Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
Dorcha
/durəxə/
aidiacht.
Ní theagann aon-athrú céime air, ach deirtear is dorchaí (/durəxī/) amanntaí.
1.
meath-dhubh; roint dubhach gan a bheith ro-dhubh; (ré-dhorcha fc. ).
a.
+
Oíche dhorcha í = dubh go leor gan a bheith fíor-dhubh
Bhí sé buille dorcha aréir dar príosta
TUILLEADH (7) ▼
Is maith dorcha é th'éis gur cheart dó gealach a bheith ann. Nachar ceart di a bheith ar fáil
Tá na h-oícheanntaí seo dorcha
Tá sé ag eirghe dorcha = an oíche ag tuitim
Diabhal mé go bhfuil sé indiaidh an h-aondéag anois, ach nach bhfuil sé dorcha fós
Is maith luath atá sé dorcha anocht
Bíonn sé dorcha ag leath-uair th'éis an h-ocht ar maidin anois
Bíonn sé cho dorcha ag an h-ocht a chlog anois agus a bheadh sé ag an dó a chlog 'san oíche
+
Tá an spéir dorcha go maith indiu. Tuairt eile atá air
Tá sé an-dorcha thiar
TUILLEADH (4) ▼
Tá sé dorcha imbun na gaoithe
Tá sé an-dorcha ar an bhfairrge mara smúit rabharta é
Lá dorcha é. Ní bheadh a fhios agad céard adéarfá leis
Is dorcha an cineál aimsire í
+
Éadach dorcha atá air
Bhí casóig dhorcha "mar sin" air
TUILLEADH (6) ▼
Ba cheart duit dath a chur air sin a dhéanfadh an t-éadach buille dorcha
Ól cineál dorcha mar sin é a bhí is an ngloine
Ól dorcha é
Súile dorcha atá aige
Tá sé an-dorcha as a cheannaghaidh
"Sorcha sorcha: polláirí dorcha: leig sí urchar, agus mharbhuigh sí éan" (rann a bhíos ag gasúr)
+
Tá an bun sin dorcha = an taobh sin (Bun-Dorcha atá ar chnoc ó thuaidh de chaoláire an Lionáin. Bíonn sé dorcha i gcomhnaí, agus lonnuigheann an ceo ar a bharr)
Teach an-dorcha é. An chaoi a bhfuil sé déanta níl fuinneoig ag gabhail leis ar aghaidh na gréine
TUILLEADH (2) ▼
Ní mór daoibh solas. Tá sé an-dorcha istigh annsin
Bóthar dorcha é sin soir
·
Tá sé dubh dorcha = an-dorcha (Cuirtear an dá fhocal sin le chéile in a gcuingir nuair is "duibhe" atá i gceist)
Pruchóig dhubh dhorcha de theach atá aige. Níor léar dhuit do láimh ann i lár an lae ghléigil. Níor léar sin
+
Tá sí bun-dorcha shílfeá
Bhí sí meath-dhorcha go maith ach ní raibh sí an-dorcha
TUILLEADH (1) ▼
Cóta mór glé-dhorcha a bhí air
b.
+
Tá sib in 'u' (bhur) muintir Dhorchaigh = teach a bheadh dorcha cheal solais (b'fhéidir gur magadh focail atá ann. Muintir Dhorchaigh = Darcys. Tomás Ó Dorchaigh (/durəxī/) agus rl.)
Dar príosta tá sib in 'u' muintir Dhorchaigh. Shílfeá nach mbeadh leithscéal ar bith agaibh anois. Tá dalladh ola le fáil
TUILLEADH (4) ▼
In a muintir Dhorchaigh atá an tír anois. Ní raibh dé sholais againn igcaitheamh na bliana anuiridh
D'fhéadfá a rádh nach teach atá in a muintir Dhorchaigh anois ach an tír uiliog. A dhul ag déanamh fáideogaí a bhí againn a dhul anois. Tá neart fidheogaí suas annsin.
Tá siad ina muintir Dhorchaigh 'chuile oíche mar sin. Níl easbaidh ola ar bith ann, ach ní leigfeadh an chaillteacht do'n bhean a ceannacht. Ní chaithfidh sí cianóg ar bith nó go gcinnidh an saoghal uirre
Tá muid in a (ar) muintir Dhorchaigh aríst. Cé'n smál atá ar an sean-lampa seo. Tá sé múchta aríst. Dar fiagoidhe, chuir mé an iomadú "carbide" ann, ach b'fhéidir nach bhfuil an t-uisce ag dul chuige. Caithfidh tú fuirgheacht liom aríst nó go ndeisighidh mé é
2.
dúnárusach, fascamhail, coimhigheach, beag-chainteach, neamh-phléascanta.
+
Is duine dorcha é = dúnárusach, coimhigheach, beag-chainteach agus rl.
Tá sé sin an-dorcha in a dhiaidh sin. Níl sé cainteach chor ar bith
TUILLEADH (7) ▼
Dheamhan a chos sin a ghabhfadh 'un cainte leat go deo. Duine rí-dhorcha é
Dubhairt mise léithe go ndéanaidh Dia grásta uirre go raibh M. an-dorcha, agus is beag a thaithnigh sé léithe. "Feicimse cho fáilidhe le 'chuile dhuine é", adeir sí
Dream dorcha fré na chéile iad sin. Tá siad an-lághach agus an-tsoilgheasach, ach ní bhfuightheá fios a n-intinne dhá mbeitheá abuil siad dhá lá do shaoghail
Is deacair a dhéanamh amach cé'n bealach atá léithe sin. Duine dorcha beag-chainteach í, ach teagann an-daolannaí innte scaithtí
Má tá sé cho dorcha sin, ní bheadh a fhios agad cé uaidh a dtug sé é. Bean an-spleádhach, an-phléascánta a bhí is an máthair, agus maidir leis an athair 'ar ndú, ní theagadh iadhadh air ach ag síorádh ó mhaidin go faoithin
Ní leithead ná móiréis é chor ar bith, ach sin é an bealach atá leis. Tá sé an-dorcha de'n tsaoghal, mara mbeadh an-teantás aige ort. Dhá mbeadh, ní féidir a chur in a shost chor ar bith. Caitheann sé stráisiúin mhóra annseo agamsa, agus 'sé an cainteóir é! Tá a mhaisce, agus gnaoidheamhail
Is bocht an chaoi do dhuine a bheith cho dorcha dúnárusach sin. Is de'n chomharsanacht a bheith carthannach cainteach
·
Bíonn sí an-dorcha liom, th'éis a bhfuil de theantás aice orm. Ach dheamhan maith ann. Fascadh ar fad í. Níor chaintigh sí amháin liom faoi'n inghin, ná go raibh cuimhne ar bith aice imeacht
·
Bhí mé le cupla lá is an tír dhorcha sin thoir. Dar mo choinsias ní leasainm uirre tír dhorcha. Níl focal de'n chaint aca, ach ar a mine ghéire ag obair. Tugaimse do'n diabhal an t-Achréidh céadna
3.
dall.
·
Tá sé dorcha; is fear dorcha é (níor chuala mé seo ach dubhradh liom go mbíodh sé ann, agus go bhfuil ag corr-dhuine fós)

Dorcha in iontrálacha eile (12)

 
dall 2
Ní léar dom tada. Tá mé dall ag teacht amach ó'n solas. Dar príosta tá an oíche bun-dorcha ar aon-nós
 
danra
Tháinig mé aniar treasna thrí na brocachaí sin, oíche i mbliana, agus má tháinig féin ba danra an éadáil sin. Shíl mé nach raibh an oíche cho dorcha agus a bhí sí, agus deirimse leat go bhfuair mise tuairteáil, ní áirighim go raibh a raibh orm stiallta ó chéile ag driseachaí
 
déan 1
Déanann sé lá an-mhoch anois. Is ar éigin a dhúineas an oíche chor ar bith. Ní bhíonn sé ach dorcha nó go bhfáinnighidh sé aríst
 
Ní fhéadfá déanamh uirre thar dhuine ar bith. Tá sí an-dorcha = teanntás a bhrughadh uirre
 
deifir
Tá sé cho maith dhaoib imeacht anois agus ní ag cur deifir lib é, ach má leigeann sib an deireannas oraib féin, beidh tús na h-oíche an-dorcha
 
dia 1
Níor chuir sí aighneas ná caidéis ar aonduine ó a tháinig sí isteach ar an mbaile, ach mar a fheiceas tú anois í, dorcha dúnárasach mar sin. Dhá dteagadh sí gearr faoi rud ar bith, b'fhearr léithe a dhul trí mhíle ó bhaile ná a iarraidh ar na comharsanaí. Sin é an chaoi a mbíonn sé. Is iomdha duine ag Dia
 
Eirigh as an mbanrán sin anois. Ní raibh aon-doicheall thairis sin aige romhainn. Facthas domsa go mb'fháiltighe go mór é ná mar is iondamhail leis. Ní doicheall ar bith a bhíos air ach is duine dorcha é.
 
Tá mé draoibeáilte uiliog. Leagadh a dhó nó trí de chuarta mé ag teacht thríd an gcurrach sin thoir. Tá an oíche an-dorcha
 
dreach
'Bhfeiceann tú an dreach dorcha atá ar an spéir. Breathnuigh cho dúinte agus atá sé agus na túineanna (tóineanna) dubha sin ó dheas. Crap do chuid féir nó beidh tú dhá fhuireasbhaidh
 
Is deacair S. a bharruidheacht chor ar bith. Tá sé an-dúnárusach. Níl a fhios ag aonduine céard a bhíos in a chloigeann, má bhíonn tada ann. Ach bíonn. Tá sé an-domhainn, ach leis an mbealach dorcha dúnárusach atá leis, ní bheidh a fhios ag aonduine choidhchin cé'n intinn atá aige
 
téigh
Ná teirigh an t-aithgiorra. Tá an oíche ro-dhorcha. Is fhearr dhuit a dhul an bóthar
 
Níl na bróga sin ag dul go deas duit chor ar bith, ach is ingeall nach bhfuil siad ag feilmheaint do'n éadach é. Tá an t-éadach buille beag ro-dhorcha dóib