Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: ladhar

→ bannaí 1

Bheadh imní ar dhuine ar bith a dhul i mbannaí air faoi lán laidhre mar sin.

→ bealach

Níl aon bhealach ar fónamh (den rath srl.) aige. Seachtaineachaí b'fhéidir dhó lán laidhre a dhéanamh, ach ar a shon sin, b'fhéidir go mbeadh sé mí aríst gan cianóg rua a dhéanamh.

→ beo 1

Bhí sé chomh maith dhuit ladhar gainimh bheo a bheith agat leis sin. Ní féidir aon ghreim a choinneáil air.

→ breá

Is breá a d'éirigh lán laidhre leis gan saothrú ar bith.

→ buail ar

Shíl sé go raibh lán laidhre in áirid di de bharr na huachta, ach is beag a fuair sé léithe chor ar bith. Deirimse leatsa, murach le grá don ailp, nach mbuailfí air í, ach ní bhíonn duine dhá chríonna nach dtéann beart ina aghaidh amantaí.

→ buille

Is dalbaí an buille ar an tír seo go bhfuil Meiriceá buailte suas sa saothrú. Airíonn cuid mhaith é a d'fhaigheadh lán laidhre chuile Nollaig roimhe seo.

→ airigh

Aireoidh na daoine é má stoptar na busannaí, mar b'iomaí slí agus seifte beag a bhfaightheá lán laidhre i nGaillimh air tharas é a chaitheamh uait ag cneámhairí an bhaile sin thoir (I leaganachaí de shamhail an phéire dheiridh sin, ciallaíonn "daoine", "muid" nó "muintir na háite seo" nó "muintir an tí seo". Ní chiallaíonn sé na daoine i gcoitinne. Tá an sainiú céille sin an-choitianta leis ar fud na Gaillimhe fré chéile)

→ bain amach

Tá sé i ladhar an chasúir anois, agus baineadh sé a shásamh amach go mbí sé tuirseach.

→ cuir amach

Chuir mé amach lán laidhre aimsir an tsagairt — nuair a bhí an sagart ag teacht chuig an éisteacht.

→ foireann

Is mór a chosnódh foireann don tseomra sin anois. Lán laidhre a mhic ó! Tá chuile shórt ina ór

→ dairt

Chuaigh siad ar chaitheamh dairteacha in am dinnéir thuas ar an sliabh an bhliain cheana. Chuir siad N. le cuthach. D'éirigh sé faoi dheireadh agus faoi dhó (dheoidh) agus lean sé iad. Ach dhalladar é le na dairteachaí. Níor tháinig táirm ar bith orthu go dtí sin. Bhí sé ag uallfairt le teann drochmhúineadh. Sin é an uair a tháinig clann Ph. agus Sh. anoir. M'anam nach raibh aon dairteachaí ann uaidh sin amach, ach na hailt. Dhonaigh T. Sh. mac Sh. Chuir sé síos ar a bhéal agus ar a fhiacla i mullach píce trí ladhar a bhí sáite sa mbinse é. B'éigean an dochtúr a thabhairt ann ar an toirt boise. Bhí sé ag cur fhola ina srúillí: i gcruthúnas dhuit, mar adeir an fear fadó, nuair is fhearr an súgradh gurb ea is fhearr ligean dó

→ daoire

Tá an chaint sin ceart go leor. Bhí earra ar bith a bheifeá a cheannacht ar a dhaoirse le linn an chogaidh cheana. Ach níor thaise don rud a bheifeá a dhíol é. Bhí lán laidhre ar ghamhainín, ar mhuic, ar chaora agus ar chuile shórt ní. Breathnaigh ar na haontaí anois. Dheamhan ar fiafraíodh dhíom cá raibh mé ag dul le trí aonach. Tá láimh na dó ceart go leor, ach ní fheicim cá'il láimh na tarrthála

→ dealbh 1

Póilí! Tá cúlshráideannaí ansiúd nach bhfeictear a dhealbh iontu ó bhliain go bliain. Go gcuire Mac Dé an t-ádh ort a mhic ó! Is measa an póilí i New York ná an crochadóir is mó sa mbaile mór. Níl ort ach ladhar a chaitheamh ag an bpóilí ann, agus d'fhéadfá lán sráide a mharú agus ní thiocfadh aon tréas go brách ort. Bhí aithne agamsa ar dhaoine a bhí sna póilíos ann — Éireannaigh. Cuid acu amach as do pharóiste féin …

→ deis

Is dona an deis a chuir sé ar an uachta a fuair sé … Cheal nár chuala tú é? Fuair sé lán laidhre a mhic ó, agus níl iamh air anois ach dhá ól … Tá sé ráite ariamh a mh'anam: "airgead cailleachaí dhá mhún le ballaí"

→ doicheall

Leac an doichill! Má tá tú dhá tóraíocht, téirigh siar ar bhaile na C. D. Sin é an áit a bhfuil sí. Níl dhá theallach ar bith ann ag caint lena chéile. Diabhal focal bréige ann. Tabhair gearradh éadain anois suas dóibh thú féin go bhfeice tú an bhfuil. Nach é an té a phósfadh isteach ina lár a bheadh i ladhar an chasúir? 'Sé a bheadh ar leac an doichill ar chaoi ar bith

→ domlas

"Tá domlas istigh ar aobha na bó. Cheal nach bhfaca tú ariamh é! Atann sé sin, agus déanann sé domlas mór. An bhó a dtiocfaidh sé uirthi, mura gcuire purgóideachaí aisti é, drochsheans atá aici a theacht uaidh. Bhuail sé bó liomsa ansin an bhliain cheana agus chaith mé an tsíoraíocht léithe, ag tabhairt chuile shórt di, ach dheamhan maith a bhí ann. Thug mé an vet go dtí í, agus théis lán laidhre a thabhairt dó, dheamhan maith a rinne sé dhi" (ó Bheairtle Ó Flaithearta, Camus, Casla).

→ dorú

Ní mór dorú le na ladhracha siúd a shocrú agus a tharraingt amach

→ drabhlás

Drabhlás i bpáipéar puint anois! Cá bhfaigheadh sé é! Agus chuile shórt ar a dhaoirse. Má theastaíonn culaith éadaigh uait, lán laidhre uirthi. Má theastaíonn péire bróg uait, agus más leat cois thirim a bheith ort, ní bhfaighidh tú cianóg as coróin is dá fhichead iad. Is gearr le dhul puintín gágach deirimse leat

→ draíocht

Ní mór dó draíocht anois ar chaoi ar bith, mar tá sé i ladhar an chasúir ceart, agus gabhfaidh sé go snaidhm na stothaí leis a theacht as

→ drochóirí

Cheannaigh sé an chú sin ar na drochóirí dó féin. Thug sé lán laidhre uirthi agus dheamhan cianóg rua a chuir sí síos ina phóca ariamh ná a chuirfeas go brách. Cén bhrí ach a dtarraingeann sé de chostas air ag imeacht i chuile áit léithe

→ droim

Is beag an tsúil le Dia atá ag an gcreachadóir bradach ag iarraidh an dílleachta bocht sin a chur de dhroim tí. Nach beag an lua atá ag an sagart a dhul agus é a bhacadh. Shílfeá go mba é an rud ba lú dhó treampán eicínt a chur air. Ach is dóigh gur thug sé lán laidhre dhó lena chur ina shost

→ dromannach

Tá na cathaoireacha seo an-dromannach. Dheamhan mórán sócúl iontu, théis lán laidhre a íoc orthu … Is beag an mhaith do chuid galántachta nuair nach bhféadann duine scíth a thabhairt dhá chnámha orthu (cathaoireachaí dromannacha: ní gleann ach cineál éirí a bheadh ar shuíochán na cathaoireach)

→ déan 1

Nuair a ligeadh aici é, ní dhéanfadh sé a shlat chor ar bith. Thosaigh sé ag smúrthacht thart, ach shílfeá gur coimhthíos a ghlac sé léithe, nach ngabhfadh sé ina gaire. Tarbh gan mórán maitheasa é sílim; ainneoin lán laidhre a thabhairt air.

+

→ díol 2

M'anam go bhfuil do dhíol cur uirthi a mhic ó. Cuir leat í. Ar ndóigh ní ag caitheamh lán laidhre ag tuíodóir a ghabhfá agus thú féin in ann a cur ceart

TUILLEADH (1) ▼

Chaith sé bliain ag tóraíocht tí agus é ag cinnt air aon áit a fháil. Ba díon déirce leis faoi dheireadh thiar thall gur scaoil M. Ph. Mh. isteach é. Má tá sé daor féin, ní cás dó é teálta ar bith a bheith os a chionn agus a dheacracht agus atá sé teach a fháil gan lán laidhre

→ dóigh 3

Is beag é a maith ná a maoin sin ach a dhá ladhar le tine aici dhá ndó

→ dólámh

Tá sé ag déanamh clainne as dóláimh. Chreidim gurb eo é an cúigiú duine aige anois. Nach maith an t-údar é sin! Agus dheamhan ceo caidéise atá sagairt ná dream ar bith eile a chur air. Ach tuige a gcuirfeadh! Caitheann sé lán laidhre acu …

→ téigh chun

Chuaigh tyreannaí chun gainneachta ar fad le leathbhliain anois. Nuair a bhí siad bunfhairsing féin, ní bhfaightheá tyre gan lán laidhre

→ daingean

Sin gaotaireacht, creid mé dhuit ann. Tá sé siúd anois chomh daingean istigh sa talamh sin, agus go gcaithfidís lán laidhre lena chur as seilbh, más féidir a chur as seilbh. D'fhéachfadh sé a bhfuil istigh is amuigh acu cailleadh leis an dlí

ladhar (29)