→
aire
teas (50+)
→
caidhfte
Nach diabhaltaidhe an éadáil do dhuine an oidhche a chaitheamh in a chaidhfte thoir annsin thoir ar choirnéil dhá phréachadh féin. Shílfeá go mba mhó an tsamhaoine do dhuine fanacht istigh 'san áit a mbeadh teine 'gus teas aige, ná bheith ar a' gceird sin.
+
→
carcair
Cuirfe an charcair sin teas 'sna luirgní anois ag Nell.
TUILLEADH (1) ▼
Níl ughdar teine a' bith is fhearr ná's buaine ach an oiread, ná carcair mhaith ghiumhasaighe. Nar bhreagh í ar an aimsir seo, fharras a bheith i gcleitheamhnas na sean-spairtighe sin, nach bhfuil sponnc ná teas innte!
Seo í uair na coinnleoireachta anois. Bíonn siad chomh deallruighthe, préachtaí sin a's go ndeasócha siad leis a' solus, nó leis a' teas chreidim.
→
coirt
Dhá leagtá méisín sháile faoi'n teas, d'imtheochadh a' t-uisce in a ghail a's d'fhanfadh cairt shalainn ar thóin na méise.
InDomhnach is cosnochttha a bhíodh muid sa ngeimhreadh freisin. Nuair a thagadh sioc, d'fháisceadh muid buadáin ar ar gcosa le teas a dhéanamh dhóib. Ach níl aon-acmhúinn ag aos-óg ar fhuacht anois, mar bhíodh an uair sin.
→
coiric
Dhá mbeadh greim aghamsa ar do choirric bháin, bheidhinn a' gabhail ort, chomh-uain's 'gheobhainn teas i do chraiceann = malrach a raibh mullach bán air.
Marach chomh cruadh chomh cuisneach a's tá sé, phréachfadh a' fuacht é. (D)ar ndoigh ní hé an t-éadach atá air, atá a' déanamh aon-teas' dó! Tá sé chomh scagach a's go bhfeicfeá na beithidhigh thríd.
→
bocht 2
Níl teine ná teas ag na boicht istigh ar shlata na Gaillimhe, a's nach maith go maireann siad 'na dheidh sin.
Ná bac le greas ná teas a bheith i bhfeoil chapaill, ná i mbarrannaí íochtair. Tá sé amhla le na portaigh atá aghamsa ar chaoi ar bith. Dheamhan fód ar foghnamh ar a bhfuaid, ach bodhránach a's spaidealach.
→
buadán
Nuair a bhí mise ag eirighe suas, dheamhan bróig ná stoca a d'fheicfeá ar aon-ghasúr sa tír, ach iad ag imtheacht cos-nochta, geimhreadh a's samhradh chomh maith le chéile. Nuair a thiocfadh sioc mór annsin, chuirfidís buadáin ar a gcosa — súgáin fhéir, nó strácaí 'mhálaí — le teas a dhéanamh dhóib ar a' bhfuacht.
→
buail
Beidh mé do do bhualadh chomh uain's gheobhfas mé teas in do chraiceann; beidh mé do do bhualadh, go gcuire mé snaidhm na bpéist ort; beidh mé do do bhualadh, nó nach bhfágfa mé iall-bheo ionnad etc.
Mara n-eirighe tú as do chuid búrlaigheachta, beidh mé 'gabhail ort an fhad's gheobhas mé teas in do chraiceann.
→
ailp
Má fheicimse go mbaine sibh aon ailp as na sudógaí sin, beidh mé gabhailt oraibh chúns gheobhfas mé teas in 'ur gcraiceann
+
Níl aon aireachtáil aige ar theas (ar fhuacht etc) = tá acfuinn teasa, fuaicht etc aige.
TUILLEADH (1) ▼
Is beag an aireachtáil atá aige ar a' teas = ní airigheann sé an teas mórán.
→
aire
Ní iongantas a' bith nach mbeireann a' teas ar a' bhfuacht aige, agus a laghad aire agus thuga(nn)s sé dhá ghnaithe (féach teas).
+
→
airigh
An airigheann tú an teas (an teasbach, an ghrian)
TUILLEADH (6) ▼
D'airigh mé an-teas indé.
An airigheann tú an teas a' priocadh leat?
Níor airigh tú an teas a' dul faoi'n gcraiceann fós agad = níor theang(mh)uigh an teas leat, mar is ceart fós.
Ach a' n-airighe tú teas an Mí Mheadhoin ag dul faoi'n gcraiceann agad, tiocfa an cóta mór anuas (caithfe tú dhíot é.)
Ní aireochadh sé aon-teas, dhá mbeadh a' fiadhach dubh 'cur a theanga amach, pé'r bith cé'n sórt scruit é thar dhuine 'bith.
Is deacair leis a' teas a aireachtáil; is éasca leis a' teas a aireachtáil etc.
→
amuigh
Ná feicimse do theanga amuigh agad níos mó, nó beidh mé gabhail ort, an fhad's gheobhfas mé teas in do chraiceann.
→
ana
Ní thriomócha an féar ar anna na Féile Míchil. Is beag a' baoghal atá air, mar bíonn a' ghrian ro-mhaoluighthe sa spéir a' t-am sin, agus a' teas imthighthe aisti.
→
anam
Tá fhios ag mo chroidhe a's ag m'anam, má labhruigheann tú ar Cheata amach as do bhéal aríst, go mbeidh mé gabhail ort, chúns 'gheobhas mé aon-teas in do chraiceann.
→
antlás
Tá teas an aithinne ann (ina thóin) le neart an-tláis = bíonn fíbín air a' dul ag obair le teann ampla agus sainnte.
→
átha
Cuirtear arbhar ar cruadhchan ar átha le poitín a dheanamh dhe. 'Séard í an átha, púirthín a's cloigeann caolaigh, a's scraitheachaí air. Bíonn sé 'rounáilte', a's lota beag istigh ann, a's scartar an eorna th'éis í a bháthadh ar an lota sin. Bíonn siad (i.e lucht déanta an phoitín) dhá h-ionntú a's dhá barr-ionntú, ar a' lota go mbíonn sí cruaidhighthe. Tá poll taobh amuigh ar a' bpúirthín mar bheadh dorus, a's bíonn teine ag béal a' phuill, a's teigheann a' teas faoi'n lota, go gcruaidhighe sé an eorna (S. Ó. C)
+
Ní fionnórtas a theastaíos uaimse ach teas. Tá na creaití fuaicht orm
TUILLEADH (1) ▼
Tá a cholainn ag bruith le teas. Nímé a mbeadh rud ar bith a thiúrfadh fionnórtas dó. Deoch ná tada
→
fiuch
"Ní theigheann teas thar fhiuchadh ach teigheann bruith thairis" = deirtear seo; is furasta aithinte cén chiall atá leis
Más flith-mheárdáin atá ort fan ón teas. Níl uair ar bith is measa iad nó an uair a theangós teas leo. Sháróidís thú le tochas. Gheobhfá rud ón bpoiticéara a leigheasfadh iad sin.
+
→
fómhar
Ní thigeann fuacht go hEarrach ná teas go Fómhar = ní san samhradh is mó a bhíos an teas ach san bhfómhar; san Earrach agus ní san ngeimhreadh is measa an cruatan
TUILLEADH (3) ▼
Tá an uair seo bróllach. D'fhéadfá bróllach a thabhairt uirre. Ach deir siad nach dtigeann teas go Fómhar
Ní san samhradh is meirbhe a theagas an uair, ach amach san bhfómhar, aimsir bhaint' an choirce. Ní thigeann fuacht go hEarrach ná teas go Fómhar 'ar ndú'
Tiúrfaidh sé teas agus aimsir bhreá uaidh romhat amach anois. Samhradh riabhach: fómhar grianmhar, adeir siad. M'anam go raibh an samhradh seo riabhach, ní ceasacht ar Dhia é. Dar mo choinsias bhí
→
istigh
Tá teas an aithinne in a thóin. Ní túisce istigh ná amuigh é = tá sé an-luaithneach ar fad.
+
→
fulaing
Níl mórán fuilint ar theas agad = níl tú indon mórán teas a sheasamh
TUILLEADH (3) ▼
Ní bheadh aon-ghnatha ag duine annsiúd mara mbeadh fuilint mhaith ar theas aige
Níl fuilint ar bith agam le teinteachaí ó a tháinig an ghrís seo orm. Sén chaoi a mbíonn an teas ag borradh leis an tochas
Ní teasaí maith thú muise, mara bhfuilinn(ighth)eá le láimh an cheitil sin. Is beag an teas atá innte sin chor ar bith
Sin í a cheird i gcomhnaí: fruch frach mar sin air. Ní fhaca tú aon-duine ariamh is antlásaí ná é. Bíonn teas an aithinne in a thóin ag dul ag déanamh chuile rud. Agus ní len a fhoghail é. Dheamhan maith a fheiceas muid ar a gharraí, ach an oiread le duine ar bith eile
+
→
fuacht
Comhfhad a theigheas fuacht agus teas etc. (fc. doicheall)
TUILLEADH (1) ▼
Ní theigheann teas thar fhuacht agus ní theigheann fuacht thar theas; teigheann fuacht cho fada le teas agus teas cho fada le fuacht = tá cothromacan síne na huaire ann; nó dhá mhéad dhá mbíonn teas bíonn fuacht dhá réir; nó ní bhíonn grádh dhá mhéid nach mbíonn fuath dhá réir; nó comhfhad a theigheas teas agus fuacht