Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: deireannach

→ déanach

Nualitriú Bunlitriú

deireannach (100+)

→ dán

Tá mé ag dul amú ar an aithrighe sin. Níl sí ag luighe le dán chor ar bith anois dom. Is fadó an lá ó adubhairt mé í go deireannach

→ danra

Mo chreach mhaidne, tá a bhfuil ins an teach annsiúd cho danra le chéile faoi bhuille ar bith oibre a dhéanamh: dair leat féin gur ag comórtas le chéile a bheidís, go bhfeicidís cé'n duine aca ba deacra a chur amach agán a chuid oibre. Gróigfidh fear aca é féin ar an teallach agus déanfaidh fear eile agus fear eile an cleas céadna, nó nach mbeidh áit ag míoltóig in a ngoire. Níl go dona ann ach an dithreabhach bocht is athair dóibh, atá amuigh moch deireannach ag saothrú. Sin é an díol-truaighe ar chaoi ar bith

→ deacracht

Ag dul 'un deacracht a bhéas [sé] an mhóin a thriomú lá ar bith feasta. Tá sé buille deireannach 'san mbliain

→ déanach

Sin é an ceann deireannach déidheannach = an ceann deireadh ar fad; an ceann deireannach críochnuighthe; the very last one (níor chuala mé deidheannach is an gcaint ach in a chuingir le deireannach mar sin. Ní mheasaim go bhfuil sé ann ar a aghaidh féin)

TUILLEADH (6) ▼

Seo é an lá deireannach déidheannach agam istigh annseo choidhchin

Ba é an fear deireannach déidheannach é a tháinic. Bhí an altóir ar fad tóigthe roimhe

Sin é an fód deireannach déidheannach a gheobhfas sé 'san teach seo. Teigheadh sé agus baineadh sé í feasta má's breagh leis. Tá congnamh aige féin cho maith agus atá againne

Casadh liom lá inG. í, agus í in ainriocht. Ní fhaca tú duine ar bith ariamh ba bhoichte béal ná í. Thug mé mo phunt deireannach déidheannach di, mar rinne mé truaighe di. Meastú arbh iongantaighe liom an sneachta dearg ná an lá aonaigh a bhí chugad, í a fheiceál ag ceannacht cuingir bhulán annsin thoir. Ní fhaca mise aon-amharc ar mo phunt ó shoin

An "feaig" deireannach déidheannach a bhí agam scar mé leis ar ball. Bhí an leota seo thuas ag imeacht scrúdtha, agus banlá dhá theanga amuigh. Chaith mé aige é!

Aindeoin a raibh aca annseo scathamh, sin í an ceann deireannach déidheannach anois. Chuaidh scaipeadh orra anonn agus anall. Ní bheadh grásta Dé agad 'san teach seo nach dtiubharfaí uait é

→ déan ar

Ní féidir go bhfuil sé cho deireannach sin. Tá sé ag déanamh ar an naoi

→ déanta

Is ait an mac é an saoghal gan "doubt" ar bith. Tá siad déanta len a bhás anocht, agus nach bhfuil sé ach arbhú aréir go deireannach ó a chonnaic mé ag caitheamh léim fhada annsin thíos é, agus má bhí féin, níor náire dhó sin. Ní raibh aon-fhear annsin indon a dhul 'fhoisceacht 'mbeannuighidh Dia dhó

→ dearg 1

Cén uair ar h-athraíodh na pluideogaí ar an bpáiste seo go deireannach. Dheamhan é le dhá lá! Tá sé dearg uiliog an créatúr. Nach hé an náire bhruithte é

→ dearmad 1

Thug sé sinseáil dhearmaid dhom ó'n lá deireannach = sinseáil a bhí aige a thabhairt dom an lá deireannach

→ dearmadaigh

Ná dearmad anois a theacht in am. Ní fheilfidh sé dhuinn a bheith deireannach

→ deireadh 1

Leig tú buille deireannach ort féin é. Indeireadh na bliana a rugadh thú siúráilte go leor. Ach idtús na bliana a rugadh S. annseo bail ó Dhia air. Bhí sé istigh nuair a bhí an bheadaidheacht bheag sin ann

TUILLEADH (1) ▼

Is mór a chuaidh sé 'un deireadh ó a chonnaic mise go deireannach é. Tá sé in a scairíneach ag an obair

→ deireanach

Sin é an béilí deireannach sean-fhataí i mbliana. Tá siad ídighthe anois

TUILLEADH (76) ▼

Bainfidh muid an béilí deireannach as an iasc indiu. Ba mhór an seasamh aige é

Tá an fata deireannach ithte agad, má bheirim ort istigh annsin aríst

An píopa deireannach a bhí agam chaill mé é

Seo é an malach deireannach de'n fheamainn anois

Tá an fód deireannach dhá chuid móna caithte

Tiocfaidh an ceann deireannach de'n lá fliuch (fc. ceann)

Tá sé in am ag an gceann deireannach a bheith ar fáil feasta (leitir, bó, gluaisteáin, daoine agus rl.)

Ar an dá luath agus ar dhubhairt sé an focal deireannach amach leis

Chonnaic mé é an lá deireannach = an lá faoi dheireadh (fc. Deireadh)

Dubhairt mise leis an lá deireannach gan mé a thaobhachtáil níos mó agus ní fhaca mé ó shoin é

Ab shin é an rud a bhí sé ag iarraidh an lá deireannach? Muise nar ba hé amháin dó le caoi a bheith air!

Cé'n uair a bhí sé annseo go deireannach? = an uair dheireadh a raibh sé annseo (cé'n uair a bhí sé annseo deireannach? = when was he here late)

An lá a raibh mé istigh go deireannach faoi, ní bhfuair mé sásamh ar bith

Cá'id ó casadh dhuit go deireannach é

Ní fhaca mé é ó'n lá a raibh mé inGaillimh go deireannach

An uair a bhí slaghdán orm go deireannach, tháinic sé anuas annseo ag breathnú orm agus a bhuidéal fuisce aige

Cé'n áit i Sasana a raibh tú go deireannach? … an raibh páighe mhaith annsin?

Cé'n teach ar an mbaile seo a raibh an sagart go deireannach ann? … Tá dhá bhliain eile air mar sin shul a bhéas sé againne

Inghean le P. Ph. as R. a bhí aige an chéad-uair. Cé'n bhean a bhí pósta aige go deireannach?

Ara nach mbíonn sé ar an tsiúite sin i gcomhnaí. Cé leis a raibh sé ag troid go deireannach? … An-ghiota de bhuachaill a mh'anam

Ní raibh mé ar an bportach go deireannach le coicís ó indé. Agus níor thug mé liom ach bord na cruibeach. Déarfá nach bhfuil muid ag ídiú mórán móna

Tá sé deireannach = mall is an ló

Ar fhan sé deireannach aréir?

Bhí sé buille deireannach 'san maidin nó go dtáinic sé

Tá sé deireannach anois le crainte a chur

Nach deireannach a fhanann sé 'san ngarrdha!

Chonnaic mé ag teacht anoir deireannach é. Meastú, an raibh sé i nG. = leis an gcomhtráth; le tuitim na h-oíche

Tá an bus deireannach indiu

Tá an cíos deireannach le seachtain = tá an lá cáirde caithte le seachtain

Beidh an t-airgead sin deireannach ó indiu amach

Tá na "rates" deireannach le coicís. Tá sé thar am a n-íoc

Beidh an Carghas an-deireannach imbliana = amach ibhfad

Ná bí deireannach anois leis an móin = teara in am léithe

Ní rud duit a bheith deireannach leis an airgead sin dhá íoc. Fear maith a bhéarfadh duit é

Ná fág deireannach é. Déan é in am

Bíonn an fear deireannach ar deireadh igcomhnaí = ní eirigheann mórán de rud ar bith a bhíos ag imeacht leis

Beidh tú deireannach mara gcuiridh tú bealadh faoi t'ioscadaí

Tá sé an-deireannach 'san oíche

Ba mhaith deireannach indé — th'éis an seacht a chlog go h-árd — nuair a chuaidh sé siar

Cé'n t-am é? … Nach maith deireannach é!

Is maith deireannach a leig sé air féin é agus gan corruighe go dtí anois

Is diabhlaí deireannach a leigeas sé air féin i gcomhnaí é

Nach deireannach a leig tú ort féin é?

Tá sé deireannach agam imeacht anois ó thárla, nachar imigh mé ó mhaidin

Tá sé deireannach agad anois a bheith dhá rádh = ro-mhall

Tá sé an-deireannach agad a dhul amach anois

Beidh sé deireannach ort ach a mbeidh tú 'san mbaile

Nach hé a bhéas deireannach air agus an t-aistir atá roimhe!

Tá sé deireannach ort bail ó Dhia ort. Céard a chuir an mhoill ort?

Tá sé an-deireannach air anocht hébrí cá'r fhan sé

Tá sé ag fás deireannach = ag eirghe deireannach (chuala mé an leagan seo ag seandaoine a bhí d'fhuireasbhaidh Béarla, agus bhíodh sé aca i sean-scéalta. Ní mheasaim gurb é an Béarla "growing late" a bhí ag dul i gcion orra. Tá sé ionann agus seirgthe anois, agus "ag eirghe deireannach" in a leabaidh)

Bíonn sé amuigh moch agus deireannach

Bíonn sé ar bóthar moch agus deireannach

Ní fhéadfadh sé sin gan rudaí a fheiceál. Bíonn sé amuigh moch agus deireannach

Tá sí moch agus deireannach i m'éadan. Maidir le suaimneas, níl a leithide agham

Má's moch deireannach anois é caithfear a dhul ann

Sin é a mhaith agus a mhaoin sin: moch agus deireannach ag léigheamh páipéir

"Is fearr go deireannach ná go bráth" (sean-fhocal) = is fhearr an mhoill fhéin ná gan an rud a theacht i gcrích chor ar bith; "is fhearr súil le muir ná súil le ithir"

Tháinic sé faoi dheireadh dhá fhada go dtí é, ach is fhearr go deireannach ná go bráth, arsa tusa

Tá chúig bhliana fós uirre sin shul a bhéas sí in a máistreás. Is fada an fanacht é, ach dhá mbeadh sí amuigh, choinneochadh sí deoladh leis. Is fhearr go deireannach ná go bráth, ach deir siad freisin go bhfaghann na ba bás an fhad agus a bhíos an féar ag fás

Dar liom féin go bhfuil corr-cheann aca ag teacht. Níl siad loicthe ar fad. Shíl mé nach dtiocfadh aon-cheann aca go sleibhe. Ach is fhearr go deireannach ná go bráth 'ar ndú'

Shíl mé dheamhan súil a leagfainn ar an aon-phighinn dhe go bráth. Bhí sneachta caithte agam ar a lorg. Ach is maith anois fhéin é. Is fhearr go deireannach ná go bráth, arsa tusa

Agus tá duine cloinne aice faoi dheireadh! Is fhearr go deireannach ná go bráth, mar adeir an ceann eile

Chuaidh mé ag an Aifreann deireannach (late mass nó last mass)

Cé'n chaoi a bhfuil an cur deireannach ag cruthú dhuit?

Ar an mbus deireannach a bhí tú aníos? = an bus deireadh; nó bus a bheadh ann mall 'san ló

Níl aon-chaoi ar Sheán bhocht. Tá sé deireannach = ag tarraint ar an mbás; níl indán eirghe dhó, ach b'fhéidir dó maireachtáil scathamh eile

Cé'n meas a d'fhéadfadh a bheith ag duine ar bith air? Nach furasta aithinte go bhfuil sé deireannach. Siúd ní fhágfaidh sé

Deir sí seo thíos go bhfuil sé deireannach, ach ní minic deagh-scéal ag an gceann céadna. Diabhal mé go gceapfainnse go bhfuil sé an-spleodrach thar agus mar bhí sé le seachtain

Níl aon-tsúil aca leis, agus níl aon-tsúil le bheith leis ach oiread. Tá sé deireannach déarfainn. Tá scéin an bháis idir a dhá shúil

Déarfainn rud eicínt leis go dtí indé, ach tá sé deireannach cheapfainn. Tháinic scamall ar na súile aige le cupla lá. Níl aon-aithne aige anois ach aithin dhona. Níor aithin sé J. C. trathnóna

Tá mo dhuine bocht deireannach, agus is mór an scéal sin. Ach céard a eireochas dhá áilín?

Níl mórán lúid ann. Is beag é. Ach ní cheapfainn go bhfuil sé deireannach. B'fhéidir go srianfadh sé as, ach beidh liostachas fada air

Tá sé deireannach. Sin é biseach an bháis atá air anois. Gheobhaidh sé rud le déanamh agus an tseachtain a shárú

Bhuail sé in éinfheacht é. D'aithin mé air trathnóna Dia Domhnaigh go mbadh fear é a bhí deireannach. Bhí a shliocht air. Bhásuigh sé Diardaoin

Tá sé ag goid an bhealaigh leis. Sin é an méid. Tá sé deireannach. D'aithneochadh dall gan súil é

→ deis

Ní thugann an t-Aifreann deireannach seo deis do dhuine a dhul in aon-áit. Dhá n-abruigheadh sé leis an am nuadh féin é, ba mhór ab fhiú do na daoine é — ba mhór sin

→ deisigh

Cheal nach bhfuil tú deisighthe fós? Shoraidh dhíot! Beidh muid deireannach ag an Aifreann

→ deoir

Oiread agus an deoir ní fhaca ar mo bhéal ó a d'fhága mé seo go deireannach

→ dia 2

Beidh an ceann deireannach den tSatharn in mo chomhnaí agam

TUILLEADH (1) ▼

Thug sé an Mháirt leis, ach b'fhurasta aithinte air go raibh sé deireannach. Bhásaigh sé trathnóna Dé Céadaoin.

→ diaidh

Níl in Peadar ach na cheithre eite anois. Tá sé tugtha anuas go mór ó a chonnaic mise go deireannach é. Ach is mór an t-iongnadh go bhfuil sé indiaidh a chéile chor ar bith agus cho gar do'n bhás agus a bhí sé. Shíl mé nach srianfadh sé thríd go bráth