Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: curtha

→ dá

Níl díol dhá luchín curtha aige (d'fhataí, d'arbhar srl.)

→ daba

Dhéanfadh sé dúchan an tsaoil, ach ní bhíonn cuma curtha ar fhata ar bith ina dhiaidh. Bhí sé dhá lá ar páí agam sa ngarraí sin thiar anuraidh, agus b'éigean dom a bheith ag fuagairt air chuile mhionóid, na dabaí móra righne siúd atá sa gcúl láir a mhionú. Dheamhan an láí fhéin a chuirfeadh sé thríob

→ damanta

Is damanta an lear oibre atá déanta aige le seachtain. Má mhaireann dó ar an dúchan siúd, beidh siad curtha aige Lá Fhéile Pádraig

→ de

Tá an cúl taobh thiar de chlaise curtha againn

→ deachma

Tá an garraí curtha anois go dtí an cúinnín sin. Ara fágfaidh muid ag an deachma é sin. Ní fiú dúinn a dhul dár mearú féin leis, scáth a mbeidh de shochar air — fágtar cúinní beaga scaití i ngarrantaí cuir, i ngeall ar a bheith ró-aistreánach, nó iad a bheith ionann is dochurtha de bharr cloch nó a leithéid. Nó d'fhágfaí cúilíní i ngarrantaí cheal leasaithe scaití agus déarfaí an rud céanna leo

→ déan 1

Is bean i dteannta anois í. Gheobhaidh sí fuílleach le déanamh agus aon fhear a fháil choíchin ó chaith an "t-ógánach" seo thoir i gcártaí í, ainneoin an fhad is a bhí sé ag tabhairt chomhluadair di. Tá na fiacla curtha go maith anois aici. Ba cheart di a bheith go hard sna déaga is fiche

+

→ deireadh 1

Ní bheidh deireadh an choirce curtha aige lá na Faiche seo chugainn

TUILLEADH (3) ▼

Tá deireadh na raithní curtha isteach faoi na beithígh anocht. Caithfidh sibh a dhul ag baint leabthachaí feasta, má bhíonn siad (na beithígh) i bhfad eile istigh

Is beag nach bhfuil sé curtha aige faoi dheireadh thiar thall. Cí Dia muise go bhfuil sé in am sin aige

Tá tú chun deiridh leis an gcur i mbliana — níl an oiread curtha agat agus ba cheart a bheith an tráth seo

+

→ deis

Má chaitheann bád an stiúir, bíonn job ar an stiúir a chur ar ais. Bíonn an stiúir curtha as na boltaí. Níl aon deis smachtú ar an mbád dá huireasa

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí an deis sáite a bhí aige: spíle a bhí curtha isteach aige ar bharr scine. Thollfadh sé cruach

→ deoir

Shíl mé nach mbeadh deoir ar bith le déanamh aige agus a bhfuil curtha aige le mí. Ach is cosúil nach bhfuil a dhíol aige fós di

→ dia 2

Bliain atá sé curtha cothrom na hAoine seo chugainn

→ diaidh

Tá sé thíos ansiúd ag cur deatach amach as an seandúda i ndiaidh a leicinn, agus ag inseacht faoi 'bhliain anseo a raibh garraí an tS. curtha agam, agus nach raibh aon fhata ann ní ba mhó ná cúrláin Lá Fhéile San Seáin, agus go raibh siad chomh mór le tornapaí Domhnach Chrom Dubh.' Má tá an scéal sin cloiste agam uair, tá sé cloiste agam míle uair

+

→ díle 1

Tá an reilig sin ann ón Díle. Bhí na naoimh inti sin. Tá cuid acu curtha inti. Thoir san áit a bhfuil na driseacha agus na neantógaí anois, tá seanleacrachaí. Ansin atá siad curtha

TUILLEADH (1) ▼

Ní bhfaighidh sé aon suaimhneas i mbliana le teann díle oibre. Nach diabhlaí mór an t-ionadh, ó tá an t-uafás sin air, nach bhfuil an cúl siúd curtha aige feasta. Is suarach éidreorach an créatúr mé féin, ach dhá bhfaighinn seachtain air, chroithfinn an leath deiridh aige. Dar mo choinsias chroithfinn

→ diocín

Go bhféacha an tAthair Síoraí ar an té atá taobh leis an diocín de ghasúr sin. Tá a cuid fataí ar iarraidh, má tá sí ina chleithiúnas siúd lena gcur. Dheamhan caolóid a bheadh curtha aige go dtí oíche Nollag

→ díoltasach

Sin iad an dream is díoltasaí istigh sa tír. Bacadh iad thíos anseo ag an gcladach anuraidh an áit a raibh chuile chlaí ag gabháil linn ann curtha timpeall a gcuid cocaí feamainne acu. Meas tú nach ndeachaigh siad de shiúl oíche, agus ar fhága siad claí i mbarr an bhaile againn nach raibh foghlaithe ar maidin!

+

→ díon 1

Deir siad nach mbíonn díon ar bith curtha má aithníonn tú na strácaí ann, ach faigh thusa an díon nach n-aithneoidh. B'fhéidir nach n-aithneofá i ndiaidh Ph. Dh. iad, ach an fear a ligfeas suas ar a theach é sin, ní thiocfaidh sé anuas an bhliain sin (é an-righin)

TUILLEADH (1) ▼

An-tuíodóir é. Chonaic mise díon curtha aige ansin thiar nár lig aon deoir isteach ariamh gur dhreoigh sí anuas den teach le aois. Tá mé ag ceapadh go raibh scór blianta air ar chaoi ar bith shular theastaigh brat uaidh aríst. Bhí bua eicínt aige leis an tuí. D'fhuadh sé ar chaoi eicínt í nach ligfeadh sí an sileadh thríthi go brách

→ díonmhar

Níl aon mhéid ann — bráicín beag ceann tuí, ach tá sé an-díonmhar, an-teolaí. Chuirfeadh sé lóchrann ar do chroí breathnú isteach air: brat nua tuí sheagail air agus í curtha go slachtmhar; eidheann ar na ballaí; flowers agus crainnte beaga spíonán agus úlla i chuile áit taobh amuigh; drisiúr breá ordnáilte le feiceáil isteach ann, agus seanfhear agus péire spéacláirí air ag léamh páipéar nuaíochta i gcathaoir thuí ag an doras. "B'fhearr liom seachtain dá gcaithinn frób ná i dtír na hóige le mo shaol," mar adeir an t-amhrán

→ dóthain

Beidh a ndóthain le déanamh acu agus an garraí a bheith curtha acu faoi cheann seachtaine

+

→ drad

Tá an drad curtha go maith aici. M'anam go gceapfainn go bhfuil sí an aois sin go réidh

TUILLEADH (1) ▼

Breathnaídís ar a drad má tá sé ag cinnt orthu a haois a dhéanamh amach agus feicfidh siad a bhfuil sé curtha aici nó nach bhfuil. Déarfainn go bhfuil sé curtha aici! — fear a bhí ag braiteoireacht faoi bhean a phósadh faoi rá is nach raibh a fhios aige cén aois go barainneach í

→ dradaire

Dradaire ceart é sin. Níl aon bhean aniar ó Cheann Léime nach bhfuil cara chainte curtha aige uirthi. Tá geis air gan aon bhean a ligean thairis gan aighneas a chur uirthi

→ draoi

Tá an draoi talúna aige agus é ligthe i léig cheal an té a shaothródh é. Ar ndóigh ní fear talúna é siúd. An bhfeiceann tú na barrannaí sin suas ar fad atá faoi mhoingluachair anois. Bhídís sin ar fad curtha le linn a sheanathar. B'fhiú dhó an talamh siúd uileag a thabhairt do dhuine eicínt ar chuntar go gcoinneodh sé curtha é, ach gan scaradh leis amach is amach é féin … Duine eicínt nach mbeadh aon talamh aige féin. S. N. nó a mhacasamhail

→ driúillín

Tá scair eangaí curtha againn siar sa gcuisle. Ní raibh a shúil inti ar maidin, ach facthas dom go bhfaca mé driúillíní ar an uisce in aice a droma inniu. Caithfidh muid a tógáil anocht

+

→ droim

Ní raibh aon leathchuma faoin saol nach ndearna sí sin ar a deartháir. Go fiú is an pluid leabthan níor fhága sí aige í an t-am ar bhásaigh an mháthair. Agus féacha anois í. Trí chéad punt curtha amach aici le dlí nach mbuachfaidh sí aon phínn go brách air. Bhí sé chomh maith di a dhul go díreach glan agus é a chaitheamh síos sa bpoll is doimhne sa bhfarraige leis an rud a rinne sí. Is cóir adeir siad: an rud a chruinníos duine ar dhroim an diabhail go n-imíonn sé ar a bholg

TUILLEADH (1) ▼

Tá mé curtha de dhroim seoil agat — mé a chur as rud a dhéanamh; mearbhall a chur orm faoin rud a bhí fúm a rá, nó mé a chur amú ar mo cuid chainte; mé a chur as cor nó as cúrsa, nó as mo bhuille; rud a dhíláithriú, a chur in ísle bhrí nó a chloí; fiar nó leathbhord a bhaint as rud; mearbhall, dul amú nó ciméar a chur ar dhuine; srl.

→ druid 2

Tá an Fhéil San Seáin ar dhuird an bhaile agus gan aon tornapa curtha fós. Ná bacaidh libh fhéin má ligeann sibh an chéad mhí eile oraibh fhéin. Beidh sibh d'uireasa tornapaí

→ dúchan

Ní prae mhór do dhuine ar bith dúchan a bheith i ndiaidh a láimhe má chuireann sé gaelach iad ar a nós seisean. Níl de ghlaineacht ná de shlacht ann i ngarraí ach an oiread is a bheadh i gcráin mhuice. Is cuma leis sa tubaiste é ach stróic mór a bheith curtha aige tráthnóna

→ dúchas

Ní raibh aon imní air ar uair a bháis ach nach dtabharfaí abhaile é agus nach gcuirfí é sa seanteampall seo thíos san áit a bhfuil a mhuintir uilig curtha. Féacha féin anois go leanann bá dúchas, mar adeir siad

→ dúnárasach

Bhí an bhean curtha shul má chuala muid é. Duine dúnárasach ceart é siúd. Níor inis sé d'aon duine go raibh donacht ar bith uirthi nó go bhfuair sí bás. Nach raibh a fhios aige go bhfaighthí amach den bhuíochas é. Ach níor mhiste leis. Ní thabharfadh sé an oiread de do chroí dhuit ina dhiaidh sin agus go gcainteodh sé air. Sochraide bheag a bhí ann i ngeall ar a chuid dúnárais féin. Leath a raibh sé dlite dóibh, níor chuala siad smid fúithi go raibh an bhean bhocht curtha

→ dúthracht

Dhá mbeadh dúthracht ann, bheadh na cupla súileoig sin curtha aige le seachtain agus gan a bheith ag fáil bháis os a gcionn mar atá sé

+

→ téigh ar

Chuaigh siad ar chur na bhfataí ansin, ach ní raibh dhá iomaire curtha acu tráthnóna

TUILLEADH (1) ▼

B'aisteach an bhliain í sin. Bhí spalpadh ann ó Lá Bealtaine go dtí Lá Fhéil Shan Seáin, agus chuaigh sé ar ghála ansin: gaotalach bhradach as gaoith aniar aduaidh. Bhí garraí an tS. curtha agam faoi fhataí an bhliain chéanna, agus ní raibh barrann ag gabháil leis nach raibh scortha an chéad tseachtain de July

→ téigh as

Ní raibh curtha agam ach an dá chúl thoir nuair a chuaigh mé as feamainn. D'fhága sin an chuid eile gan cur

curtha (38)