cruit (17)
Tá sí i muinghín a croidhe agus a cruite ag iarraidh déanamh suas leis an bpóilí ruadh atá annsin thiar, agus gan é sin ach ag baint a ghaisneas aisti, agus ag magadh fúithe in a dhiaidh sin. Tá óinseoigíní ar an saoghal fós!
→
díle 1
Rug an díle mhór a bhí an lá cheana ann ar an mbóthar air, agus ní raibh aon-snáth thuas ar a chraiceann nach sílfeá gurb as béal soithigh a tarraingeadh é. Bhí lán a chruite de shlaghdán lá ar na bháireach air, agus tá sé ag coinneál na leabthan ó shoin. Mara gcaithidh sé seal in a leannán anois ag an bhfear bocht, tá an t-ádh air
→
diocach
Is gearr isteach ins an mbliain nua — dheamhan a fhios agam nach gearr isteach ins an ngealach nua — a thiocfas an ghiocaichín sin. 'Bhfeiceann tú an chruit atá ag teacht uirre, agus tá snuadh an bháis in a ceann-aghaidh
Diabhal mé cupla bliain ó shoin go gcuireadh an dream sin a bhíodh ag léigheamh na nuaidheachtaí (páipéir) lán a gcruite d'fhaitíos ar na daoine. Bhí 'chuile shórt ar a ghainne agus ar a dhaoirse. Ní bheadh tada le fáil faoi cheann bliana. Dá seasadh an cogadh dhá bhliain, bheadh gorta ann, agus daoine ag fáil bháis. Ach tá sé ar srubhal (siubhal) cheithre bliana anois agus dheamhan duine a fuair bás le amhgar míle buidheachas le Dia. Is minic an doicheall mór ar bheagán fearthainn ann freisin
→
dóigh 1
Diabhal bréag nach maith an dóigh é an guróir de laogh sin. Breathnuigh ar an gcruit atá air. Tiubharfaidh an Márta rud le déanamh dó = laogh a bheadh in a dhroch-údar, nach mbeadh aon-deagh-ghealladh faoi, ná aon-tsúil len a eirghe
→
dornáil
Leig de [do] chuid dornála ar an doras sin. Tá rud ar a' (ar) n-aire se'againne thar agus a bheith ag cur doras nuadh isteach annsin. Má tá fonn dornála ort teirigh soir go dtí M. Mh. Sin é an buachaill a thiubharfas lán do chruite dhuit
→
drabhlás
Deir siad nach bhfuil ceannús ceann ar bith ar an gclann atá aige sin le drabhlás. Árduigheann siad leo na beithidhigh de'n talamh thiar, agus díolann siad ingan fhios dá n-athair iad. 'Sé a fhearacht sin aca é le cruiteanna fataí, le coirce, agus le 'chaon tsórt dá mbíonn ann.
+
→
droim
Tá cruit amach uirre as a druim. Is gearr go dtuitidh brúisc di, agus caithfidh sib a leagan ar fad annsin
TUILLEADH (1) ▼
Tá cruit uiliog ar dhruim an bhóthair, agus é gleannach isteach leis an móinín bán. Tá sé cho bealuighthe leis an míádh freisin. Is éascaidh le duine treascairt a bhaint as ann
→
dubh 3
D'fhan siad thuas annsin go raibh an cheapach dubhuighthe aca aindeoin go raibh siad dhá gcaidhleadh le sneachta. Dheamhan duine ar na mbaile nach raibh na bonnaidheachaí le splainc aige, agus iadsan i muinín a gcroidhe agus a gcruite ag deargadh talmhana
→
dúshlán
"Each caol dubh agus a h-aghaidh ins an sruth agus dubhshlán feara Éireann a dhul i gcois dhá leith ar a cruit" (Tomhais: eascon)
→
téigh ar
Bhí dul orm, agus bhí a fhios agam go maith go raibh. Ní raibh a fhios agam ó neamh go néal céard ab fhearr dom a dhéanamh. Dhá bhfaghadh sé ar an talamh mé, ní fhágfadh sé aon-chnáimh in mo chorp gan leonadh. Dheamhan easna dhíom nach ndeachaidh i muinín mo chroidhe agus mo chruite, ag iarraidh mé féin a bhaint as greim. Agus bhaineas. Seo liom siar indiaidh mo chúil. Thug mé cor. Chuaidh seisean tharm amach de rithte reathach. Níor liom féin ab fhaillighe é. Tarraingighim mo shean-chic air — isteach annsin ar an gceathramhadh …
Is deas a shíl sí anois a dhul fúmsa, ach bhí a shliocht uirre. Dhall mise í. Tá cruit bhréaga ag imeacht anois aice