grá (48)
→
fearacht
Dhá ndéanadh sé fearacht an rud a rinne sé cheana (fearacht mar a rinne sé cheana; fearacht cheana; fearacht an uair cheana), is mór a thabharfadh a mbeannacht dó. Rinne sé an grá dia an uair sin ar chaoi ar bith
→
fear
Go lige Dia a sláinte di! Is mór an grá dia a rinne sí agus an dílleachta bocht sin a thabhairt léithe. Fearfaidh Dia agus Muire Mháthair a cuid grá dia uirthi. 'Siad atá i riocht
An bhfuil aon rath ort ag ciseadóireacht? Má tá, dhéanfá grá Dia agus ciseog a dhéanamh. Dheamhan fad méire de chiseoig ag gabháil liom a gcuirfinn cupla fata uirthi.
+
→
bealach
Ní hé chuile fhear bóthair is bealaigh a ligfinn isteach, ach ba mhór an grá Dia lóistín a thabhairt don duine bocht siúd.
TUILLEADH (1) ▼
Dhá mbeadh a fhios aige go raibh an bealach sin léithe, is dóigh nach bpósfadh sé í. Ach deir siad go bhfolaíonn grá gráin.
Ba deas slachtmhar an bhean í, agus féacha an sórt fear a fuair sí faoi dheireadh — cráisiléad mór bunaosta, agus boilgín chomh rite air le sac arbhair. Ach chreidim hé bí (pé ar bith) cén chaoi a raibh sé nó nach raibh sé, go raibh bruithshléacht agus brá gill air. I ndiaidh an tsolamair a bhíonns an grá.
Ní le boige shíne a thug sé an méid sin uaidh ach le faitíos a mbainfí leis fhéin. Is maith an rud grá nó faitíos.
→
buail ar
Shíl sé go raibh lán laidhre in áirid di de bharr na huachta, ach is beag a fuair sé léithe chor ar bith. Deirimse leatsa, murach le grá don ailp, nach mbuailfí air í, ach ní bhíonn duine dhá chríonna nach dtéann beart ina aghaidh amantaí.
→
buan
"Buachaillín suairc mé atá ar uaisle mo chine sa tír; Agus bíonn daoine dhá lua liom nach go buan a bhíonns grá fir ag mnaoi" (sliocht as Buachaillín Caol Ard é mo Ghrá.)
+
→
ailp
Cén ailp atá siad a fháil ó Shasana go bhfuil an oiread sin grá acub di?
TUILLEADH (6) ▼
Le grá don ailp atá sé ar thaobh an dreama sin — ní bheadh sé ag tabhairt chabhair pholaiteachta don taobh sin murach go bhfuil somhaoine aige dhá mbarr.
Ní le grá don bhean, ach le grá don ailp a phós sé í — grá dhá spré a bhí aige.
Grá don ailp é grá an tsaoil seo!
'Furasta a aithinte a bhoic bháin gurb é grá na hailpe thug tú; Nuair a phós tú an bhean ghránna agus a d'fhag tú mise i do dhiaidh; Níor dhoimhne an sáile ar báitheadh ann an deichniúr agus céad; Ná mo ghrá fó do lár, agus scéal cráite ort, mura dtuigeann tú mé" (ceathrú den Bhoc Bán)
Sin é fhéin an grá don ailp — an grá sin — grá don tsolamar
Grá mí ailp (adéarfadh duine, nuair a bheadh sé ag fonóid faoi bheirt eicínt a bhí in ainm is a bheith i ngrá, le cur i dtuiscint gur grá don tsolamar é (mí = me(my) an Bhéarla is dóighe))
+
→
amach
Tá an iomarca grá amach ag cuid de na daoine — an iomarca fonn orthu bheith ag imeacht ar bhóithrí, ag damhsaí srl.
TUILLEADH (1) ▼
Tá an iomarca grá amach ag cailíní óga an bhaile seo.
+
→
fuath
"Níl grá dhá mhéad nach mbíonn fuath dhá réir" — má bhíonn beirt mór le chéile, agus má theagann eatarthu, beidh an oiread gráin acu ar a chéile uaidh sin amach agus a bhí de ghrá cheana acu dhá chéile
TUILLEADH (3) ▼
Chaith siad sin an an tsíoraíocht mór le chéile ach tá siad briste amach anois. Ní bhíonn grá dhá mhéid nach mbíonn fuath dhá réir
Théis go raibh siad ina dhá gcuid déag le chéile, níl beirt ar bith is mó gráin ar a chéile ná iad anois. Ar ndóigh ní bhíonn grá dhá méid nach mbíonn fuath dhá réir. Deir siad é
"Comhfhad a théas fuath agus grá" — bíonn neart an fhuatha chomh mór le neart an ghrá ; níl grá dhá mhéid nach mbíonn fuath dhá réir
Théis a bhfuil de chraicínteacht agus d'fheirbínteacht aige, ba mhaith éasca a lig sé faoi ach a dtáinig tusa isteach. Is maith an rud grá nó faitíos ar ndóigh — sceaimhínteacht; ag bollaireacht agus ag ullmhúchan achrainn
→
fuacht
Diabhal ar féidir gur áitigh siad a chéile mar sin. Anois ru. Agus tá an brachán dóirte ainneoin chomh geal dhá chéile agus a bhí siad. "Comhfhad a théas teas agus fuacht; comhfhad a théas fuacht agus grá", adeir siad
→
fáiméad
Chaith sé fáiméad de chloich liom agus go deimhin dhá bhfaighinn í, bhí mo chuid agam. Nach diabhlaí an grá atá aige do na clocha i gcónaí! Shílfeá go bhfuair sé a dhóthain díobh cheana
"Brón agus deacair ar an gcumann ghearr: 'sí a bhain díomsa mo mhíle grá" (Líne as Dónall Óg)
+
→
diaidh
"'S óra mhóra mhóra agus óra mhíle grá; tá bricíní ina mbuilcíní i bpluicíní mo ghrá". Cuir thú féin ina dhiaidh sin anois
TUILLEADH (3) ▼
Chaith an t-athair amach é, gan oiread is a bheannacht a thabhairt dó, agus d'imigh leis i ndiaidh a chinn roimhe. Casadh ag obair ag ceithearnach láidir é a raibh iníon aige. Birín aon tsúil a bhí san iníon agus nár ghlac sí grá dhó, agus nár phós sí é. Tháinig sé ar ais anseo ar cuairt suim achair blianta ina dhiaidh sin, agus é ina dhuine uasal. Ba mhaith an mhalrait aige sin é. Deir siad gur fearr an t-ádh ná éirí go moch
I ndiaidh an airgid atá sé agus ní i ndiaidh na mná. Sin é grá na hailpe
Is cóir, adeir siad, gur i ndiaidh an tsolamair a bhíos an grá. Phós sé an ágóidín sin le saint ina cuid airgid. Is mór an feall ina dhiaidh sin féin a mhacasamhail d'fhear bhreá a chur amú léithe
Imeoidh sí mura mbeidh an ceann eile ag dilleoireacht lena coinneáil. Ach mar sin fhéin, is drochsheans atá aici fanacht. Tá an iomarca grá don éirí in airde aici anois, agus ní shásóidh áit ar bith í ach Sasana
"Comhfhad a théas fuacht agus teas; Comhfhad a théas fuath agus grá; Ach téann an doicheall go smior; agus ní scarann as go brách" (Rann faoin doicheall í seo. Níl duáilce ar bith a chinnfeadh ar an doicheall. Bhí an córtas agus an fáilte ag rith ariamh le Gaeil. Ní taise le lucht labhartha na Gaeilge inniu é)
Bhí an domhnaíocht bheithíoch aige chomhuain is a bhí sé ar an gC. G. Bhí sruth is gaoth leis an uair sin, ach ní go maith a chuaigh an imirce dhó, ní dhá roinnt leis é. Le neart sainte agus grá don airgead a d'imigh sé as — ag tnúthán le tuilleadh a dhéanamh — ach sin é an chaoi a mbíonn sé. Ní bheadh a fhios agat, ar nós mar adeir an fear fadó, cé is sonaí taobh den chlaí ná an taobh eile
→
donas 1
Ní sonas é sin chor ar bith ach donas. An té a bhfeicfidh tú rith sonais mar sin air, is minic nach mbíonn ann ach taispeánadh. Bíonn sé i ndiaidh an airgid, agus tugann Dia dhó é, ach cén mhaith do dhuine an t-airgead mura bhfuil grá Dé ina chroí. Is mó an donas go mór é
→
doscúch
Glac comhairle ó dhuine dhoscúch a mhic ó, agus téirigh agus pós í. Tuigimse go maith do chúrsaí. Níl tú luiteanach leis an mbean. Bhí mise ar an gcóir chéanna. D'iarr m'athair — go ndéana Dia grásta air! — mé a chur isteach ansin thiar tigh Sh. Ch. Spréach mé go ndéanfaí a shamhailt liom. Bhí láimh agus focal idir mé féin agus bean eile. Leathbhliain ón lá sin, bhí an bhean sin pósta agus mise gan Murchadh gan Mánas. Seachain thusa a n-éireodh an rud céanna dhuit. Ar chuala tú ariamh é. "Bíonn cuid de na mná agus an grá acu ar bharrú (barra) a méar; Tá a n-intinn agus a n-aigne le fáil ag fearaibh an tsaoil." Ná himrídís ortsa chomh maith le duine
→
drabhlás
Dheamhan mórán a chaith sé ariamh le drabhlás. M'anam má bhíodh sé ag imeacht go fánach agus grá don chomhluadar aige, go mba é cuid daoine eile a chaith sé. Cé a chonaic é ag baint an tsnaidhm dhá sparán féin?
→
droim
Théis go mbídís salach as éadan ar a dhútha (dhúiche) ariamh, níor chuir an M. aon fhear de dhroim tí. Bhí sé géar go maith faoin gcíos, an té a bhí in acmhainn a íoc, ach an té nach raibh, ní chuirfeadh sé thairis sin de thréas air. Ba bheag ab ionann é fhéin agus máistrí eile. Féacha an B. a bhí ansin thiar a chuir as seilbh as cnáimh éadain iad. Bhí grá dia sna M. … Togha Caitlicigh a bhí iontu
→
dubhghrá
"Sin é an dubhghrá, nuair a fhaigheas siad bás dhá chéile. Ghnídís é sin fadó ach níl grá ar bith anois ann. Ar chuala tú ariamh faoi Barbary Ellen … Bhuel, ba in dubhghrá … Nó faoi Úna Bhán: 'A Úna Bhán is gránna an luí sin ort; Sínte síos i measc na mílte corp; Mura dtige tú in mo láthair a phlandóigín a bhí ariamh gan locht; Ní chaithfidh mé aon oíche in t'áras go brách ach an oíche anocht.' Cuireadh an bheirt le hais a chéile istigh ar an oileán agus d'fhás crann ar chaon uaigh, agus nuair a mhéadaigh siad, shnaidhm siad ina chéile agus rinne siad aon chrann amháin" (ó Bheartla Rua Ó Flaithearta, Camus, Ros Muc)
→
díbliú
Tugann sé sin díbliú brocach ar chuile dhuine nach dtaitníonn leis, nó nach bhfuil aon bhrabach aige air. Ach cuirfidh mé geall gur beag a chloisfeas tú a rá faoi A. Sh. é. Is maith an rud grá nó faitíos. Dhá bhfaigheadh sé sin tada amach ina dhiaidh, speirfeadh sé ar bhall na háite é, speirfeadh sin
→
díol 2
Is mór an díon trócaire í thíos ansiúd craptha anuas ar an splaincín sin agus gan fód aici le cur ina ceann. Ba mhór an grá dia do dhuine agaibh cupla cléibhín móna a chaitheamh thíos aici, nó préachfaidh sí ag buachailleacht na cupla aithinne úd
Ní chuirfeadh aon bhean beo a mbeadh grá Dé ina croí an díthreabhachín de ghasúr siúd amach ag an scoil lá mar seo. Dar brí an leabhair, cruachúiseach go leor féin nárbh fholáir dóibh a bheith lena gcur ann inniu. Chonaic mé beirt bhromairí atá ag M. Mh. ansin thiar ag dul soir agus bualadh fiacal orthu leis an bhfuacht théis an aois atá acu, agus chomh mór láidir agus atá siad. Ní uair scoile í do ghasúir laga
→
dóigh 1
Chuaigh sé síos tigh J. le páipéar dole a líonadh. Diabhal bréag muis nárbh olc an dóigh. Chreidim dheamhan smid scoláireachta i bpluic aon duine dhá bhfuil ansin ach an oiread leis féin. Shílfeá sa mí-ádh, go mbeadh duine eicínt ní ba ghaire do láthair dhó lena líonadh ná an baile seo. Ach cheapfainn go (gur) le grá don chuartaíocht a chuaigh sé ann
Má bhíonn duine taobh le dóighiúlacht, ní bheidh mórán dá bharr aige. Grá na hailpe é grá an tsaoil seo. Deir siad go bpósfaí bean as a dóighiúlacht fadó, ach má phóstaí, ní fhaca muide é
→
dún
'Siad a bhí ina dhá gcuid déag le chéile tamall, ach ina leaba sin, tá siad an-dúnta in aghaidh a chéile anois. Tá sé ráite ariamh nach mbíonn grá dhá mhéid nach dteagann fuath dhá réir