Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

gáireach (22)

 
dairt
Is deacair P. a chorraí. D'fhéadfá a bhualadh trasna an smuit agus dheamhan drúcht ná báisteach adéarfadh sé leat, ach tosaí ag gáirí. Ach mo choinsias is dar m'anam, nuair a bhíos sé corraí, nach bhfuil beart ar bith is fhearr ná fanacht uaidh. Níl sa gceann eile ach caitheamh dairteacha ar a ghualainn. Ní ag bagairt a bhíos sé ach ag bualadh. Speirfeadh sé nó sháfadh sé thú ar iontú an tsoip. Is fiú é a sheachaint má bhíonn aon challóid air
 
dall 2
Ba dall an mhaise dom é ina dhiaidh sin nár thug mé faoi deara ariamh nach raibh sé ach ag séideadh fúm. Dheamhan é muis, nó gur tháinig falrach gáirí air
 
Muna mbeadh ar Sh. Mh. fadó ach léas ar a mhéir, d'fhanfadh sé istigh. Níor facthas a leithide ariamh le aire air fhéin. Dhá bhfiosraíteá de Sh. ansin céard a bhí air, ní thabharfadh sé de thoradh ort i gcónaí ach, 'a mhic ó mo chroí thú, caithfidh mé deachma na sláinte a íoc.' Ní inseodh sé go brách duit céard a bheadh air. Ach ba deacair dó, arae ní bhíodh ceo na fríde air leath na gcuarta, nach (ach) nach dtabharfadh sé an áit amach air féin ar bhás an domhain, dhá mbeadh goimh ar bith san uair. Spreasáinín beag dona a bhí ann. Shéidfeá de do bhois é go dtí an Domhan Thoir. Bhíodh spideog air an lá ba bhreácha sa mbliain … Ní bhíodh de leathrann againn féin ansin in áit ar bith dá mbíodh sé ach 'a Sh. caithfear deachma na sláinte a íoc.' Is maith is cuimhneach liom an oíche ar tórradh é. Tá sé suas le cupla scór blianta go maith. Bhí mé féin agus bulc de na scorachaí isteach in éindí le P. Mh. a bhí anseo thuas ann. Chuaigh muid ar a nglúine go gcuireadh muid faoi bhrí na guí é. Níor dhúirt P. urnaí ar bith — go ndéana Dia grásta ar an mbeirt agus ar na mairbh ar fad. 'Sé an chaoi a raibh P. ag breathnú isteach air as cionn cláir agus é ag rá: 'tá deachma na sláinte íoctha agat faoi dheireadh, a ghiolla sin. Ba cheart go bhfaightheá luch pine (luck penny) maith anois, agus chomh fada agus a chaith tú dhá íoc.' Ní raibh aon duine sa teach nach raibh falrach gáirí air. Cuimhneoidh mé air go dté na hordógaí orm. Dar fia cuimhneod
 
déan 1
Rinne sé cáir ó chluais go cluais. Nach é a bhí sásta. Déarfá go ndéanfadh sé sin gáirí leis an olc
 
Tá sé ansiúd ina dheimheasóirí sa gclúid, agus ní chuirfidh duine focal as a bhéal, nach bhfaighidh sé brabach air. Dar fia muise is beag an acmhainn atá aige féin: is furasta leis gáirí a dhéanamh faoin té údan eile, ach feiceamuist déanadh aon duine aon gháirí faoi fhéin
 
Sin é deireadh a chuid gáirí muis: beidh ceol thar phíobaireacht aige feasta ina haice siúd
 
Dar brí an leabhair, níl call casaoide ar bith dhom ortsa. Tugann tú díolaíocht mhaith dhom. Ní raibh tú ariamh nach raibh an t-airleacan ag teacht ag gáirí agat, ní hé sin do dhaoine eile é. An bhfeiceann tú an leabhar sin ansin. Tá daoine ansin …
 
dóigh 1
Ba mhaith an dóigh gáirí dhuit a theacht ag éisteacht leis oíche eicínt, má bhíonn sé i ngiúmar (humour). Tá scéalta aige a bhainfeadh gáire as na clocha. Ach má bhíonn múisiam ná dobrón ar bith air, ní bhfaighidh tú smid ná smeaid uaidh
 
Sin é an gáirí leis an olc muis, an dradgháirí a dhéanfas sé sin. Ti hí! Nach é an sionnach i gcraiceann na caorach é!
+
Ní gealgháireach atá sí ach dradgháireach. Sin é an gáire gangaideach a dhéanfas sí sin. Bheadh gáirí maith aici faoi do bhris
TUILLEADH (1) ▼
Ní fhaca mé é ag déanamh gáire croíúil ariamh ach dradgháireach mar sin. Shílfeá gur faoi dhuine eicínt eile a bhíos sé ag gáirí i gcónaí. Níl gair ag duine breathnú cam air féin nach bhfuil sé ina choileachín
 
Éirigh as seo agus ná bí in do dhrandailín ansin ag gáirí agus ag sciotaraíl gan údar faoin domhan. Agus a liachtaí teach sa tír a mbeifeá ar an gceird sin ann a gcuirfí do dhrad síos in do phutógaí — agus gan peárail ar bith a ghlacadh leat faoi, ach oiread. Ní éadáil ar bith thú don áit a mbeidh tú
+
Níl rud ar bith sa saol is míshlachtmhaire ná an drandal a bheith le feiceáil mar sin agus thú ag gáirí. Is minic a chuir mé aithne ort gan do bhéal a oscailt chomh mór sin nuair a theagas fonn gáirí ort … ní hionann bean is fear. Is iomaí rud a fhéadfas fear a dhéanamh nach mbeadh cuibhiúil ag bean
TUILLEADH (1) ▼
Is mór an míshlacht uirthi an drandal siúd a bheith leis aici chuile uair dhá n-osclóidh sí a clab le dhul ag gáirí. Úrbhéal uileag í
 
Diabhal bean dhá bhfeiceadh é siúd ag dranntaireacht gháirí léithe nach ngreadfadh sna fáscaí uaidh. Tuige nach ngreadfadh. Nach sílfeadh sí gurb é ithe an mhadaidh a bheadh sé ag dul a thabhairt uirthi. Go deimhin ní mheallfaidh sé bean lena gháirí choíchin ar chaoi ar bith
+
Bhí drandal an mhagaidh ar an mbithiúnach agus é ag drantán gáirí fúm. Ní mórán a ghoill mo bhris air ar aon nós. Ach dhéanfadh muintir an bhaile sin gáire leis an olc go maith. An bhfuil dream ar bith is measa croí ná iad
TUILLEADH (1) ▼
Ná bí ag déanamh madaidh dhíot féin ag drantán gháire mar sin. Má tá gáirí le déanamh agat, déan ceart é, sin nó lig dhó
 
dreach
Ná bac le fear Achréidh a mhic ó. Breathnaigh chomh bláfar agus a bhíos siad. Diabhal mé go bhfeicfeá na fataí gáirí agus an ghabáiste ag briseadh amach ina ndreach. Ach m'anam nach bhfeicfidh tú ag briseadh amach i ndreach Mh. Bh. ach gearbaí agus neascóideachaí agus salachar rásúir agus easpaí agus chuile rud is measa ná a chéile
 
Tá sé sin an-stuacach. Ní call duit drúcht ná báisteach a rá leis agus aithneoidh tú pus air ina dhiaidh sin go ceann seachtaine. Nár bhuail sé leithead a chraicinn ar T. Th. oíche a raibh sé ar cuairt ann faoi rá is a dhul ag gáirí faoin mada nó faoin gcat. Ach duine soilíosach ina dhiaidh sin é má tá rud aige ort
 
dubh 1
Bhí a chroí ina ghual dubh istigh ina lár ón lá sin. Bhí deireadh a chuid gáirí déanta
 
dúil
Bhí mé thuas ann lá ar cuairt agus bhí ciseog fhataí ann agus iasc. Fataí gáireacha. 'Siad an scoth atá aige. Bhí an teach fúinn féin ag an mbeirt againn agus shuíomar síos i mínis (i bhfianais) na ciseoige, nó gur ith muid gliúrach dhíobh. Shín muid muid féin ar an teallach ansin gur chodail muid spuaic. Níor leag mé béal ar aon fhata aríst go ceann míosa. Ghráinigh mé orthu. Bhain siad an dúil asam in éindí
 
Chuir sé an dúradán dubh a bhí ar thóin a phutóige amach lena ndearna sé de gháirí. Bhí sé leigheasta ansin — Ridire an Gháire Dhuibh a raibh sé de bheith air aon gháire a dhéanamh, i ngeall is go dteagadh giorria agus go gcrochadh sí léithe a chuid beatha i gcónaí nuair a shuíodh sé ina mhínis (fhianais) ag an mbord. Nuair a maraíodh an giorria chuir sé an t-ualach bróin agus leannduibh aníos ó fhíor-íochtar a chroí agus shlánaigh an gáire é (fc. Céatach Mhac Fhinn Rí Éireann; Ridire an Gháire Dhuibh)