→
daigh
doigheachaí (28)
→
fóir
Dhéanfainn rud ar bith anois le fóiriúint a fháil ar (ó) na doigheachaí seo. Tá an fhiacail in a dhá leith. Teagann driog inte amanntaí agus shílfeá go dtóigfeadh sí an ceann díom. Tá mo chiapadh ceart fáite agam uatha
→
foighid
Is diabhlaí an fhoighid atá agad le na doigheachaí bail ó Dhia ort = a bhfulaint gan aon-fhuasaoid
→
folach 2
Tá mé gan falach a bhaint dhíom le coicís ach ag síneadh cois na teine le doigheachaí. Mo dhiomú dóibh!
+
→
fiacail
Airím doigheachaí (fiacal) aríst le cupla lá
TUILLEADH (1) ▼
Is cosúil gurb sheo artha mhagúil: "Artha a chuir Ún (Eon?) do Dhiarmaid; artha gan iarraidh gan achuiní: cúilfhiacail, cláirfhiacail, fiacail fhada cham, agus má tá doigheachaí ort nar fhana fiacail in do cheann"
→
fuascail
Níl d'fhuascailt ar na doigheachaí sin ach na fiacla a tharraint. Isteach leat amáireach agus bain amach ón dúid na fiacla atá fabhtach. Feicfidh tú fhéin air, gur beag na doigheachaí a fhanfas ort annsin
+
→
daigh
Tá doigheachaí orm (/dɛ̄xī/, /dəixī/); tá doigheachaí fiacla (nó doigheachaí fiacal) orm; tá doigh (/dəi/, /dɛ̄/) fhiacal orm (cialluigheann doigheachaí as féin doigheachaí fiacal. 'Sé adeirtear go h-iondamhail, ach in áiteacha cuirtear fiacla, fiacal leis). (Ní bhíonn "tinneas fiacal" ag aonduine ach ag máistirí scoile, nó a leithidí!)
TUILLEADH (8) ▼
Doigheachaí atá ag dul duit. Ól deoch uisce fuar cho tréan in Éirinn agus atá tú indon a ól … Níl tú indon fuilingt leis an uisce fuar! Nach maith a chaithfeas tú fuilingt lena doigheachaí!
Bhí mé de'n tsaoghal ag doigheachaí in imeacht na seachtaine seo caithte. B'éigin dom eirghe de mo leabaidh oíche, agus mo leiceann a chur le teineadh. Bhí mé ag screadach leis an bpian
Deir siad go bhfuil an píopa go maith ag na doigheachaí. Bodhruigheann sé an phian
Ní bheadh artha na ndoigheachaí fiacla agad? Tá mé in ainriocht ag doigheachaí
Sin í annsin an cailín a bhfuil na doigheachaí innte. Tá poll innte agus fearsad eile ag dul anonn thríd an bpoll, agus feicthear dhom gur thríd an bhfearsaid sin a theagas an driog i gcomhnaí. Beidh a shliocht uirre: ní bheidh sí ann ach feadh's mise a dhul 'na bhaile mhóir Dia Sathairn
Níl pian ar bith is boichte ná na doigheachaí fiacal, agus níl pian ar bith in a dheidh sin is lugha a mbíonn truaighe do dhuine ná í.
Tá a phluic uilig séidthe ag na doigheachaí fiacal. Diabhal mórán truaighe é nach dteigheann agus a dtarraint agus gan a bheith dhá mbuachailleacht annsiúd
Bhíodh doigheachaí ormsa nó gur chuir M. C. an artha dhom, ach dheamhan doigh (/dɛ̄/) a d'airigh mé ó shoin, míle moladh le Dia
→
damnaigh
Tá sé damnuighthe le seachtain ag doigheachaí. Sílim nachar chorruigh sé amach chor ar bith. Tá an chúilfhiacail siúd aige splanctha aríst! Luirg an diabhail dó nach dteigheann isteach agus a tarraint agus gan a bheith dhá buachailleacht mar siúd
→
deis
Sílim leis an deis atá air go mb'fhearr leigean dó. Tá sé thíos 'sa talamh ag na doigheachaí bradacha sin
→
Diarmaid
"Artha a chuir Úna do Dhiarmaid; artha gan iarraidh gan achuiní: cúilfhiacail, cláirfhiacail, fiacail fhada cham, Agus má tá doigheachaí fiacla ort, nár fhanaidh fiacail in do cheann" (leagan ar artha na ndoigheachaí fiacal. Níl a fhios cé hé an Diarmuid atá i gceist ann. Naomh eicínt is dóigh. Peadar atá i leagan eile)
+
→
dona
Doigheachaí! Ní measa galra eile, agus gan truaighe ag aonduine d'fhear na ndoigheachaí
TUILLEADH (1) ▼
Tá mé go dona le doigheachaí (ag doigheachaí)
+
→
donacht
Níl de dhonacht air ach doigheachaí
TUILLEADH (1) ▼
Chuile dhonacht ach donacht doigheachaí: sin é adéarfainnse = tá chuile phian go maith ach na doigheachaí
+
→
drandal
D'fhága mé an ceann deire aca istigh inG. indiu. Shaothruigh mise é aice sin, le doigheachaí, le seachtain. Bhí mé de'n tsaoghal aice nó go ndeacha mé isteach indiu len a tarraint. Níl fiacail in mo dhranndal anois
TUILLEADH (2) ▼
Ní ins na fiacla atá na doigheachaí chor ar bith orm, ach isteach ins an dranndal. In a driogannaí a theagas an phian. Ní bhíonn sí ach éadtrom i dtosach ach tagann an t-árdú annsin mar bheadh mo charbad dá scaoileadh. Níl aon-nídh faoi'n saoghal indon fuarú a thabhairt dom an uair sin ach deoch uisce fuar agus a choinneál in mo bhéal cho fada in Éirinn agus atá mé indon fulaingt leis. Fuarú dona a thugas sin féin dom, ach bodhruigheann sé roint í, mar sin féin
Ní beatha mhaith do'n dranndal iad sin. D'íosfainn iad marach amháin: faoi cheann chúig nóiméad, bheinn ag screadach ar fud an tighe le doigheachaí. Sin é mo ghráin ar "sweets"