadh sí déanta ar an áit.
Tá sé in am aici anois a cuid uabhair a chaitheamh as a cloigeann agus a bheith déanta ar an áit seo feasta. Ach is deacair le beithígh bradacha an tsléibhe sin taithiú leis an gcladach. Dheamhan taithiú choíchin fhad is a gheobhas siad ceirt ar thom!
Tá sé chomh coimhthíoch ar na daoine inniu agus a bhí sé an chéad lá in Éirinn ar tháinig sé, théis go bhfuil sé in am aige feasta a bheith déanta ar na daoine
Sliabhadóir í. Nach bhfeiceann tú siúl fada an tsléibhe aici. Is fada go mbeidh sí déanta ar an gcladach, is fada sin
Is contúirt í an fharraige nuair a bhíos duine déanta uirthi féin. B'ait an curachóir é S. L. Ní bhfaightheá a leithide eile, dhá gcuirtheá slat ar sheacht bparóiste. Agus féacha ina dhiaidh sin, nach fánach an chaoi ar báitheadh é, an duine bocht …
Ní dhéanfaidh siad sin mórán cúis i gContae na Mí nó go mbeidh siad déanta ar an talamh agus ar an treabhadh. Agus is fada é sin. Is mór atá a fhios ag C. Sh. céard a bhaineas do chéachta go deimhin! Dá mba cloch a shínfí chuige agus rá leis go raibh duine de Chlainn Mhac C. ag teacht aníos an bóthar …
'Sé an diabhal dearg é mura bhfuil tú déanta ar an mbaile sin fós. Breá nach mbrúnn tú orthu. Ní fhéadfaidh siad thú a ithe. Buail amach ar cuairt, agus déan teanntás orthu. Chonaic mise laethúil fáilí ariamh iad, ach tá an iomarca den phúcaíocht ag siúl leat féin ó chaithfeas mé a rá leat …
+–
Ní iontas ar bith dhó a bheith místuama agus gan é déanta ar an obair chor ar bith fós. Tógfaidh sé scaitheamh air a theacht isteach uirthi. Is namhaid í an cheird gan a foghlaim bíodh a fhios agat
Droch-bhicycle é sin; nó go mbeifeá déanta air, ach ó bheifeá, ní iarrfá a mhalrait go deo. Tá sé seacht mbliana agamsa anois agus bhain mé an-cheart dó (de). D'aireofá buille trom é i dtosach ach ní fhágfaidh sé ar an mbóthar choíchin thú, murab é do chiontsiocair féin é. Sin rud amháin faoi ar chaoi ar bith
TUILLEADH (2) ▼
Deir siad an dream atá ag imeacht sna báid aeir sin nach mbeadh luí ar bith acu le mótair ná le soithigh. Ní bheadh a ndóthain éascaíochta iontu dóibh. Chreidim gurb é an chaoi é, ó bheas duine déanta ar rud ar bith, nach mbíonn aon tsásamh aige ann dhá uireasa. Ní thuas iontu sin ab fhearr liom a bheith mar sin féin, agus gunnaí móra ag loscadh leat den talamh
Mura bhfuil sé déanta ar an scoil feasta choíchin ná bac leis. Tá a chuid scoile ar iarraidh déarfainn. Dódh sé a chuid leabhar agus fanadh sé sa mbaile
3.
cinnte dhe, ag súil le, ag cruthú.
+–
Bhí déanta lena bhás − bhíothas cinnte go bhfaigheadh sé bás; síleadh nach raibh i ndán éirí dó
Peaitch bocht, tá sé ar na preaba deireanacha. Tá déanta lena bhás
TUILLEADH (9) ▼
Chuala mé go raibh siad déanta lena bhás. Nach diabhlaí sin, agus gan ann ach fear óg. Má tá sé dhá scór, 'sé a chlochneart é. Níl sé lá ná leiceann thairis
Is ait an mac é an saol gan doubt ar bith. Tá siad déanta lena bhás anocht, agus nach bhfuil sé ach arú aréir go deireanach ó chonaic mé ag caitheamh léim fhada ansin thíos é, agus má bhí féin, níor náire dhó sin. Ní raibh aon fhear ansin in ann a dhul fhoisceacht go mbeannaí Dia dhó
Bhí déanta lena bás ag dochtúirí agus ag sagairt agus ag chuile dhuine. Eitinn a bhí uirthi agus chuaigh sí go doras an bháis léithe ceart go leor. Ach an té nach mbíonn an t-imeacht air, dheamhan bás ná bascadh a theagas air. 'Sí atá seanbheo inniu, agus is gearr go mbeidh inín ina méid féin aici, bail ó Dhia agus ó Mhuire orthu beirt
Ní chuirfinn suim ar bith ansin. Má tá i ndán éirí dhó éireoidh sé, dhá mbeadh déanta lena bhás ag dochtúirí na cruinne agus ag feara Fáil. Beannacht Dé dhuit. Cé mhéad duine a chonaic muid cheana a bhí tugtha suas ag dochtúirí, agus 'siad atá luath láidir inniu. Is fearr é Dia ná dochtúr ar bith
Tá déanta lena bhás. Níl aon tsúil go dtabharfaidh sé mórán leis an oíche leis. Tá srannán ann anois a chloisfeá go réidh socair amuigh ag céim na sráide. Chuaigh an ola air inniu
Is minic cheana a bhí déanta lena bás, ach tá sí sin chomh cruachúiseach le glasmhíol Márta. Ní mharódh tada í sin mura bhfaigheadh sí amlua faoi dhrochthuairt sneachta; sin nó reo sa sioc
Is beag an t-ionadh go bhfuil déanta lena bás, más í an tseanbhean seo thuas atá tú a rá. Tá aois mhór aici, agus níor fhan lúb ar bith inti le gairid. Dhá bhfaigheadh chuile dhuine an oiread saoil léithe, ní bheadh aon údar clamhsáin acu
Sin é an chaoi a mbeadh sé sin ag ithe agus ag gearradh ar chuile dhuine dhá mbeadh déanta lena bhás. Ní fhaca mé a chuid seamsánacht ag aon duine i gcaitheamh an tsaoil ariamh. Ach níl aird ar bith le tabhairt air. Sin é a bhealach. Dheamhan peaca air
Tá déanta lena bhás. Lig de do chuid cumadóireachta anois. Dheamhan tinneas ná tromas air más in é do scéal. Nach bhfaca mé ag stolladh rómhair é sa ngarraí ó dheas den teach inné agus mé ag dul thart
4.
críochnaithe, amach is amach.
+–
Sin í na hÉamainn déanta — tá gaol aici le na hÉamainn, agus is leo atá sí ag dul ar gach uile bhealach. B'fhéidir nach mbeadh an gaol ann scaití, ach go mbeadh an chosúlacht an-mhór i gcruth nó i dtréathra .i. 'Sé de Valera déanta é — tá sé ag dul i gcosúlacht díreach le Mac Uí de Valera as a chruth. Is Máilleach déanta é — tá bealaí agus tréathra na Máilleach uilig ag siúl leis
'Sé P. L déanta é: an spágaireacht cheannann chéanna, an bruas céanna agus go fiú is an "'Muire muise" tá sé aige
TUILLEADH (10) ▼
Sin é muintir Ph. Th. Mh. déanta. An bhfaca tú an stiúir a chuireas sé air féin agus é ag inseacht rud ar bith dhuit? An stiúir chéanna a bhíodh ar Ph. Th. Mh. go ndéana Dia grásta air
Nach mbeadh a fhios agat gurb é Spairteog déanta é. Féacha chomh fearúil agus atá an imeacht atá faoi
Sin é Hitler déanta. Bhfaca tú a shamhail ariamh ach é ó phictiúr Hitler. Ní bheadh a fhios ag duine cén breed a bheadh sa dream céanna
Níl ann ach malrachín ach is Curraoineach déanta é ina dhiaidh sin. Tá sé ag imeacht i ndoirse dúnta ag tóraíocht scéalta cheana féin
'Sé P. Ó N. déanta é. 'Siad an dhá chopóig chluas atá air ar chaoi ar bith. Shílfeá go mbeidís siúd sa mbealach air
Is Árannach déanta í. Tá an-tslinneáin agus an-chlár droma aici, bail ó Dhia agus ó Mhuire uirthi
'Siad an mhuintir thiar déanta é. D'aithneofá an truisle cheana féin ann, ainneoin nach bhfuil sé thar naoi nó deich de bhlianta. Agus ar thug tú faoi deara chomh buí bealaithe agus atá sé
Diabhal fear beo a d'fheicfeadh é nach n-abródh gur tincéara déanta é. Tá an ghruaig agus an ceannaghaidh céanna air agus atá ar na M.s a d'fheicfeá ag dul thart ansin
'Siad Clainn nDonnchadha déanta iad clann L. sin. Faltanas mhuintir Laoi agus buille feill Chlann nDonnchadha a chuala mé ariamh. Is acu sin atá an buille feill ar chaoi ar bith. Bheadh an tsúil ar do bhois acu shula d'aireofá é
Deile céard í ach bean Achréidh déanta. Óna máthair a thug sí na bealaí sin. As an Achréidh muintir na máthar fréna chéile. Ach shílfeá go bhfuil siad chomh fada san áit seo anois agus go mbeidís taithithe ann
Féach freisin
déanta in iontrálacha eile (50+)
→
fara
Tá lot déanta ag an ógánach sin (an sionnach) anseo le bliain. Dar fia tá! Meas tú nár scuab sé sé cinn de chearca breá amach den fhara uaim. Fuair sé ligean eicínt orthu. 'Sé atá i riocht
Aimsir fhearthainne den tsórt seo, b'fhearr do dhuine fanacht chois na tine agus gan a bheith dhá chailleadh fhéin, ar scáth a mbeadh déanta aige. Ní raibh aon cheo ariamh de bharr breacaimsir mar seo
Thug J. amach an láirín agus é ag dul suas go F. 'Ní fré chéile a chacfas sí seo,' adeir sé, ag déanamh gaisce aisti. 'Fan go bhfeice sibh mise ag dul soir an bóthar sna feire glinnte uirthi'. Dheamhan dhá choisméig a ghabh an capall nó go raibh bualtrach déanta aici!
Níor mhór dhuit agat d'fhear fobhairne an lá sin. Bhí do chnaipe déanta murach go ndearna sé tarrtháil ort. Mharódh na Peaitseachaí thú
→
fothair
Bhí titim feoir ann ag an gcodladh. Is suarach an t-ionadh agus a bhfuil de ragairne déanta aige le coicís
Ar ndóigh ní ag brath ar a dhul amach sa bhfothramán farraige sin a bheifeá? Níl aon churach déanta atá in ann a mharaíocht. Cén chruóg amach atá ort nó go dtige an aimsir sin in araíocht?
Nach friochanta atá an laoidín sin. Ní maith a bhí a chosa déanta aige nuair a bhí sé ag breathnú soir thar claí. Má théann sé lena mháthair, is dual dó an bhradaíl a bheith ann. Ba é díol an chlampair í a choinneáil anoir thar an gclaí sin ach oiread
+
Dhein sé fudairnéis den áit lena sheanmhótar. D'éagóir Dé dhó nár fhága é san áit a raibh sé! Tá íospairt déanta ar chearca aige ar chaoi ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Tá fudairnéis déanta acu de na daoine lena gcuid páipéir. Cén ghnaithe atá againne dá gcuid páipéir? Má theastaíonn siad chomh géar sin uathu, breá nach dtagann fear uathu fhéin timpeall agus a líonadh?
→
fág ag
Fágfaidh mé an Luan ag an gcladach. Is beag eile a bheas déanta agam ach a mbeidh mé réidh leis an trá — ag obair sa gcladach a bheas mé Dé Luain
+
→
fág
Is maith an cúl toraic aici (ag Sasana) Meiriceá. Ba í a shábháil í an dá gheábh seo. Má ba thíos a fuair sí í, ba ina seasamh a d'fhága sí í. Bhí a cnaipe déanta murach Meiriceá
TUILLEADH (2) ▼
Ná himigh go bhfága tú an bainne déanta — déan an bainne sula n-imí tú
Fág neart aráin déanta le aghaidh an lae amárach — déan
→
fágtha
Ní bhíonn rud óg ar bith chomh fágtha leis an naíonán. Breathnaigh an t-uan, an lao agus an searrach! Bíonn a gcosa déanta acu faoi cheann uair an chloig théis a mbreithe. Ach cáid a bhíos páiste ag tónachán agus ag lámhacán sula dteaga siúl dó? Bíonn sé scaitheamh maith.
→
fáideog
Tá muileann solais déanta aige ach níl sé ag féadachtáil an fháideoig a chur ann. Nach stuama an duine é? Bhí sé sin deaslámhach ariamh. Ní raibh ann ach é ag fáil ligean ar an rud, agus dhéanfadh sé féin aríst é
→
fáinnigh
Caithfidh mé éirí le fáinniú lae amárach agus a dhul i ndiaidh coiníní. Tá foghail déanta acu sa ngeamhar sin thuas
→
fíbín
Shílfeá go mbeadh obair eicínt déanta aige de bharr a chuid ama. Ní hé a cheal muise nach mbíonn fíbín air chuile mhaidin ag dul chuig an ngarraí
+
→
fóir
Níl buille maitheasa déanta agaibh ó mhaidin. Go bhfóire Dia ar an té atá in bhur gcleithiúnas!
TUILLEADH (1) ▼
Go bhfóire Dia air, más in é a bhfuil déanta aige fós!
→
caolóid
Níl caolóid ag gabháil leis an ngarraí nach bhfuil cis ar easair déanta ag na beithígh dhe.
Is iomaí fear maith a mb'éigean dó seal a chaitheamh ar a chaomhúint. Ní fáth náire ar bith é sin, mura mbí coir thútach déanta agat.
+
→
ceal 1
Cheal cleachtadh atá dhá dhéanamh sin dhuit. Dheamhan a dhath stró a bheas ort ach a mbeidh tú déanta ar an obair — ach a dtaga tú i gcleachtadh na hoibre, ní bheidh mairg ar bith ort.
TUILLEADH (1) ▼
Mura bhfaighe sí na flaithis, ní cheal a shaothraithe é ar chaoi ar bith. Tá cosán dearg déanta chuig an séipéal aici, chuile mhionóid sa ló.
+
→
ciseach
Dheamhan a bhfaca tú a leithide de chiseach déanta d'aon rud ariamh mar atá déanta den gharraí fataí sin thuas ag caoirigh Ch. Níl aon mhaith iad a fhuagairt di. Brath mór atá agam iad a thiomáilt (thiomáint) chuig an ngarraí gabhann.
TUILLEADH (1) ▼
An mbeadh an oiread den bhall séire ort agus go dtabharfá bhót (vote) dhóibh sin? Nach bhfeiceann tú go bhfuil ciseach déanta acub den tír. Ach is deacair cuid de na daoine a chomhairleachan.
Caithfidh mé a dhul go dtí ciseadóirí An Taobh Mín go bhfaighe mé ciseán ceart déanta faoi chomhair mo mhná. Níl aon mheas aici ar chiseáin na háite seo. (magadh agus fonóid)
→
cobha
Thiocfadh sí ón gcobha, murab é an galra cam a bheadh dhá bualadh. Más é, tá a cnaipe déanta.
+
→
comaoin
Má tá sé moltanach fhéin ar an gcliamhain, leabharsa, ba chomaoin dó. Dheamhan buille a bheadh déanta aige murach a dtugann sé de laethantaí isteach dó.
TUILLEADH (1) ▼
Má rinne féin, ba chomaoin dó, a mh'anam. Is fada go mbí an oiread déanta aige agus a rinne sé fhéin dó.
+
Más i ngan fhios nó i gcomhfhios a rinneadh é, nach é an dá mhar a chéile é anois. Tá an dochar déanta, agus nach in é a bhfuil ina thimpeall.
TUILLEADH (1) ▼
Ar ndóigh, muran i gcomhfhios a rinne sé, is i ngan fhios a rinne sé é, ach nach in é a bhfuil ina thimpeall? Ní fiú a dhul ag sáraíocht faoi, scáth a bhfuil de dhochar déanta. Dheamhan is móide a leathoiread cainte a bhainfeadh scéal mór amach.
Cén chaoi a dtaitneodh sé leat fataí cosnochtaithe a fháil dhá cheann de ló mar a bhí ann nuair a bhí mise ag éirí suas? Agus chaithfeá dhá uair oibre a bheith déanta agat ar maidin sula bhfaightheá na fataí fhéin!
→
baile
M'anam ó Dhia, go bhfuil Lá Fhéil Pádraig ar ghort an bhaile, agus gan tada den earrach déanta againn fós i mbliana.
→
bannaí 1
Má tá an t-airleacan istigh, agus gan an íocaíocht déanta, leanfar lucht an bhannaí faoi. Siúd iad nach ligfidh a leas i bhfad ar cairde ó bheas an lá thuas.
+
→
bealach
Tá bealach cairr déanta go dtí an teach anois aige — tá cosán nó bóithrín a bheadh in araíocht ag carr a dhul air, déanta go dtí an teach aige anois.
TUILLEADH (1) ▼
Tá iarracht maith ar an mbealach anois againn; tá cúnamh maith den bhealach déanta againn; is gearr go mbí muid ag deireadh an bhealaigh; is gearr go mbí deireadh an bhealaigh déanta againn — tá muid ionann is ag ceann scríbe
→
críoch
Tá an méid sin déanta, go lige Dia slán na daoine. Ar bharr na binne a bhíonns críoch, sea sin.
→
curásach
Ní bhuachfaidh aon duine mórán ar a bhfuil de choirce i nGarraí an Fhóidín i mbliana, arae tá curásach déanta aige as cnáimh éadain.
Bhí leisce orm baint leis an gceathair, agus lig mé tharam biorach go dtí fear déanta é.
+
→
bioraím
Dhá mbeadh chuile shórt déanta againn go dtí claíochaí a bhiorú, dheamhan a mbeadh basctha dhínn.
TUILLEADH (1) ▼
'Sé anois a thráth muis, ag biorú an chlaí nuair atá an fhoghail déanta.
→
bocht 1
Má tá an t-earrach déanta aige fhéin aige nach bocht dó sin! Áit a bhfuil dháréag agus píobaire! — is suarach an t-ionadh dó (is beag an dochar dhó; b'iontas é mura mbeadh; tá air aige; is ceart dó; srl.) an t-earrach a bheith réidh aige (an cur a bheith déanta aige), arae tá cúnamh mór aige. (Trí dhuine dhéag clainne, nó go leor clainne)
+
→
aiféala
Aon chás amháin duit aiféala ort nó dhíot ó tá an millteanas déanta
TUILLEADH (4) ▼
Bhuail daol aiféala é ar an dá luath is a raibh an marú déanta aige.
Lig de do chuid aiféala. Níl aon mhaith sa seanchas nuair a bhíonns an anachain déanta.
Caith thart í mar aiféala. Ní leigheasfaidh sí a bhfuil déanta anois.
Ó tá sé déanta agus go bhfuil, ní leigheasfaidh aiféala é.