Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Drisiúr

Nualitriú Bunlitriú

Drisiúr

—ainm-fhocal, fireann

—ainmneach iolraidh agus geineamhnach uathaidh = drisiúir

—

cabhail adhmaid agus seilpeanna air le h-aghaidh gréithí agus soithigh.

+–

Is breagh an drisiúr é sin.

Leag ar bharr an drisiúir é

TUILLEADH (2) ▼

Leag isteach in íochtar an drisiúir é = an chuid íochtair (a mbíonn doirse air) de'n drisiúr

Is breagh an ball ar dhrisiúr é = soitheach breagh nó éadálach

Ba deas an ball ar dhrisiúr é = duine deas, slachtar, sciúrtha ligthe; duine a bheadh an-ghléasta, an-déanta suas, ach nach mbeadh aon-mhaith ann, ach in a údar suntais

Drisiúr in iontrálacha eile (24)

→ círéabachaí

Bhuail daol eicínt é, a's dheamhan soitheach a d'fhága sé ar an drisiúr, nach ndearna sé ceatréabacha dhi. Fhobair nar féadadh é 'cheannsú chor a' bith. An t-ól a d'eirigh sa stuaic aige, is dóigh.

→ bealaíocht

Thosuigh mé a' sméarthacht sa drisiúr, gur airigh mé bealthuidheacht bheag fheola ann, a d'fhan d'fhuighleach a' dinnéir, a's d'ith mé suas as cúl mo ghlaice í.

→ beo 1

Ní mór dhuit a bheith beo, bíodhgamhail thairis sin. Leig tú an cut ar a' drisiúr, nó gur dhóirt sé an bainne.

→ airde 1

Féacha 'bhfuil thuas in áirde ar bharr a' drisiúir.

→ aireachtáil

D'ól sé a raibh de bhainne in íochtar a drisiúir, gan aireachtáil

→ faon-

D'fhága diabhal eicínt agaibh — croisim aríst sib! — an drisiúr fíonn-oscluithe agus chuaigh na cuit isteach ann gur dhóirt siad an bainne. Slán a mháithreach! Is mór an scrios é, bainne a chur amú mar sin

→ foireann

Chaith sí amach na sean-ghréithí ar fad, agus cheannuigh sí fuireann nua. Tá drisiúr ornáilte anois aice. Deir siad go scuabann gach scuab nua glan

→ fínigh

Caith amach ag na cuit an drioball de scadán sin. Tá sé ag déanamh fíniú san drisiúr le dhá lá. Níorbh fhuláir do dhuine goile Mh. Mh. a d'ith an mhuic chaillte a bheith aige, le drannadh leis sin

→ íochtar

Tá'n tae istigh in íochtar an drisiúir = sa gcuid thíos de'n drisiúr.

TUILLEADH (1) ▼

Tá'n casúr istigh faoi íochtar an drisiúir = thíos faoi chláracha tónach an drisiúir

→ farc

Is breá an drisiúr é sin fós agus an aois atá aige. Dheamhan a bhfuil ag breathnú farcha dhe. Bhí buaineadas san adhmad sin. Fadó a gheobhthá an ball ar fónamh

→ farcán

Níl aon-fharcán dhá bhfuil ar na slata mara atá ag gob an Bh. nach bhfuil leithead íochtar an drisiúir sin ionta.

→ foighid

Ní ghabhfaidh sé chun foighde go maidin uaidh fhéin. Gabh anonn agus tabhair dhó an t-iongás sin thuas ar an drisiúr, agus b'fhéidir go gcuirfeadh sin foighid ann (páiste cantalach)

→ dairt

Deir tú leis a chaith curraintín istigh annseo indiu. Níor tharraing sé anuas agam faoin mbealadh díreach ach bhí sé ag baint dairteachaí aige. Dhá gcloistheá an chaoi a raibh sé ag teacht timcheall ar an scéal. "Leag mé bosca bealadh a bhí le 'chur ar an gcarr indiu isteach ar chorr an drisiúir aréir. Níor fhága mé míor-meacan de'n teach gan chuartú ar maidin agus chinn orm é a fháil. Dubhairt B. nachar chorruigh sí féin é. Agus níor goideadh é mar 'sé sin an fáth ní raibh aon-duine istigh ó mhaidin ach tusa agus M. agus níor ghoid ceachtar agaibhse é." Tá aimhreas aige orainn, ach ní abróchadh sé in a dheidh sin é. Fágfaidh mé thíos anois aige é ins an oíche ambáireach. Leagfaidh mé ins an áit chéadna ar chorr an drisiúir é agus mé ag imeacht ó chuairt.

→ daoithiúil

Is daoitheamhail an duine é. D'iarr mé ceap air an lá faoi dheireadh, le tosach a chur ar mo bhróig, agus dubhairt sé nach raibh aon-cheap aige, aindeoin go raibh mé ag breathnú air istigh faoi'n drisiúr le mo dhá shúil, an puínte céadna. Faitíos go leasóchadh sé tada fúm: sin é an fáth nach dtiubharfadh sé dhom é. Thairgfeadh sé do dhuine é an uair nach dteastóchadh sé chor ar bith uaidh

→ dealg

An uair a bhainfeá amach [dealg] ba cheart duit é a chaitheamh siar taobh cúl do chinn in aghaidh na tubaiste. Dá mbadh indán agus go mbadh tairnge a bheadh ann 'séard a bhí agad a dhéanamh leis é a chur isteach i bhfata fuar agus é a leagan ar an drisiúr. Dhéanfá an cleas céadna leis dá mbadh i gcrúib bó a bheadh sé

→ dearc

Leigfidh tú de do chuid dearcadh ar an drisiúr nó cuirfidh mise ó dhearcadh thú. Nach bhfuil a fhios agad dhá mbeadh sé ann go bhfuightheá é, agus gurb shin é a bhfuil faoi. Cá bhfuigheadh muid tae agus an saoghal atá ann

→ deil 1

Ara dheamhan blas ón deil amach nach bhfuil duine eicínt dhá bhfuil annsin indon a dhéanta. Breathnuigh ar na cuinneógaí agus ar na drisiúir atá aca

→ dilleoir

Ní fhaca mé aon-dilleoirín go h-iomdha (fuaim iom-aoí) ach an grabairín beag sin ag M. Ph. Sh. Sháruigh sé a mháthair an oíche faoi dheire. Dheamhan maith a bheadh aige ann go dtugadh sí cead dó a raibh de shoithigh ar an drisiúr a thógáil anuas, agus a gcur síos ins an gciseán, mar dhóigh dhe go mbadh ceannuidhe gréithí é. Tháinig M. isteach agus nuair a chonnaic sé an drisiúr feidheartha, agus na soithigh ins an gciseán, rug sé in a ghabhail air agus bhí sé ag leigean an treabhsairín síos leis nuair a d'iarr sé cara agus coimirce orm féin. Shábháil mé é, ach deirimse leat gur fada aríst go dtosuighidh sé ar an gceird siúd — in a cheannuidhe gréithí.

→ ding

Brughadh agus ding ort mar chut. Tá a bhfuil ar an drisiúr leagtha agad. Ní thú is measa ach an ceann a d'fhága an muigín ar forbhás. Nacharbh fhurasta 'aithinte gur briste a bheadh sé

→ drad

An bhfeiceann tú an ghloine mhór sin thuas ar íochtar an drisiúir. 'Sí a leath-cheann sin a bhí aige, agus chuir sé go drad dom í trí h-uaire. Nach beag an dochar dhom a bheith súgach féin?

→ droim

Cuir druim na cathaoireach le doras an drisiúir sin, ó tá an builtín briste. Mara gcuiridh beidh sé in a bhéal in áirde ag cuit ar feadh na h-oíche

→ díonmhar

Níl aon-mhéid ann — bráicín beag ceann-tuighe, ach tá sé an-díonmhar, an-teoluidhe. Chuirfeadh sé lóchrann ar do chroidhe breathnú isteach air: brat nua tuighe sheagail air, agus í curtha go slachtar; eidheann ar na ballaí; "flowers" agus crainnte beaga spíonán agus ubhla is 'chuile áit taobh amuigh, drisiúr breagh ornáilte le feiceál isteach ann, agus sean-fhear agus péire spéacláirí air ag léigheamh páipéar nuaidheacht' i gcathaoir thuighe ag an dorus. "B'fhearr liom seachtain dá gcaithinn frób ná i dtír na h-óige le mo shaoghal" mar adeir an t-amhrán

→ dúid

Is maith a chuaidh muid as nach raibh muid ar fad sáithte aige. Rug sé ar an scian agus chuir sé go file dúda 'san mbord í. Tharraing sé aríst í agus chuir sé go file dúda igclár an drisiúir í. Bhí mo chroidhe in mo bhéal. Shíl mé gurb é an chéad rud eile a dhéanfadh sé a cur go feirc ionam féin, mar ba mé ba ghoire dhó