Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: téagar

→ farasbarr

Cén mhaith breáichte mara bhfuil rud eicínt in a haice? Dheamhan a dhath! Ní farasbar breáichte a chuireas bárr ar an bpota. Bíodh sí go breá nó ná bíodh, ach má tá sí in a gnathach maith agus an téagar a bheith san sparán aice, déanfaidh sí cúis

+

→ fágtha

An bhfuil an seafaide sin ag tnuthán le fear. Diabhal duine ar bith a phósfadh í sin. Tá sí ro-fhágha. 'Ar ndó' níl lán do ghlaice inti. Is bréa an rud bean theangmháilte a bhfuil téagar inti.

TUILLEADH (1) ▼

Tá an cheathrú ro-fhágha, ro-shlabhcha aice, le mórán gríscíní a bheith uirri. Níl aon-téagar inti

→ féar

Dheamhan téagar (brí, a rath etc.) féir a bhí san ngarraí sin

+

→ baile

'Tosach buin a's téagair, a's an baile mar a chéile' = leagan i gcártaí, a's cluithche nó bun dhá thionnscailt as a' nuadh.

TUILLEADH (3) ▼

'Tosach buin é — 'tosach buin a's téagair' adeir sé, 'as an baile mar a chéile.

'Tosach buin a's téagair' aríst é, a's an baile mar a chéile'.

Chreidim go bhfuil sé 'in a thosach buin a's téagair, a's an baile mar a chéile aríst'.

→ cuisneach

Beainín chuisneach í, mara bhfuil a' téagar fhéin innte.

→ beo 1

Beainín bheo, bhíodhgamhail í, mara bhfuil a' téagar fhéin innte.

→ bromóg

Mharbhuigh mé cupla bromóg ar charraig Bhéal Trágha, ach dheamhan de théagar ionnta(b).

→ aer

Tá sé an-aoirde 'san aer, ach níl tiughas na téagar a' bith ann = fear árd.

→ áibhéil 2

Is áidhbhéil an téagar atá ann, má tá'n cur-leis ann = is millteach an mhéid atá ann, má tá spreacadh dá réir ann.

→ forás

Dheamhan lá téagair ná foráis a dhéanfas an cúpla sin choíchin = lánúin a bhí ag troid

→ daor 1

M'anam muise má tá sé ag coinneál tae leis féin síorruidhe go gcaithfeadh sé go bhfuil pócaí teann' aige. Is daor an spóilín é an tae anois, má fhaghann duine aon-cheo le cois "an téagair" sin atá ag dul dó

→ dea-ghealladh

Níl deá ghealladh ar bith faoin gcur i mbliana. Ba deacair dhó a bheith. Fuair sé an iomarca spalpadh san am a raibh aige báisteach a fháil. Tá a shliocht air: na dasachaí atá amuigh féin, níl ionnta ach spreangaidí. Níl téagar ar bith ionnta

→ diogáil

Is deas an phlanndóigín d'inghin atá aice an uair a ghíogálas sí amach í féin. Níl aon-mhéid innte, ach mara bhfuil féin tá an téagar agus an deiseacht innte. Is fearr beag deas ná mór gránna

→ diomdha

Beidh diomdha an tsaoghail uirre mara n-iarrtar aon-duine de'n chlann inghean an Inid seo. 'Ar ndú' mo léan iarrfar, má airigheann siad (lucht iarrta ban) aon téagar in a h-aice

→ dosán

Níl aon-dosán féir dá bhfuil ar an ngleann siúd thíos aige, nach bhfuil sínte le teann téagair. Tá an tabhairt ins an talamh siúd dhá mbeadh an saoghal ag caint

→ dramhailte

Is dreamhailte an duinín é sin len a chur isteach idteach ar bith ag iarraidh mná. Bean ar bith a fheicfeas é, go deimhin déarfaidh sí léithe féin nach téagar mór é sínte leis an taobh aice ar dhubhluachair na bliana mar seo. Ach tá an spaga aige in a dheidh sin

→ dubhlaoisc

Tá cuimse raice faoin dubhlaoisc, ach ní bhfuighfear go deó í nó go mbeidh sí rodtha. Bíonn a leath ó mhaith ag giúirinneachaí, má chaitheann sí achar ar bith san bhfairrge. Níor tháinic aon-téagar raic ar na h-oileáin seo go h-áirid ó thosaigh an cogadh. Tá cupla sail annsin thíos ar an muirbhigh, ach is gearr le dhul iad …

→ dá

Tá mo dhá théagar-sa san mbean sin = tá an bhean sin mo dhá théagar-sa

→ déirceach

An téagar a thug sé dhuit ins an ngloine ní raibh agad a ghlacadh chor ar bith uaidh agus cho beag agus a chuir sé thú. Ní raibh fliuchadh do bhéil féin ínnte. Níor dhéircighe dhuit é

→ díbir

Níl an poitín díbrighthe as an tír fós agus an téagar seo féin a bheith le fáil

→ dó 2

Níl sé cho h-árd le S. ach tá a théagar ann faoi dhó

→ téigh chun

Is mór a chuaidh tú 'un téagair ('un toirte) le cupla bliain

→ téigh

Dhá mbeadh an oiread eile téagair ann ba ghearr le dhul é ar Mh. seo thoir. Tá M. cho cruadh le miotal. Ar rug sé greim ariamh ort? Is measa an dá chrobh láimhe atá aige ná bís an Bh.

téagar (27)