Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: coc

→ follasach

Bhí sé ansin os comhair do dhá shúl chomh follasach le coca féir, agus ní fhaca tú é ina dhiaidh sin

→ físeachaí

Chuir an dreoláinín beag sin ag T. Ph. coc achrainn ar Sh. L., ach má chuir agus gur chuir, thug S. L. na físeachaí agus na pínneachaí corra dhó. Bhí sé an-bhuailte ag dul abhaile. Nach sonnta an staicín anois é a dhul ag dréim le bullies!

→ bealach

Níl gair agam an bealach a shiúl nach mbuailfidh sí coc achrainn orm.

+

→ bealaigh

Níl feamainn ar bith is bealaithe a bhíonns ná an fheamainn tirim ó gheobhas sé brí ar bith báistí théis a coctha.

TUILLEADH (1) ▼

Is beag an stró air sin, coc a choinneáil leis an oiread eile. Tá an teanga bealaithe go maith aige sin, deirimse leat.

→ leathbhaile

B'fhéidir go n-éireodh leat coca a fháil ar an leathbhaile thiar. Ní feasach mé aon cheann a bheith ar an leathbhaile abhus ar chaoi ar bith.

→ bior

Tá bior ar a dhá shúil (ina dhá shúil) anois go gcastar duine eicínt air a mbuailfidh sé coc achrainn air — tá coinneal ina dhá shúil

→ bollaire

Ní thagann táirm ar bith gleo ar an mbollaire go mbí lán tí ann. Agus dá mba é an fear ba measa leat sa tír a bheadh istigh bhuailfeadh sé coc achrainn air.

→ brachán

Ní raibh ceapadh ar bith fhéin agamsa go raibh an brachán dóirtithe, mar bhí siad chomh mór le chéile le láir bhán agus coca féir.

→ bratscair

Dheamhan iontas ar bith a dhéanfainnse gur théigh an coca féir sin. Nár fhága sé ina bhratscair ansin thíos é ar feadh coicíse gan breathnú siar air. Bíodh sé buíoch nuair nár lobh sé ar fad.

+

→ breoigh

Má chocann tú é agus an ghail bhruite mar sin as, breofaidh sé — téighfidh sé agus dubhóidh sé, agus tiocfaidh leathlobhadh sa gcoca air.

TUILLEADH (1) ▼

Tá an coca chomh breoite agus go bhfuil boladh as anois, ní breoite atá sé chreidim, ach dearglofa.

→ buimbiléad

Tá an coca feamainne ina leathnóig le talamh agus buimbiléad de cheann air.

→ aer

Chuir sé an coca féir in aer d'aon ghualainn amháin — thug sé gualainn don choca féir agus leag sé é

→ buail ar

Bhuail sé coc achrainn orm — thosaigh sé ag baint achrainn asam

+

→ buail

Bhuail siota mé thuas ar an gcoca, agus bhí faitíos m'anama orm go mbuailfeadh sé an coca agus mé fhéin droim ar ais.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail uafás é agus ní raibh breith bonn báis aige go mbeadh an féar coctha faitíos báistí — tháinig falrach chun oibre air agus níor fhan foighid ar bith ann go raibh an féar ina chocaí aige, ar fhaitíos go dtiocfadh sé ina bháistigh air

→ ágóid

Níl ann (n)ach go bhfuil na ceithre eite san ágóid, agus choinneodh sí coc leat ina dhiaidh sin — níl ann ach go bhfuil sí i ndiaidh a chéile, tá sí chomh caite snoite sin agus ainneoin sin, choinneodh sí achrann nó sciolladóireacht leat

+

→ déan amach

Dúirt P. D. liom coca feamainn tirim a dhéanamh amach dó in áit eicínt.

TUILLEADH (1) ▼

Déanfaidh mise amach coca féir tirim duit má tá sé sa tír.

→ istigh

Tá sé istigh ansiúd (sna flaithis) agus coc achrainn curtha aige ar an Naomh Peadar (fc. coc) — duine a bhí ar shlí an fírinne

→ feisteas

Diabhal feisteas ceart orm fós le dhul ag baint (mhóna). Tá glaicín fheamainn tirim le cocadh agam agus … — níl mé faoi réir

→ fia

Tá an choc-chearc bhuí sin ag seadachan aríst. Luí fia atá uirthi go siúráilte. Nach mór an smál a bhíos orthu!

→ folaigh

Folóidh sé an garraí siúd le feamainn anois, ach dheamhan a gcocfaidh sé go brách í. Sin é a níos sé leis an bhfeamainn Bhealtaine chuile bhliain. Dhá mbeadh maith i leasú, tá an garraí sin sách leasaithe aige

→ fuaraigh

Shíl sí go gcuirfinnse suas coc léithe agus go mbeadh an-tsásamh aici a dhul ag sciolladh orm, mar sin bia agus beatha di sin. Ach níor dhúirt mise drúcht ná báisteach léithe ach a dhul ceann ar aghaidh in mo ghnaithe agus d'fhága mé ise ag fuarú sa gcraiceann céanna ar théigh sí. Dhá bhfaigheadh sí sin an té a choinneodh ropaireacht léithe, sé a mbeadh uaithi é

→ daidhciúil

Ná cuir araoid ar bith anois air go mbeidh an coca déanta aige. Bíodh a fhios agat gur liomsa an coca. Is daidhciúla é sin ná an diabhal. Dá gcaitheadh sé ina cheann é, d'fhágfadh sé an coca agus a bhfuil ann ansin. 'Sé atá deas air

→ deamhan 1

Dheamhan an mó an coca sin ná a choca seisean

→ deatach

Chaithfeadh sé go bhfuil an coca feamainne siúd ag lobhadh. Tá púir dheataí as

+

→ deis

Níl aon deis troda aige anois, ó d'imigh an t-aingeal eile úd — N. J. Sin é a bhíodh ag coinneáil choc leis i gcónaí

TUILLEADH (1) ▼

Níl deis ar bith ar an scioból sin le aghaidh damhsa. Ní mór na fataí a chur amach as, agus coca a dhéanamh den tuí, agus an t-urlár a scuabadh agus a sciúradh. Cáid go mbeidh an chuairt mhíosa ann?

→ dia 1

Go lige Dia slán an cúnamh, is gearr a bhí an coca féir dhá dhéanamh!

→ ding

Is diabhaltaí maolscríobach uaidh coca féir a dhéanamh. Féacha an ding a d'fhága sé ansin anois. Ólfaidh sé an bháisteach as éadan

+

→ diogáil

Is maith a dhiogáil sé an coca féir údan aige théis dhá lá a chaitheamh leis! Tá leadhbanna agus straoilleoga agus soip amach as i chuile áit. Shílfeá gur cearc é a mbeadh an galra cleiteach uirthi

TUILLEADH (2) ▼

Tá an coca sin sách diogáilte anois. Níl tú ach ag cur anró ort féin dhá dhiogáil sin, arae is gearr gur ina phlaicín gabhair a bheas sé mar a bhí sé anuraidh. Ní bheadh aon mhaith dhuit ag caitheamh do theanga leis an muintir atá anseo. D'éireoidís i mullach a bhfuil d'fhéar ag M. M. T. Uí R. agus bíodh sé acu. Sin é a gcuid sleamchúise

Tá sé giogáilte pointeáilte aige, ach is beag an dochar dhó. 'Sé an coca feamainne sin maith a sheachtaine

→ dlaoi

Is diabhlaí pointeáilte an fear é. Más é an coca tuí fhéin é, ní fhágfaidh sé dlaoi ná dlaíóig ar sliobarna leis. Chonaic mé thuas é ag scrathadh portaigh an lá faoi dheireadh. Nuair a bheadh píosa scraite aige i gcónaí, ghabhfadh sé ar ais go mbainfeadh sé lorgachaí a chos as an mbinse!

→ dligh

Ní dhlíonn duine ar bith faoi chaolachaí an tí seo, ná aon duine dhá bhfuil ag tarraingt ann ach oiread, do chuid achrainn uait a T. Téirigh agus déan do chuid achrainn leis an dream a dhlíos duit é — an dream a chuir puiteach ar an bpus agat gairid ó shin. Ach mise i mbannaí nach mbainfidh tú leo sin. Ach tá mé ag tabhairt warning anois duit crapadh leat as seo chomh beo deifreach agus atá in do chosa, agus má thagann tú aríst go deo ag cur choc orainne, ní imeoidh tú chomh saor agus atá tú ag imeacht anocht

→ doicheall

Shíl muid nach mbeadh aon seamaide féir ag gabháil linn nach mbeadh ina aoileach nuair a thosaigh sé ag caitheamh corrbhraon. Bhí cion chúig choca mhóinéir istigh ar an iothlainn agus gan slám dó (de) buailte os cionn a chéile againn an áit a raibh muid ag iarraidh na garrantaí i bhfad ó láthair a tharlú isteach sula dtosaíodh muid ag cocadh. Is muid a bhí in anchaoi ceart, ach féacha míle buíochas le Dia, gur imigh sé thart gan faice a dhéanamh. Ar chuala tú ariamh é: is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn

→ dosán

Cruinnigh isteach sa racáil na dosáin féir sin soir. Ní foláir chuile thiomsachán a chur i dtoll a chéile shula dhéantar an coca

+

→ dreoigh

Tá plaicín ghabhair déanta agaibh den choca sin, a fhiosacht daoibh go bhfuil an coca eile dreoite. Meas tú cá bhfaighidh sibh beatha beithíoch amach anseo ar dhubhluachair na bliana. Gheobhaidh sibh í ar mo shonsa

TUILLEADH (1) ▼

An gceapann tusa nach bhfuil an coca sin dreoite? Bíodh unsa céille agat! Bhí sé thrí lasadh le téamh, an lá théis a chur isteach. Ní dhrannfaidh aon bhó leis sin, ach go mb'fhéidir dhá mbeadh slám d'fhéar ar fónamh agat le cur thríd go mbréagfadh sé iad

→ dreolán

Ní fhaca mé aon dreolán d'fhear ariamh in mo shaol nach mbeadh ina ghlaomaire. Tá sé ansin thíos ag S. G. Ar chuala tú ariamh a leithide de cheolán. Chuirfeadh sé coc achrainn ar John L. Sullivan agus ba mhaith an fear é. Ní fiú le duine ar bith a dhul ag fiachadh air leisce a dhul ag salú a láimhe leis, agus sin é an fáth nár fágadh céir air fadó. Ach níl sin ach ag borradh leis ina dhiaidh sin

→ dris

Dá mbeadh sí chomh cantalach le dris, bainfear ceart di ansiúd deirimse leat. Tá an phrioc de mháthair atá ansiúd in ann coc achrainn a choinneáil lena rogha duine. Agus deir siad nach gcoinneodh sí coinneal don inín. Caile cheart í sin. Agus ar ndóigh an spliota de mhac siúd ann, chuirfeadh sé dhá chrígh Mhuire thrína chéile. Meas tusa nár mhór do bhean a chasfaí isteach ina lár sin a bheith ina hamhas críochnaithe leis an gceann is fhearr a fháil orthu sin

→ droim

Ná bí ag caint ar charr ná ar charr! Ceannaigh an coca mar a fheiceas tú é faoina dhroim, ná fág i do dhiaidh é. Is deas í mo cheird, dhá leagan droim ar ais le carr a thabhairt duitse as agus a dhéanamh ar ais aríst. Tá mé sách meata mar atá mé agus gan tosaí ar cheird den tsórt sin

→ dícheall

Is maith an dícheall don Ghearmánach coc a thabhairt dóibh ar fad. Tá a bhfuil acu ann ina mhullach. Is gearr a thabharfas anois. Tá sé ar na preaba deireanacha cheapfainn. B'ait é agus seasamh an fhad sin féin

→ díocas

Amach leo san iothlainn agus chonaic siad coca féir ann a bhí ídithe roinnt as a bhun. Thosaigh set acu ag teacht de rite reathach faoi ar chaon taobh agus ag baint a ndíocais mar sin as an gcoca. B'fhearr ag baint a ndíocais as an gcoca iad ná as rud eicínt eile arsa tusa. Chuir siad droim ar ais é sa deireadh. Tá mé ag ceapadh go raibh T. le buile agus le báine

→ díogha

Diabhal a leithide d'fhéar — díogha críochnaithe. Thosaigh sé ag téamh ar an dá luath is a raibh sé coctha istigh san iothlainn agam. Ní leagfadh bó ná gamhain béal air: bhí sé breoite ar fad. Ná bac leis an bhféar a bhíos ar na híochtair láidre sin. Bíonn sé róstalcánta ag rud ar bith

→ díthreabhach

Cé air a bhfaigheadh sé chúig phunt? Ar an díthreabhach de choca siúd. Mo chreach mhaidne é! Sháraigh sé an coca a bhí thiar i gCladhnach, ar tháinig Fear Dhoire Fhatharta dhá cheannacht: 'Dheamhan amach as an iothlainn a fhágfas sé choíchin,' adeir fear an choca, 'gan coróin.'

→ téigh

Tá cupla coca féir agam ach is gearr le dhul iad agus a bhfuil ag faire orthu

coc (49)