Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

pota (50+)

 
faoisc
D'fhaoisc sí na bairnigh sa bpota. Deir siad gur an-bheatha iad sin: bairnigh faoiscthe.
+
Ní farasbarr breáichte a chuireas barr ar an bpota ní chuireann breáichte súilíní ar phota na hanraith; ní breáichte a níos brachán ach min; níl aon mhaith i mbean bhreá mura bhfuil spré aici
TUILLEADH (2) ▼
Pós bean bhreá agus bíodh sibh an chuid eile dhár saol ag scríobadh leis an nganntan. Ní farasbarr breáichte a chuireas barr ar an bpota, adeir siad
Cén mhaith breáichte mura bhfuil rud eicínt ina haice? Dheamhan a dhath! Ní farasbarr breáichte a chuireas barr ar an bpota. Bíodh sí go breá nó ná bíodh, ach má tá sí ina gnaitheach maith agus an téagar a bheith sa sparán aici, déanfaidh sí cúis
 
fág
Fág sin. Nach bhfeiceann tú go gcaithfidh mé an pota a thógáil den tine
 
ciste
Fhóbair ciste a bheith faighte ag mo sheanathair sa gcnocán sin thiar. Neach a tháinig go dtí é agus adúirt leis a dhul ann, ach ní dhearna sé a chomhairle, arae is fear de mhuintir Dh. a thug sé leis i leaba C. Bhí leac an phota nochtaithe acub nuair a tháinig an marcach — marcach a bhí chomh hard leis an aer — go dtí iad, agus d'fhuagair sé orthub staonadh. Sin é a raibh na thimpeall. D'fhan an ciste mar sin ariamh ó shin, agus chreidim go bhfanfaidh, ar ár son s'againne.
 
Bagair ar an gcloigis d'asal sin amuigh, nó déanfaidh sé steigearás den phota.
 
Dhá dhonacht an t-athair le míchuntanós, dheamhan gair ar bith aige ar an mac. Séard a bhí le déanamh leis an mac, é a phlúchadh faoi phota mar a dhéanfaí le cat.
+
bannaí 1
Ní chuirtear gliomach ar bith sa bpota taisce gan bannaí a chur air — a chrúib a bhriseadh — agus ní fhanann aon éitir ann uaidh sin amach.
TUILLEADH (1) ▼
Dhá gcuirteá isteach sa bpota taisce iad d'uireasa bannaí sclárfaidís a chéile istigh ann.
 
Bhí pota breá fataí ag gáirí bruite aici, agus bealaíocht fheola ina aice sin, agus murar leag muide orthub ní lá go maidin é.
 
Más gabáiste le aghaidh a ndinnéir atá sa bpota seo, is mór mo mheas go bhfuil sí ó mhaith. Tá cuilíní súí ag titim inti chuile phointe. I nDomhnach is deas an blas a bheas uirthi ar ball.
 
beo 1
'Sé an fáth a gcuirtear na gliomaigh sa bpota taisce, i riocht is go mbeidís beo beithíoch nuair a thiocfaí dhá ndíol.
+
buinne 1
'hocht gcinn de shlata nó de bharrógaí a cuirtear i mbuinne béil an phota gliomach.
TUILLEADH (2) ▼
Ní chuireann cuid de na gliomadóirí buinne béil ar bith ar na potaí gliomach. Slaitíní sáite a bhíonns acub air ina leaba.
Líon suas an pota fataí sin go buinne bruach anois. Ní mór é. Nuair a bheas ár ndíol fhéin agus díol na muc bainte as, is maith an poll a bheas ann.
 
áfach
Chomh luath agus a fuair sé é fhéin dealaithe as an bpota, thug sé an áfach air fhéin agus ní fheicfidh muid aríst go luath é.
 
ainm
Bhí sé in ainm is a bheith ag sleádóireacht Dia Luain, ach níl an oiread móna i ndiaidh a láimhe agus a bhruithfeadh pota fataí dhuit.
 
amach
Tá na potaí gliomach curtha acub amach go maith ar an stopóig.
 
"Tá potaí na mballach níos leithne sa mbearach agus níos áirgiúla idir béal an bhearaigh agus tóin an phota, arae ní mór don bhallach bealach níos leithne ná an gliomach le dhul síos" (lch 14 Obair is Luadhainn — Colm Ó Gaora).
 
aníos
Tóg an pota aníos den tine.
 
Is diabhlaí an sraith feamainne — feamainn reatha — a chonaic mé amach ó charraig Bh. T. inné agus mé ag tógáil na bpotaí
 
feoil
Ní dheachaigh pota na feola síos fós (ar an tine)
+
fiuch
Fiuch an pota sin — uisce agus fataí
TUILLEADH (1) ▼
Cuir fiuchadh faoin bpota — deasaigh suas an tine timpeall air, i gcaoi is go bhfiuchfaidh sé
 
flith 1
Ní fhaca tusa flith ag dul le cois chapaill ariamh? … Ní hé sin domsa é muis. Is minic a chonaic mé dhá cur léithe í dhá mbeadh sí ata. Í fhéin nó moing mheara. Tá an fhlith chuile orlach chomh maith leis an moing mheara. Í a bhruith i bpota agus an sú a chuimilt den at. Ní foláir í a choinneáil cuimlithe léithe nó go dtraoithe sí. Bhainfeadh sí at as duine freisin. Í a théamh os cionn na tine, agus a bualadh le do dhá bhois, agus a cur isteach leis te bruite. Chuir mise le mo láimh anseo í uair a raibh sí ata. Ba gearr a bhí sí ag baint an at aisti.
 
D'fhuagair sé an pota Pádraig orm nuair a casadh liom é — 'mo phota Pádraig ort,' adeir sé (fc. pota)
 
Fágaidh scaithín beag eile ar suanbhruith í. Níl inti fós ach paiteoil. Nach agaibh atá an deifir léithe! Faitíos atá oraibh go leá sí sa bpota. Ní leáfaidh muise ná baol uirthi: na seanbheithígh atá sé siúd a cheannacht, is righne ná sin iad!
 
imigh
Leannán liom an chasacht chéanna, ach cuirfidh mise ag imeacht í agus teannadh léithe feadh is mé ag fáil pionta de thús an phota ó Johnny Pheaits Éamainn — tá an chasacht do mo shíorchothú, ach cuirfidh mé deifir ag imeacht uirthi chomh maith agus gheobhas mé pionta de thús an phota ó J. Ph. É.
 
Bhí an pota gliomach i bhfostós i bhfarcán slat mhara agus níorbh fhéidir a thabhairt aníos. Thug muid linn é faoi dheireadh agus faoi dheoidh, ach ba le streachailleacht é.
 
Caith faslach de na fataí sin sa bpota
 
Leag na fataí sin amach ar fuarú ar an tsráid. Ná bain as an bpota chor ar bith iad
 
Ar fuarbhruith is fhearr liomsa an fheoil sin. Bíonn sí ró-oiltiúil ar a tógáil as an bpota
 
abair
Abair nár bhac fear le cur ar bith, ach tosaí ag baint mhóna sa Márta, agus tosaí ag cur potaí nuair a thiocfadh séasúr na gliomadóireachta, meas tú nach mó a bheadh dhá bharr aige, ná a bheith dhá mheath féin ag tochailt idir dhá chloich sna breaclachaí sin amach — cuir i gcás
 
Rug siad (na póilíos) ar dhabhach agus ar chupla pota suas ansin an lá cheana. Ach ní bhfuair siad aon deoir den bhraon
 
Is mór an daingniú nach mór don chroich fós shula fhéadfas tú pota a chur uirthi. Pota ar bith a chrochfaí uirthi sin, bheadh sé anuas in do mhullach sa tine
 
deifir
Breá nach gcuireann sibh deifir leis an bpota sin. Níl cosúlacht ar bith fiuchta air
 
deilbh 1
Bhí chuile dheilbh eile déanta aige san oíche Dia Domhnaigh ach an pota a leagan síos, agus bhí sé le sin a dhéanamh an oíche sin. Ba cheart dó a bheith réidh faoi seo. Mura dtapaí tú é mar sin féin, dheamhan an striog a bheas aige. Ní túisce réidh anois é ná bhíos an iarraidh fuadaithe cruinn baileach. Mura bhfaighe tú aon deoir aigesean, tá tú réidh lena fháil in aon áit eile
 
Ní fhéadfadh sí a bheith folláin agus an deirgeacht atá inti. Nach geall le pota fola í! Tá sí ró-otraithe freisin
+
deis
Níl aon deis ghliomadóireachta againn i mbliana. Dheamhan é. Tá potaí agus eile briste. Is mór an lear a theastódh ón gcurach féin shula bheadh sí in araíocht a dhul chun farraige. Tá faitíos orm go bhfuil a (ár) gcuid gliomadóireacht ar iarraidh ó d'imigh na gearrbhodaigh eile
TUILLEADH (1) ▼
Má tá pota le dhul ar an tine sin, ní mór dhaoibh deis bheag a chur uirthi. Caith anuas gabháilín mhóna chugam … Nach gann gortach a thug sibh isteach í, má tá sibh taobh leis an méid sin
 
diaidh
Níl breathnú ar bith i ndiaidh na bhfataí agaibh agus gan a fhios agaibh nach leata sa bpota atá siad agus an dabhach tine atá fúthu. Dúirt mé libh a dtógáil cnagbhruite
 
Ar dhlaoithigh tú na slata chor ar bith? Cén sórt gaota thú féin! Pota uisce síos go beo. Seoigí! Chugat! Níl aon bhreith ar an obair seo! Caithfidh an chiseoig a bheith déanta inniu
 
do- 2
"Tá na fataí seo donite, dobhruite, dochurtha síos. Tá an tincéara i gCorcaigh agus an pota ag ligean thríd" (as Fáilte an Duine Dhoicheallaigh)
 
Fáilte an doichill a cuireadh roimhe — fáilte nárbh fháilte chor ar bith í, doicheall a bheith romhat i leaba fáilte, agus in áit b'fhéidir a mbeifeá ag tnúthán le fáilte. Seo í Fáilte an DoichillFáilte an Duine Dhoichealla (doicheallaigh): "Fáilte romhat agus nár ba ea; Suigh síos — mura bhfuil deifir ort —; Agus ar ndóigh tá; Fan go lá —; Tá na fataí seo donite, dobhruite, dochurtha síos; Tá an tincéara i gCorcaigh; tá an pota ag ligean thríd (tá an pota i mBaile Átha Cliath); Agus níl fataí ar bith is gaire dhuit ná do chuid fataí féin"
 
domhan
Níl aon chladach faoi thalamh an domhain is fhearr bráideannaí gliomach ná an cladach sin thíos. Tá a chomharthaíocht lena chois. Nach bhfeiceann tú é druidte le potaí?
 
drad
Ná cuir an pota sin go drad anois, mar má chuirinns (chuireann tú), gabhfaidh cuid dhó thar maoil agus báfaidh sé an tine
 
Bhí a raibh de photaí gliomach ar na bráideannaí sin amuigh dradlíonta inniu. Ba diabhaltaí an foracún acu a bhí ag curachóirí na háite thiar
 
dubh 1
Tá do léine chomh dubh leis an bpota — salach, brocach
 
Cat! Ní mharódh súiste Oscair cat! Chonaic mise cat dubh a bhí thíos againn féin cheana. Bhí sé ag marú éanacha. Dúirt mo mháthair go ndéana Dia grásta uirthi é a chur faoi phota, ach d'ardaigh muid féin linn soir é ar an réiteach i nGarraí an Bh. Chraplaigh muid i dtosach é i riocht is nach bhféadfadh sé imeacht. Shaighid muid na madraí ansin ann agus chaith siad uair dhá streachailt. Diabhal marú! Chuaigh muid féin ansin ag caitheamh leis — gruáin mhóra mhillteacha — nó go raibh muid sáraithe. Diabhal marú. D'áitigh orainn ansin dhá chiceáil mar a bheadh football ann, ach diabhal marú. Ní fhaca mé aon rud beo ariamh a fuair an oiread spídiúlachta leis, agus i ndiaidh an méid sin ar fad bhí díogarnach anála ann. Dhá mbeadh aon chiall againn 'sé a bháthadh a dhéanfadh muid nó a chur faoin bpota, ach cár fhága tú an óige agus a chuid díocais. An bhfuil a fhios agat céard a rinne muid leis as a dheireadh: cupla feac láí a fháil agus a bheith ag gabháilt air nó nach raibh smeámh ann. Is minic a chuimhnigh mé air ó shin agus a chuaigh sé thríom. Ní raibh scrupall ar bith ionainn agus an chaoi siúd a chur air