Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: gearradh

+

→ fáinne

Bhí sé ag gearradh fáinní le olc = ag gearradh bogha; duine a mbeadh an-fhearg nó an-chuthach air

TUILLEADH (4) ▼

Bhíodh sé ag glaomaireacht agus ag gearradh fáinní soir annseo ag iarraidh achrainn, ach fuair sé lán a chruite dhó (dhe) faoi dheireadh

Ara a dheárthair mo chroí thú, dhá bhfeictheá é! Ag gearradh fáinní agus dhá shníomh fhéin, agus ag iarraidh fear ar bith dhá raibh ann amach ar "fair play". Ara ag magadh faoi a bhí muid

Bhí sé ag gearradh fáinní ar fud an tí aríst anocht. Taghd eicínt a cuireadh air inniu. Changlódh sé fóthannán fireann le díocas oilc

Ní bhíonn aonach ar bith anois ann nach mbíonn sé ag gearradh fáinní agus ag ollmhachan achrainn. Is cosúil go bhfuil an-mheas fir aige air fhéin. M'anam muise go gcasfar duine eicínt dhó a chuirfeas gráin aige ar an obair sin

→ cosnochta

Níor shugh salmhain imbéal buláin domsa, an cupán tae cosnochtuighthe sin, a's an gearradh ocrais a bhí orm an tráth céadna.

+

→ bealach

Is deas a' rud, bólacht, féar maith agus gabhaltas; Cruithneacht a's eorna le gearradh; Min ins a' gcómhra, 'gus teine trathnóna; A's dídean d'fhear bóthar a's bealaigh (Rafteri — Caismirt an Phótaire leis an Ól)

TUILLEADH (1) ▼

Ní bealach maith é sin le duine 'bith a bheith ag ithe a's ag gearradh ar a chomhursa. Cé atá agad, ach do chomhursa lá an anshógha?

→ crígh

Thárluigh an Púca leis é, a's chaith sé isteach i gcrích mhóir annsin thiar in íochtar Sh. Ú. é. Badh shin í an 'mharcuigheacht go Gaillimh a's cead siubhal abhaile' ar chuma ar bith. Deir siad go raibh sé míllte gearrtha ar a theacht abhaile dhó.

→ bollaire

Chaith muid an oidhche, ag iarraidh foighid a chuir sa mbollaire mór sin thiar ag S. Sh. Ba mhór a' t-ár é, a' blaodhach a's a' blaidhreamhach. Ag iarraidh T. Ph. a bhualadh bog te a bhí sé, a's nuair nach leig(f)í chuige é, bhí gearradh fiacal air.

+

→ bruach

D'eirigh gearradh beag do bhruach mo bhéil.

TUILLEADH (1) ▼

D'eirigh gearradh beag de mo chois. Shílfeá narbh fhiú biorán é. Ach a mhic ó, shéid sé suas, a's rinne sé bró-bhracha. Tháinic bruachannaí annsin air, mar bheadh ainfheoil ann. Is mé a shaothruigh é, igcaitheamh coicíse, gan néal a chodladh.

→ buadán

Fagh buadán dhom a chuirfeas mé ar dhrioball an asail. Tá sé gearrtha, a's déanfa na fóthachaí a's na míoltógaí ballséire air, mara gclúduighthear é.

→ buail faoi

'Bullaí' mór a' bhaile seo thiar a bhuail faoi, má tá sé míllte gearrtha mar sin = sé trodaidhe cumasach an bhaile seo thiar a theangmhuigh leis a's a chuir an bhail sin air.

→ buail

Ar a' dá luath a's a mbuaileann a' taghd é, tagann coinneal in a shúile, a's ionnsuigheann air a' gearradh fiacal.

→ aire

Tugadh sí aire dhi fhéin, agus ná bíodh sí a' gearradh dé.

+

→ amach

Is fada amach ó mo chaolán-sa a gearradh iad = níl gaol ná páirt agam leo; is fada uaim a tóigeadh iad.

TUILLEADH (4) ▼

Is fada amach ó mo chaolán-sa a gearradh thú, le go dtiocfá ag iarraidh rud orm.

Is fada amach ó mo chaolán-sa a gearradh muinntir an bhaile seo, le go mbéidís a' brughadh isteach orm.

Is fada amach ó mo chaolán-sa a gearradh í, le go dtiubhrainn cuireadh chun bainse dhi.

Tá'n gearradh amach go maith ar a ghruaidh — roinnt achair óna shúile.

→ anam

Bhí sé gearradh criathraigh i muinghnín ghéar anama, nuair a chonnaic mise é = bhí sé siubhal go scafánta ar a' gcriathrach etc.

→ ard 1

Bhí gearradh faoi ag (d)ul le fána an aird.

→ fearg

Bhí gearradh fiacal air le feirg (le fearg, ach tá an sean-Tabharthach ag seirgeadh)

→ fiannaíocht

B'fhearr go mór a bheith ag fiannaíocht ná an cheird a bhíos i dtithe cuarta anois: ag ithe agus ag gearradh ar an gcomharsa. 'Ar ndú' ar chuala tú ariamh é, san áit a mbíonn fiannaíocht ní bhíonn diabhlaíocht = má bhíonn sean-scéalta dhá n-innseacht agus daoine ag éisteacht leó, ní bhíonn aon-droch-chaint, aon-bhiadán ná aon-tseamsánacht ann

→ ith

Bíonn sí síorruidhe ag ithe agus ag gearradh orainn = ag liobairt.

+

→ feadán

Shílfeá gur anuas den fhiodán aige a gearradh thú = is tú a mhacsamhail; tá tú an-chosúil leis

TUILLEADH (1) ▼

Sé atá ag gabhail len a shean-athair. Thiúrfá an leabhar gur anuas den fhiodán aige a gearradh é

→ foighid

Tá foighid aice, agus a bheith indon éisteacht leis an ruibhseach de shean-bhean siúd ag ithe agus ag gearradh uirre ó mhaidin go faoithin agus ó Luan go Satharn

→ fuil 1

Má ba bheag mór an gearradh tháinig fuil ar chaoi ar bith

→ fuiligh

Níl aon-uair dhá dteighim ag gearradh tobac leis an scian sin nach bhfuilím orm fhéin. Tá faobhar rásúir uirre

→ fuar 2

'Ar ndó' ní féidir droichead a dhéanamh de chosa fuara ná den ghiolla gan cuireadh ach an oiread leis an té a fuair cuireadh glan fiuntach. Má bhíonn fear ar bith ag roinnt óil caifidh sé gearradh éadain a thabhairt dóibh, bídís iarrta, nó ná bíodh

→ dallán

Dalláin ag an diabhal ort. Cá'il na dalláin? An caoch atá tú? Tóruigh an méid atá gearrtha agad aríst agus togh na síolta caocha as. Is deas iad mo chuid síolta! Bhí sé cho maith dhom imeacht ag gabhail "Laddie O'Lee" ar na cnocáin le dhul ag deargadh talmhana len a n-aghaidh sin

→ deis

Céard a chuir an deis sin ar do bhéal. Tá sé míllte gearrtha. Ní féidir go raibh tú ag troid

→ diabhlaíocht

Is mór an siamsa é. Nach fearr é ná a bheith ag gearradh na comharsan. Is mór atá eatorra mo léan. Deir siad an áit a mbíonn fiannaíocht nach mbíonn diabhlaíocht. Ach sí an diabhlaíocht uiliog atá anois ann, agus níl áird ar bith ar an bhfiannaíocht

→ dia 1

Ba é Debhelera an dia beag a bhí aige nó gur baineadh an "dole" dhe, ach mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis ó shoin ag ithe agus ag gearradh air. Is beag atá indon cuid de na daoine a ionntú

→ diomdha

Tuilleadh diabhail aca anois, má tá diomdha na bruighne orra. Chaillfidís síol a gclainne mara dtosaighidís troid. Is beag atá dá barr anois aca ach mailí gearrtha

+

→ dochar

Cé'n dochar a rinneadh dhó scáth cupla gearradh

TUILLEADH (1) ▼

Is lugha go mór an dochar gearradh ó speal nuadh nó ó shean-speal. Bíonn gearradh an cheann nuadh glan

→ dochrach

Dar fiadh tá gearradh sáthach docharach uirre. Annsin ar an ngruaidh, slán an tsamhail. An uair a caitheadh de'n bhicycle in aghaidh an sconnsa í, rug spiacán cloiche uirre

+

→ doicheall

Leac an doichill! Má tá tú dhá tóruigheacht, teirigh siar ar bhaile na C. D. Sin é an áit a bhfuil sí. Níl dhá theallach ar bith ann ag caint lena chéile. Diabhal focal bréige ann. Tabhair gearradh éadain anois suas dóibh thú féin go bhfeicidh tú an bhfuil. Nach hé an té a phósfadh isteach in a lár a bheadh i ladhar an chasúir? 'Sé a bheadh ar leac an doichill ar chaoi ar bith

TUILLEADH (1) ▼

Níorbh ait liom ariamh a dhul ag brughadh ar an doicheall mara gcinneadh an saoghal críochnuighthe orm. Dhá dteighinnse isteach annsin, is beag an fháilte a bheadh romham, agus ní thiocfaidís ar chúla an chlaidhe len a innseacht dom ach oiread. Meastú an éistfinnse leo do mo mhaslú go spleadhach mar sin. Baoghal orm. Chaithfinn díom féin agus ba chuma liom in a mná ná in a bhfir iad, ach thiubharfainn gearradh éadain orra — gearradh éadain mar a thug Féidhlim do chac an mhadadh. Diabhal a leithide de rúscadh a fuair aon-dream ariamh in a saoghal mar a gheobhaidís dá n-ionnsuighinnse iad. Dhá laghad gnaoi dá bhfuil aca orm, níl a leath-oiread agam orra, ná ní raibh ariamh

→ doimhneacht

Tá gearradh air atá dhá orlach ar doimhneacht

→ domhain 2

Gearradh domhainn é

+

→ drabhlás

Shílfeá go mbeadh an-drabhlás ann, nó go ngearrtaí é (éadach); ach ó a fheicfeas tú gearrtha é níl tada ann. Shílfeá gur crapadh a dhéanfadh sé

TUILLEADH (1) ▼

'Sé an gearradh a thugas sí air nach bhfágann aon-drabhlás ann. Cuireann sí leath an éadaigh amú. Tá gearradh dhá cuid féin [aici] — gearradh a dhiomaluigheas an t-éadach uiliog. Marach sin 'sí togha an "dressmaker" í

→ drandal

Níl a fhios agam ó mo righe cé'n teach é — ach teach mór é ar aon-chor. Tá geata leis agus é uiliog faoi phictiúir madraí gearrtha as an gcloich. Agus ní móide go gcreidfeá an rud adéarfas mé leat anois: níl madadh ar a fhuaid nach bhfuil an dranndal nochttha aige!

→ dreoiteacht

Ní dreoighteacht féin atá air, ach tá sé in a chreathnach. Tá a fhios agadsa é a T. Bhí tú ag gearradh na gcriosannaí ar na dornáin indiu. An bhfuil a fhios agad céard adubhairt fear an "Thrasher" faoi nuair a bhí sé buailte aige. Níorbh fhiú dhuit cailleadh leis len a bhualadh, adeir sé

→ droichead

Tá droichead do shróine gearrtha = an chuid de'n tsróin idir an cuincín agus bun an chláir éadain. Is ann a bhíos na spéacláirí leagtha ar dhuine. Tugtar droichead na smaoise air scaithtí freisin, ach gur le magadh nó droch-mheas is mó a thugtar sin air

→ druid 2

An bhfuil sé anoir cho fada sin. Diabhal mé go bhfuil sé ar ghort an bhaile mar sin. Tá sé ag tabhairt gearradh éadain dó imbliana. Níl sé ag leigean lá ar bith thairis, cé's moite de'n Domhnach féin, nach mbíonn éisteacht aige imbaile eicínt. Shílfeá go gcaitheann sé an-fhada 'sna tighthe. Bhí sé an h-aondéag shul a ndeachaidh sé soir as tigh Sh. S. an lá faoi dheireadh

gearradh (50+)