→
do 1
dhuinn (50+)
→
feadhnóg
Níl aon-chleachta agadsa ar na feánachaí seo. Siad a bhíos againne ar fad. Ní fhóinfeadh aon-chléibh eile dhuinn ach iad, ag tarraint ualaigh annseo.
→
frídeoir
Bhí farraige cháite dhá cur go frídeóir orainn le gaoith bhoird. Shíl mé nach sáródh muid choichín é. Ach bhí togha an bháid againn. Níor mhór dhuinn fhéin go raibh.
→
fálach
Tóigfeamuid an féar le faitíos na fálach thuas. Níl aon-deá-ghothadh ar an spéir sin ó dheas. Níorbh fhiú dhuinn a leigean amach beag ná mór ar scáth an scaláinín sin
→
calm
Cuimhnighim oidhche a raibh fuirtheacht cala(idh) orainn, le calm i gcéibh a' S. Dheamhan an oiread móna a bhí againn a's a dheargfadh teine dhuinn.
→
comaoin
Dhá mhéad cumaoin dá gcuirfí ortsa sa teach seo, níor chumaoin chúitighthe í, a's a ndearna tú dhuinn.
→
cora
Níl cinneadh 'bith leo(b) le faltanas, a's aicís. Meastú nar thóig siad an charra orainn an tseachtmhain seo caithte, faitchíos a' ndéanfadh sí éascaidheacht ná aithghiorra 'bith dhuinn anoir ar chuid (talamh) C. Uí Ch. an áit a mbíodh muid a' baint fhraoigh ann.
+
→
bealach
Choiscfeadh sé anró dhuinn, dá mbeadh bealach cairr ann.
TUILLEADH (6) ▼
Níor thug sé cead an bhealaigh dhuinn, go dtí an ceathair a' chlog; níor leig sé cead a bhealaigh linn go dtí an ceathair a chlog.
Ní fhleárr dhuinn a bheith giorrú an bhealaigh noiméad a' bith feasta.
Giorruigh an bealach dhuinn, le amhrán nó le scéal breagh.
Ba mhór a' giorrú ar a' mbealach ar dhubhairt sé d'amhráin dhuinn.
Is fhearr dhuinn a bheith a' baint choisméig' de'n bhealach = ceann a chuir ar ar n-aistir.
Is mór is fiú dhuinn tús a' bhealaigh (tosach, toiseach a' bhealaigh) a bheith dhínn (tharainn) ar aon-chor.
Is gearr le dhul orainn a bhfuil sé sin indon a dhéanamh de chreachlaois dhuinn. Is mó sa mbealach é go minic.
→
crúbáin
Beidh iarracht maith againn ar thaobh ó thuaidh gharrdha an chladaigh imbáireach faoi na bheith slán dhuinn. Tá sé deargtha againn cheana soir chomh fada le na crúbáin, a's ní aireocha muid a' méid eile, má fhaghann muid freastal.
Tháinic cuaibhtheach orainn de ghort a' gharta a's caitheadh thart an seol. Thapuigh muid é, a's níorbh fh'learr dhuinn fhéin gur thapuigh.
+
'Ní áit buaile ná sean-bhaile dhuinn a' t-aonach seo níos mó' adeir P. Ch. liom fhéin. 'Is fhearr dhuinn a bheith a' baint coisméig' as abhaile.
TUILLEADH (1) ▼
Déarfainn nach áit buaile ná sean-bhaile dhuinn an áit seo anois, má fhéadann muid imtheacht as, ach sin é an buille! Ní mé a bhféadfa?
+
→
beo 1
Go dtuga Dia dhuinn a bheith beo in ar saoghal a's in ar slainte, len' fheiceál.
TUILLEADH (4) ▼
Go dtuga Dia dhuinn a bheith beo, as ab uil a chéile aríst oidhche chinn bhliadhna! (beannacht adéarfadh duine i gcomhluadar oidhche chinn féile).
Go dtuga dia dhuinn a bheith beo, an t-am seo aríst!
Má mharbhuigh muid muc do Mhártan fhéin, tiubharfa dia muc eile dhuinn in a leaba, le congnamh dé. 'Go méaduighe dia feoil bheo, a's daoine slána againn.
Dheamhan críostuidhe an bhéil bheo a bhí ar phortaigh indiu, cé's moite dhuinn fhéin le féar a bhí 'chuile dhuine indiu is cosamhail.
→
beoigh
Tá sé chomh maith dhuinn greadadh abhaile. Indomhnach, tá sé beodhuighthe amach 'un báistighe. Caithfe sé í, anois, déarfainn.
→
brabach
Is beag de (an) bhrabach atá ar na síolta aghainn i mbliadhna. Sáthach righte a chuaidh sé linn an oiread a bheith aghainn a's a rinne an 'pháircín bheag' sin thuas dhuinn.
Tá go leor sean-bhriocáin caithte annsin thuas. Níl aon-mhaith ionnta(b) ach iad a chaitheamh ag ceannuidhe. B'fhéidir go dtiubharfad sé cupla scáinne snátha dhuinn orra(b).
Tá sé chomh maith dhuinn bualadh faoi ó's rud é atá le déanamh = tá sé chomh maith dhuinn an obair nó na gnaithí a thionnscailt ó tá siad romhainn.
+
→
buail
Thug Dia dhuinn, gur bhuail muid caladh shábhála i gcéibh a' Spidéil, shul dhár neartuigh an ghaoth. Marach sin, ní shrianfadh muid siar choidhchin é, a's chomh mór a's bhí an lá.
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé chomh maith dhuinn bóthar a bhualadh, ó's rud é atá romhainn.
Tá sé chomh maith dhuinn bualadh chuig an aifreann
+
→
buille
Tá sé chomh maith dhom a rádh nach raibh uirre ach aon-bhuille amháin, arae, níorbh fhiú trumpa gan teanga an t-iomróir eile. Is mó a bhí sé 'cuir as dhuinn.
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh call dhuinn a chuir uirre ach buille amháin, leis a' gcóir a bhí againn.
→
fás 2
Is fhearr dhuinn a bheith ag bogadh abhaile. Tá sé ag fás deireannach. Nach bhfuil an ghrian faoi!
Mara bhfeice muid dhá droch-fháisc muis choichín, ach an sceamhínteacht bheag sin a bhí air an oíche cheana, ní cás duinn é. Déarfaidís gur anglóir ceart é, ar a mheisce. M'anam go raibh sé bogha go maith an oíche sin, ach dheamhan thairis sin de dhochar a bhí ann, ach cead cainte a thabhairt dó. 'Ar ndú' ní móide gur beag dhuinn a thúisce!
+
→
faillí
Dheamhan ceó a thug an "Government" seo dhuinn ariamh, agus ní cheal nachar shaothruigh muid dhá chur isteach é. Ach b'fhéidir leis an aimsir go dtiocfadh maith eicínt uaidh. Tá sé ag dul buille ro-fhada mar sin fhéin. Is maith í an fhoighid, adeir siad, ach is dona í an fhaillí
TUILLEADH (1) ▼
Bhí fios na faille ag J. ach sin rud nach raibh ag ceachtar againne. Ní innseódh sé dhuinn go raibh an dream thiar ag faire orainn le dual na druinne a bhualadh orainn. Níorbh fhearr le J. cleas duinn
→
feall 2
Chonnaic muid cheana an rud a rinne sé. Thairg sé labhairt le J. B. dhuinn, faoin talamh. Labhair, ach d'fheall sé orainn. Séard adúirt sé leis, gur an iomarca talúna a bhí againn cheana, agus go raibh a leath 'un báin orainn cheal saothruithe
→
fódaigh
D'fhóduigh mise agus S. G. an dá chúl thiar de Gharraí na Sceach Bheag lá cheana. M'anam gur le bheith ar ar mine ghéire dhuinn a rinne muid é
Siúl abhaile! Ní áit buaile ná sean-bhaile dhuinn é seo, feasta. Is fuarchúiseach an áit é ag an té nach bhfuil aon-tsuim aige i ndamhsa, rud nach bhfuil agamsa anocht
→
dall 1
Dheamhan call coinneal duit. Is maith dhuinn againn sa dorchadas féin é. Is léar do'n dall a bhéal, adeir siad
→
danra
Chaith muid an bhliain ag athchuinghe air an garrdha thíos a chur. Bhí sé comhgarach agus so-leasuighthe. Dubhrabhán atá ann agus ní iarrfadh sé ach daithín beag leasuighthe le an-fhataí a thabhairt. Ach thug sé an chluais bhodhar dhuinn. An garrdha seo thuas i mbarr an bhaile a bhí dhá chur thar bharr a chéille. An-dóigh fataí é, adeireadh sé. Níor chuir an t-aistear suas aon-chúl air, ná an chreafóig chloch bheag a dteastuigheann riar maith uaithe len a leasú. Chuir sé é. Ní raibh ann ach scriocháin (creacháin). Tabhair scriocháin orra. A chomhairle féin do mhac dhanra arsa tusa agus ní bhfuair sé ariamh níos measa
+
→
deachma
Eirigheadh muid as. Cé'n mhaith dhuinn a dhul ag cur a(r) gcuid alluis ag priocadh leis an áirdín clochach sin, agus ní bheidh leath-chloch fataí choidhchin air. Fág annsin ag an deachma é, i dtigh diabhail. Má thogruigheann an dream a thiocfas in a' ndiaidh se'againne é a romhar oibrigheadh leo, ach díthcéille dhuinne a dhul dhá dhéanamh. Dearg-dhíthcéille
TUILLEADH (1) ▼
Tá 'chuile thomsachán anois idtoll a chéile, ach an méid féir ascalla a d'fhan ingarrdha Sh. Uí E. Ní bhacfamuid leis an scaipiúch sin sílim. Teastuigheann sé ó'n deachma. Bíodh sé aige. Ní éadáil ar bith dhuinn a dhul ag cur dhá aistir eile orainn fhéin, thríd na h-aistreáin sin siar, ingeall ar an méid sin. Ach dá mbeadh sé istigh ar chlár na h-iothlann, ní léar dhom go mbeidh aon-áit len a chur. Cuirfidh a bhfuil againn mullach ar na cocaí. Cuirfidh agus beidh rud eicínt d'fhuighleach freisin