téigh ó
1.
+–
Tá mo chuid oibre ag dul ó dhéanamh orm — ní fhéadaim a déanamh; tá an iomarca le déanamh agam agus ní fhéadaim freastal dhá leath
Chuaigh an pota ó thógáil air — ní raibh sé in ann a thógáil
TUILLEADH (6) ▼
Chuaigh an mhóin ó ghróigeadh orainn i mbliana lena raibh againn di. Bhí sé fánach ag beirt freastal di, bhí sin
Tá an fheamainn dubh siúd — fás trí bliana — ag dul ó bhaint orainn lena bhfuil ann di. Ní fhaca mé chomh maith le fada cheana í
Chuaigh an tine ó lasadh orm ar maidin nó go bhfuair mé cupla fód coise isteach as tigh M. le cur inti. Níl sponc ar bith sa móin sin againn anois
Chuaigh an chaint sin ó thuiscint orm — níor thuig mé í
Bhí an gamhain ag dul ó shiúl orm — bhí sé ag luí nó bhí sé ag cinnt orm aon tsiúl a bhaint as
Tá mé ag dul ó shiúl — ní fhéadaim siúl
+–
Rachaidh an fheoil sin ó ithe oraibh mura mbruithe sibh í feasta. Níl coinneáil ar bith ag caoireoil an tráth seo bhliain
Bhí iasc glas ag dul ó ithe orainn an bhliain sin lena raibh againn dhe. Bhí sé ina bhrachlainn amach ansin sna garrantaí agus na madraí féin gráinithe air
TUILLEADH (1) ▼
Shílfeá go bhfuil an pórtar ag dul ó ól oraibh. Is dona an lucht póite sibh ina dhiaidh sin má chinneann oraibh cupla buidéilín pórtair a chaitheamh siar
+–
Chuaigh sé ó aithne orm — níor aithin mé é, cé go raibh aithne agam air
An bhfuil na daoine ag dul ó aithne ort, nó cheal nach n-aithníonn tú mise
TUILLEADH (2) ▼
Rachaidh duine ó aithne air go maith nuair nach mbíonn sé ag iarraidh a aithneachtáil, ach mise i mbannaí, an té atá sé ag iarraidh a aithneachtáil gur beag an baol air a dhul ó aithne air
Shílfeá go ndeachaigh do dhuine muintreach ó aithne air tráthnóna. Ní measa beirthe é a mhic ó!
+–
Tá sé ag dul ó ithe a chodach — é ag cinnt air a ithe
Ní féidir gur ag dul ó ól an phórtair atá tú. Dar fia muise, tá athrú eicínt ag teacht ar an saol
TUILLEADH (8) ▼
Chuaigh sí ó bhreith clainne an-aibéil air — ní raibh aici ach cupla páiste
Tá an lao sin ag dul ó dhéanamh a cuid uisce — níl sé ag déanamh a uisce anois, nó is beag é
Chuaigh sé ó imirt na gcártaí ar fad — d'éirigh sé astu
Cáid ó chuaigh sé ó chaitheamh na gcloch? — cáid ó lig sé de chaitheamh na gcloch
Chuaigh sé ó bheith dhá bhearradh féin — duine; lao a bheadh ag cangailt a dhriobaill
Nach maith sciobtha a chuaigh sé ó chaitheamh an tsneachta ina dhiaidh sin — chuaigh sé ar chlaochmú; d'éirigh sé as an sneachta
Chuaigh na daoine ar na bailteachaí seo ar fad ó thógáil caorach — ní thógann siad caoirigh anois
Bhí páiste ann agus chuaigh sé ó bhaisteadh ar chuma eicínt — níor baisteadh é; níor éirigh leis gur baisteadh é
+–
Ná bac le bó ar bith a ghabhfas ó éirí ina seasamh. Bó réidh í — bó nach raibh in ann fanacht ina seasamh
Shílfeá go bhfuil tú ag dul ó éirí in do sheasamh, mura neart leadaíochta atá ort
TUILLEADH (1) ▼
Luigh siad (muca) ar an mbóthar orm agus chuaigh siad ó éirí ina seasamh. Ní raibh a fhios agam ó Dhia céard a dhéanfainn leo nó go dtáinig P. leis an gcarr
+–
Tá na meaingeals sin thíos ag dul ó rath cheal a mbainte. Má theangaíonn sioc leo, ní bhuachfaidh sibh aon cheo go deo orthu
Tá mé ag dul ó rath ag daitheachaí
TUILLEADH (5) ▼
Tá cur ag dul ó rath ag an mbáistigh
Tá an tlú sin gaibhte ó mhaith. B'fhéidir dhá dtugtá ag an ngabha é go dtáthódh sé aríst é
Ní raibh aon tsop féir ag gabháil leis nach ndeachaigh ó mhaith ar an talamh anuraidh cheal giollaíochta. Bhí agus féar breá
Cheal a ghlanta a chuaigh an bicycle sin ó rath
Gabhfaidh chuile shórt ó fhás anois ag an triomach
+–
Tá na ba ag dul ó dháir ar fad i mbliana — níl siad dhá ndáir, nó má tá, doirtear agus athdhoirtear iad
Shílfeá go ndeachaigh do bhodóigín, bail ó Dhia uirthi, ó dháir, nó an ndeachaigh. Nach deacair leo dáir a thabhairt leo?
TUILLEADH (1) ▼
Chuaigh an chráin ó chlíthe (an capall ó eachmairt, an madadh ó adhall, an cat ó chatachas, an chaora ó reithe srl.)
+–
Chuaigh a bhean ó chlainn (ó mhuirín, ó phaistí srl.) — ní raibh aon chlann uirthi
Chuaigh an crann sin ó úlla ar fad i mbliana, pé ar bith tuige — ní raibh aon úll air
TUILLEADH (1) ▼
Chuaigh an gort sin ó fhataí ar fad — ní bhíonn aon fhata ann
2.
+–
Níl tada ag dul uaidh — braitheann sé gach rud; bíonn fios gach rud aige; tá sé suas le gach uile mhí-ádh nó gach uile ealaín
Níl rud ar bith ag dul ó Shéamas má thug sé an méid sin faoi deara
TUILLEADH (8) ▼
Meas tú cén chaoi a bhfuair sí fios air sin. An bhfuil tada ag dul uaithi? Dheamhan é muis
An bhfuil a fhios agat cén cheird atá anois air? Ag déanamh deise a chuirfeadh solas ar fud an tí. Sin é an fear agat. Níl ní ar bith beo ag dul uaidh, agus ní raibh ariamh féin
Deir tú leo a chum do SheanMh. gur isteach sa gColáiste ag múineadh Gaeilge in áit Ph. Dh. a d'imigh T. Agus dheamhan easna dhó nár chreid é. Níl mí-ádh ar bith ag dul uathu. Chuimhneoidís ar rud ar bith. Ná hiarr ina ndiaidh é
Tá an scéal sin féin barrúil go leor. An chéad oíche ar chuir sé seo thíos an radio ar siúl, amach ar an tsráid a bhí an chaint uileag ag dul. Cén bhrí ach bhí an teach ag dul thar maoil. Chasadh sí féin cnó. 'Na bheailbheannaí atá calctha,' adeireadh sí. 'Go gcalca an diabhal agat iad, nár fhága é san áit a raibh sé,' adeir sé féin. 'Ní raibh muid dhá iarraidh luath ná mall.' Chuaigh duine eicínt amach ar an tsráid. Ba ghearr go ndeachaigh duine agus duine eile amach. Níorbh fhada go raibh an teach fré chéile amuigh, agus a raibh a dul thart an bóthar … Ba í an oíche ab fhearr ariamh í a fuair Haw-Haw nó gur thosaigh na madraí ag tafann … Na buachaillí báire seo síos a chuaigh ag méirínteacht lena wireannaí agus chuir siad an bhail sin air. Cá'il an rud atá ag dul uathu …
Ní fhéadfadh an méid sin féin a dhul uaithi. Chaithfeadh sí é a fheiceáil. Nach mór a bhain sé di. Is fada fada a bheinnse ag dul isteach ina teach sise go bhfaighinn aon chaidéis d'aon cheo dhá mbeadh ann. Ach sin é an chaoi a mbíonn cuid de na daoine
Níl rud ar bith ag dul uait. Nach maith go gcaithfeá an méidín sin féin a chloisteáil. Ar ndóigh is agat atá a dheis. Tá bleid buailte agat ar an bhfear soir agus ar an bhfear siar
A Rí na ngrásta anocht! An bhfuil ní ar bith faoin saol ag dul uathu; má tá siad ag cur anall báid aeir anois agus gan duine ná deoraí iontu, agus buailfidh siad an áit atá an dream thall a iarraidh ina dhiaidh sin. Nach mallaithe an intreacht í sin. An t-áibhirseoir fhéin — diúltaí muide dhó! — atá ina bpáirt
Ní fhéadfadh scéal ar bith a dhul ó Ph. mar tá sé sactha sa teach sin thíos ó mhaidin go faoithin agus tá tarraingt na tíre ansin
+–
Níl dul ó bhás ag aon duine — níl dul thar an mbás ag aon duine; tá an bás le haghaidh chuile dhuine; faigheann chuile dhuine bás
Más é an bás a gheall Dia dhó é, ní raibh aon dul uaidh aige
TUILLEADH (8) ▼
Má tá sé i ndán duit, níl aon dul uaidh agat, agus sin é a bhfuil ina thimpeall
An rud atá i ndán do dhuine, níl aon dul uaidh aige, pé ar bith céard é féin
Níl aon dul uaidh. Caithfear a dhéanamh — ní féidir a sheachaint
Níl aon dul uaidh. Caithfear a íoc. Ní hionann cíos agus rud ar bith eile
Dheamhan dul uaithi agaibh. Is rud í an bhruitíneach a theagas ar chuile ghasúr, agus caithfidh sibh a cur daoibh. Dhá thúisce dhá gcuirfidh sibh daoibh í, sea is fearr é dhaoibh féin
Chreidim nach bhfuil aon dul uaidh mar shlaghdán. Níl ag duine ach a chur dó (de) chomh sciobtha agus a fhéadfas sé. Sin é a bhfuil de leigheas air
Dhá mbeadh a dhul uaidh agam, ní dhéanfainn é, ach níl
Mura bhfuil a dhul uaidh agat, buail faoi ar an bpointe agus bíodh sé dhíot chomh luath in Éirinn agus a fhéadfas tú. Níl maith ar bith duit a dhul chun drogaill, ná a bheith idir dhá chomhairle, más rud é atá romhat
téigh ó in iontrálacha eile (50+)
→
feiste
Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine
→
feáin
Ní raibh fí ná feáin ar Mh. J. go dtéadh muid suas agus go dtógadh muid an fuisce. Chonaic sé dhá chur i bhfolach iad. Ba bheag an scrupall a bhí aige a ghoid uathu
→
foirm
Tá foghlaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach más in í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí sa té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa don fhear sin. Nár chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon Naomh Pádraig amháin, moladh go deo leis
→
fág
Bádh í (bó). Ní raibh troigh uisce ann. Shílfeá nach mbáfaí seangán ann, ní áirím bó. Ach cár fhága tú an mí-ádh mór? Nuair a bhíos an mí-ádh ar dhuine, níl aon dul uaidh aige. Sin é an chaoi a bhfuil sé
+
→
fán
Tá an cúpla sin ag dul i bhfán ar a chéile ceart críochnaithe. Ní dhéanfadh sise a mhalrait seisean d'fhear, agus ní dhéanfaidh seisean a mhalrait sise de bhean, agus níl an tseanlánúin sásta, agus níl sise toilteanach imeacht uathu agus dheamhan a fhios agamsa cén súisín é!
TUILLEADH (1) ▼
Is fada a chaith mo pháiste ag dul i bhfán orm, ach ó tá sé agam anois ní ligfidh mé uaim é. Faigheadh sé bean anois agus pósadh sé istigh sa teach seo. Ní bhfaighidh aon duine eile tús air
Níl siad ag fáil aon chinnireacht ón té is córa dhóibh é fháil uaidh, agus gan é a fháil uaimse — comhairliú, smachtú. Níl a n-athair ag tabhairt aon chomhairle dóibh ós dó is córa.
Diabhal a leithide de chláirseach de chruaich! Shílfeá dhá dtéití dhá déanamh d'aon uaim nach bhféadfaí leathnóg mar sin a dhéanamh di.
Buachaill coilgneach é an gliomach, go dté bannaí ann, ach is beag a bhíos sé in ann a dhéanamh théis a dhíchill, uaidh sin amach.
Théis an méid sin, ghlan leis as New York agus chuaigh sé amach i gceann eicínt de na státaí coimhthíocha atá in iargúil Mheirceá, agus níor frítheadh scéal ná scuan uaidh tí (ní) ba mhó. Chuile sheans gur cailleadh ann amuigh é.
Tá an oiread coimhthís aige liom agus a bheadh aige leis an té is faide uaidh sa tír. Dheamhan a gceapfá go mbeadh gaol ar bith aige liom agus chomh dorcha agus a bhíonns sé liom.
→
cora
Ní theastóidh aon iomlacht uait — féadfaidh tú a dhul an chora — uair ar bith ó thús trá amach, go dté sé ar thuile aríst.
+
→
bannaí 1
Cuireadh bannaí trom air agus is géar a theastaigh sin uaidh, tharas é bheith ag dul thart ag sclamhaireacht agus ag sceaimhínteacht chuile lá sa mbliain.
TUILLEADH (1) ▼
Dhá mbeadh aon chuimhniú aige, nuair a chuaigh sé i mbannaí air, go gcaithfeadh sé díol a dhéanamh as a dheireadh, tá mé ag ceapadh nach mbeadh sé leath chomh spleodrach ag ól a bhfuair sé in aisce uaidh an lá sin. Sin é an déirce dhá chuid féin don amadán ar chaoi ar bith.
→
crinn
Má tá i ndán is go rachaidh sé ag dréim le S., gheobhaidh sé cnáimh le crinneadh uaidh, feicfidh tú fhéin air.
→
cuach
Chuach sé suas M. seo amuigh le fuisce agus bladaireacht agus dheamhan a chos nach ndeachaigh in éindí leis. Dhá mbeadh breith ar a aiféala aige, b'fhada uaidh a d'fhanfadh sé, ach caithfidh an díth céille féin a bheith ann, arsa tusa.
→
cuilín
Tá a shúil go dona. An lá faoi dheireadh a raibh siad ag cáitheadh, chuaigh cuilín den lóchán fúithi, agus chinn sé air é a thabhairt amach. Tá sí dúnta fré chéile anois aige. Banaltra mhaith a theastódh uaidh (banaltra = bean oiliúna. Deirtí go mbíodh bainne cíoch go maith ag súil thinn, nó súil a mbeadh salachar nó dúradán fúithi)
+
→
beo 1
Is beo éasca uaidh a theacht ina bhéilí, ach níl sé chomh beo sin ag dul chun a chuid oibre.
TUILLEADH (1) ▼
Siúil uait anois go beo mear nó beidh siad siúd ag dul le cuthach.
→
buail ar
Is deas uaidh sin bleid a bhualadh ar dhuine má fhaigheann sé an té a thabharfas airde air — de ghrá iarratais nó de ghrá scéalta a bhuaileas sé bleid ar dhaoine
→
buail
Chuaigh beirt as an áit seo fadó amach ar an meatha mhóir ag iascach cholmóirí. Ná raibh ann mura dtáinig sé ina lom gaoithe aduaidh orthub agus b'éigean dóibh ligean leis an mbád iomramha gur bhuail siad tír i mBaile Uí Bheacháin i gContae an Chláir. Ach níor chás dóibh é ó bhuail siad tír in aon áit.
→
aird 1
'Ceist agam ort a mhic Uí Mháille agus fuascail í go luath; Cé mhéad galún sáile a théanns le fána na hEasa Rua.' Freagra: 'Is deacair í a thomhais ina cárta, mar tá sí luaimneach luath; Ach an méid nach dtéann san áibh dhi, téann sé an t-aird ó thuaidh' (nó an aird ó thuaidh) — ceist a chuir taibhse ar dhuine a bhí ag dul thar dhroichead san oíche. Murach chomh habartha agus a d'fhreagair mo dhuine é, bhí sé lena mharú (Áibh = áibhéis; poll duibheagáin)
+
→
amach
Ní dhéanfadh an té is faide amach uaim sa tír liom é.
TUILLEADH (3) ▼
Ní chreidfinn go n-abródh an té is faide amach uaim sa tír liom é, ní áirím eisean a bhfuil gaol gar aige liom.
Ní thabharfadh an té is faide amach uaim sa tír a leithide de mhasla dhom agus a thug mo dhuine muintreach fhéin dhom.
Is túisce a d'iarrfainn rud, agus bíodh sé ag teastáil uaim, ar an té is faide amach uaim sa tír ná a d'iarrfainn ar mo dheartháir fhéin é.
→
ana
Dhá dtugadh sé ana triomaigh uaidh anois go dtéinn cupla lá ar an bportach, ba mhór ab fhiú dhom é.
→
anuas
Nuair a bhí sé sa reacht ab fhearr dhá shaol, ní raibh duine ar bith ag dul uaidh nach raibh anuas aige — nuair a bhí sé ina mhaith, leagadh sé chuile dhuine
→
fianaise
An té adúirt léithe é sin, ba í fianaise ghiolla na bréige a bhí aige. Níor thaobhaigh mise siar an teach sin, ná an baile fhéin, le tuilleadh agus dhá bhliain. Cén diabhal a chasfadh mise siar ann. Dhá mbeadh mo ghnaithe féin ann — ní áirím nach raibh — ba righin uaim a dhul ann, mar is beag a bhí mo thaithí ariamh san áit chéanna. Níl ríochan ar bith le cuid de na daoine. Chumfaidís rud ar bith.
→
fiannaí
Chuala mé P. Gh. ag rá go raibh a athair agus seanfhear eicínt eile ag siúl amach as Gaillimh oíche. Thosaigh a athair ar an scéal i mbéal B. na T. D'ól siad pionta i mB.; péire ag an S.; ceann tigh Bh.; tigh Ph.; tigh J; tigh W. Uí Fh. Níor tháinig iamh air ar an bhfad sin ach ag inseacht an scéil! 'An bhfuil aon bhaol ort fós,' adeir an fear eile leis ag bóthar Ch. 'Níl,' adeir sé. 'Gabhfaidh muid an timpeall mar sin Bóthar an T. agus síos D. Fh.,' adeir an ceann eile. Chuaigh. Ag Bóithrín Ch. a bhí siad ag scaradh ó chéile. 'Cé nach bhfuil sé gar dhá bheith críochnaithe feasta,' adeir an fear a bhí in éindí leis. 'Níl mé ach cur éadain air,' adeir sé. 'Tá triúr de na fathachaí marbh, agus bhí seachtar ann.' Ba in é an Fiannaí!
→
fiolla
Déanfaidh sé fiolla dhíot mura bhfana tú uaidh. Is bia agus beatha leis sin a bheith ar an dea-chaint sin. Ní hé is measa ach an té a thabharfadh aird air
→
folamh 1
Má théann tú go dtí é, ní ligfidh sé uaidh folamh thú — tabharfaidh sé airgead, beatha ól, nó pé ar bith céard atá uait duit
→
fraigh
Chuaigh sí sna fraitheachaí ansin. Bhuail sí síos Gaillimh agus d'imigh sí le mairnéalach agus níor tháinig litir ná scuan uaithi uaidh sin suas
→
imigh ó
Bhí na cosa ag imeacht uaidh ag dul ar an mbainis, ach ní imeoidís leath chomh maith uaidh ag dul chuig a chuid oibre — bhí an-fhonn go deo air a dhul chuig an mbainis, ach ní hé an oiread sin fonn a bhí air a dhul ag obair
→
imigh
Nuair a bhíos an t-imeacht ar dhuine, níl aon ghair aige dul uaidh — ní féidir a theacht ón mbás nuair a thiocfas sé ar do chrann
→
isteach
Bíonn a chosa ag sciorradh uaidh ag dul isteach ann — áit a mbeadh an-fhonn ar dhuine a dhul ann
→
faillí
Dheamhan ceo a thug an Government seo dhúinn ariamh agus ní cheal nár shaothraigh muid dhá chur isteach é. Ach b'fhéidir leis an aimsir go dtiocfadh maith eicínt uaidh. Tá sé ag dul buille rófhada mar sin fhéin. Is maith í an fhoighid, adeir siad, ach is dona í an fhaillí
→
fiach 2
Chuir an buille sin a fuair sé ón gcapall ar an leabhar ag an bhfiach dubh é. Tá sé ag dul ar gcúl ón lá sin. Déarfainn, ach grásta Dé, gur beag eile de shaol atá aige. Thug sé uaidh go mór le cupla mí fhéin. Is beag le go bhfuil sé i ndiaidh a chéile anois
→
fuirsigh
Tá sé éirithe as na damhsaí. Is beag an dochar dhó sin. Dar príosta tá sé ag dul in aois agus an croí ag imeacht uaidh. Ar ndóigh nuair a stopas an síol stopann an fuirseadh
→
fulaing
"'A Oisín', adeir Pádraig, 'an té a fhulaingeos tart agus ocras de ghrá dílis Dé; Déantar gan a shláinte é(?), agus dhá bhrín sin, teara uait go loch dearg liom féin'" (as Argóinteacht Oisín agus Phádraig)
Tá bogfhuarlach deas san abhainn inniu. Theastaigh sin uaithi. Dhá seasadh an triomach seachtain eile, diabhal an striog a bheadh inti. Meas tú nach ndeachaigh mé trasna tirim ag bun na habhann arú aréir!
→
fréamh
Tá inín le P. Th. ag dul ag pósadh i mB. Sin fréimh eile amuigh aige. Theastaigh an fhréamh sin uaidh. Ní raibh teach cuart ar bith soir aige, théis go raibh neart acu siar aige — go ndaingneodh sé é fhéin le pósadh na hiníne
+
→
fuaraigh
Níl aon fhear oibre faoi na brait a chinnfeadh air in imeacht uair an chloig ach uaidh sin amach ná bac leis. Dhéanfadh páiste an oiread foghail leis. Níl ann ach an spadhar sin. Fuaraíonn sé sa bpoll a dtéann sé
TUILLEADH (2) ▼
Ní fhaca mé fear ar bith ariamh is gasta uaidh leoraí amháin móna a bhaint ná é. Ach tá sé ina phuca uaidh sin amach. Fuaraíonn sé aríst sa bpoll céanna a dtéann sé
Bhí an gaiscíoch mór seo thoir ann agus é féin spréachta. Ach níor cuireadh chuige ná uaidh. Bhí a chead aige fuarú sa gcraiceann ar théigh sé