diúl (deol)
—briathar, ainm briathartha. Téann i sa bhfréimh ach amháin san ainm briathartha
—
lacht a tharraingt as rud ar bith leis an bpus a theannadh timpeall air, agus é a shú.
a.
+–
Ní dhiúlfadh sé an mháthair dá mbeadh do chailleadh go deo leis. Sin é a d'fhága gan aon bhrí é. Rud ar bith nach n-ólfaidh lacht a mháthar, tá a chuid bisigh ar iarraidh
Is gránna an faisean atá aici, ag diúl a méire i gcónaí
TUILLEADH (11) ▼
Tá somachán ag diúl ar an gcích fós ann, théis an aois atá ag an gceann is sine
Bhí siad dhá chur ag diúl agus ní dhiúlfadh sé
Déanfaidh tú maide milis de do mhéir dhá diúl
Bíonn sé ag diúl leis as an mbuidéal siúd i gcónaí
Le giolcach a dhiúl siad an fuisce as an gceaig — sea i nDomhnach. Tá siad oilte ar an gceird sin. Ar ndóigh 'sé an chéad bhia sa sliogán dóibh é
Tá sé ag dul ó dhiúl ─ níl sé sásta diúl a dhéanamh níos faide
An bhfuil tú i riocht diúl as?
An iomarca diúil a fuair sé — chuaigh sé faoina bhiseach
Dhá laghad diúl dhá dtuga tú dhó sea is fhearr é
Is beag an diúl a iarrfas sé. Tá sé cruachúiseach go leor dhá uireasa
Bhí sé ag stróiceadh ag iarraidh cead diúil. Le teann fórsa a coinníodh uaithi é
+–
Shílfeá gurb iad na luchain a bhí ag diúl do chuid gruaige ─ déarfaí é seo le gruaig a bheadh sraimlí cuileach
Shílfeá gurb iad na luchain a bhí ag diúl a cuid gruaige, tá sí ina cuileachán chomh mór sin
TUILLEADH (1) ▼
Céard a d'éirigh de do cheann, nó ab iad na luchain a bhí ag diúl do chuid gruaige. Tá sí as compás ar fad
·
Tá sé chomh socair agaibh agus gur gearr go dté sibh ag diúl air ─ duine réchúiseach a mbeadh dream eile ag spochadh leis, agus ag déanamh mí-áidh air, nó ag baint bearaíochaí dhe
Fuair siad chomh réchúiseach é, agus nuair a bhí a chuid uileag ardaithe leo acu, go ndeachaigh siad ag diúl air
+–
D'fhéadfá a bheith ag diúl a malaí bhí sí chomh socair sin ─ capall nach mbeadh aon chor inti
Do dhúshlán téirigh ag diúl a malaí sin! Tá sí dubhoilbhéasach
TUILLEADH (1) ▼
Fuair siad chomh socair é agus gur fhóbair go ndeachaigh siad ag diúl a mhalaí
b.
+–
Sin lao diúil ─ lao óg ar úth a mháthar
Sin lao diúil, coileán diúil, uan diúil, banbh diúil, searrach diúil srl. ─ miolgaire ar bith a bheadh ag diúl a mháthar
TUILLEADH (6) ▼
Is geall le lao diúil thú, an chaoi a bhfuil tú ag brú isteach liom
Fágadh ina lao diúil é i gcónaí. Níor choisc siad é, mar bhí neart bainne acu d'uireasa na bó sin
Tá sé in am uan diúil ar bith a choisceadh feasta, i mbrollach an fhómhair thall
Ní mór gobán a chur sa meannán diúil atá againn, nó ní bhuachfaidh muid aon cheo ar an máthair, agus teastaíonn bainne tae go géar uainn
Tá laoidín diúil againn, agus is deacair leis aon deoir bhainne a ól chor ar bith, théis gur chaith muid an tsíoraíocht ag tabhairt méire dó. Níl aon mhaith aige ann mura bhfaighe sé cead diúil ar an máthair
Tá uan acu — peata diúil — agus d'íosfadh sé cnapán siúcra amach as cúl do ghlaice
·
Tá na fiacla diúil aige fós ─ na fiacla a bhíos ag miolgaire ar bith thar éis a bhreithe. Cuireann sé drad eile amach leis an aimsir
Ní féidir go bhfuil na fiacla diúil aige fós. Is aisteach é sin
diúl in iontrálacha eile (40)
+
Caithfear biorach a chur ar an lao sin mar ní féidir é a choinneáil ó dhiúl
TUILLEADH (6) ▼
Má chuireann tú biorach air, ligfidh sé den diúl.
Tá sé gráinithe ar an mbainne ó cuireadh an bhiorach air: is beag an tsásaíocht atá air nach bhfaigheann sé cead diúil.
Is mór an t-ionadh nach gcuirfidís biorach ar an laoidín siúd agus gan é a bheith ag diúl fós.
Cén chaoi a bhféadfadh a bheith ina lacht (lacht bó) ach an teirgéis, agus an peata de lao sin ag diúl uirthi chuile ré solais, i leaba biorach a chur air nó é a dhealú uaithi.
B'éigean biorach a chur air, arae dá bhfaigheadh sé ligean ar bith ar an máthair, bhí sé rite ag diúl uirthi.
Bhí biorach air sin go raibh sé suas ina ghamhain, arae níorbh fhéidir é a choisceadh ó dhiúl na máthar.
→
agair
Is mór atá le n-agairt ag Dia air, diúltaí muide dó! — is mór iad a chionta agus a pheacaí agus nár lige Dia go mbeadh sé de smál orainne a fhaisean a leanacht!
Deir daoine gurb iad an slua sí — diúltaí muide dóibh! — a bhuail faoi oíche a raibh sé ag teacht abhaile deireanach, agus gur shearg a láimh anuas ón dúid dhá mbarr. Más siad nó nach iad, tá a dhóthain ar an duine bocht, ní dhá roinnt leis é
→
fiúntach
Tá sí an-fhiúntach, adeir siad. Ar ndóigh diúltaí muide di. Tá bualadh mór ina diaidh ar aon nós — cóir; bean a mbeadh sé de cháil uirthi go raibh sí an-ligthe léithe féin
Chuir mise fuafíonach ar shiniúchaí bó a bhí agam anseo an bhliain cheana. Seanlao a bhí ag iarraidh a dhul ag diúl uirthi. Cén bhrí ach bhí góltra déanta ag an úth agus dheamhan fios a bhí agam air. Dheamhan dochar a rinne sé di ina dhiaidh sin féin
→
fuiligh
Má fhuilíonn fothach ort, deir siad gurb éard atá agat a dhéanamh ar an bpointe an dochar a dhiúl as ach gan a ligean in do bholg
→
fuíoll
Níor thug sé an bhacaíl as broinn leis, adeir siad, ach is fuíoll baistí í. Níor baisteadh ceart é. Ar ndóigh diúltaí muid dó, shílfeá gurb aisteach an rud é sin — deirtear go mbíonn daoine ann nach mbaistear ceart agus go mbíonn éalang orthu dhá bharr
→
fáiméad
banrach, nó pionna nó gabhann a bhíodh sna buailtí. Cúinne nó limistéar é a sháinnítí le claí a dhéanamh. Chuirtí na laontaí isteach ann lena gcoisceadh ón máthair a dhiúl. Is ann a thugtaí an bainne dóibh thar éis an bhleáin. D'fheicfeá claíochaí na bhfáiméad fós ar thamhnachaí nó in áiteachaí a mbíodh buailtí ar sliabh roimhe seo. Tá an focal fáiméad sa gciall seo ag seargadh sa gcaint. Ach in áiteachaí a bhfuil cuimhne fós ar na buailtí baintear leas as i gcomhair pionna nó banraí ar bith a dhéanfaí le haghaidh uain a locadh, nó gamhna, nó a leithide
→
dainséar
'Sé an dainséar is mó atá ann anois nach ndiúlfaidh sé ar aon chaora, nó má dhiúlann féin, go nglacfaidh siad fuath dhó
→
dallán
"Bhí dallarán an mhadaidh alla ina bhéal agus é dhá dhiúl" (as seanscéal — ó Sheán Ó Beáin — Páirc Gharbh, Baile Chláir)
→
damanta
Tá sé sin damanta má damnaíodh aon duine ariamh — ach diúltaí muide dhó. Tús na breithe ag Mac Dé! Bhí sé go suarach, go ndéana Dia grásta air!
→
damnaigh
Aingeal geal sna flaithis a bhí sa Diabhal — diúltaí muide dhó — i dtosach. Ach damnaíodh é faoi rá is go raibh sé ag iarraidh an chomhairle ar fad a bhaint de Dhia agus í a bheith aige féin
+
An diabhal — diúltaí muide dhó! — a rinne é. Murab é, ní hé Dia
TUILLEADH (5) ▼
Deir siad gurb é M. D. a mharaigh í — diúltaí muide dhó. Hé brí cé a rinne é ar chuma ar bith, is dona a d'oibrigh sé. Níorbh fhiú do dhuine ar bith a dhul ag fiachadh uirthi — an díthreabhach bocht!
M. seo thiar a bhí tugtha síos léithe, ach cá bhfios dúinn. Diúltaí muide dhóibh thrína chéile
Ar ndóigh deirtear go bhfuil bruín sa gcnocán sin, diúltaí muide dhó. Diabhal lá ariamh ar aon chor nach raibh cáil shíúil air. Is iomaí duine nach dtaitneodh leo a dhul thairis san oíche astu féin
Na daoine maithe — diúltaí muide dhóibh agus fuagraímid dea-chomharsanacht orthu — a thug a bhean sin leo. Ba in í an chaint a bhí ag dul thart ar aon nós. Ar ndóigh chaon darna duine dhá n-imíodh an uair sin fuadach as a bhíodh air, má b'fhíor. Is beag an fuadach as atá anois ann. Má imíonn an duine, tá sé imithe agus sin é a bhfuil ina thimpeall. Diabhal mé go gcuirfidís thar bharr do chéille thú fadó, dá ngéilltheá dóibh, agus tá daoine ann fós féin adéarfadh leat é
Níl a fhios agam ar mharaigh sí an páiste chor ar bith — diúltaí muide di — ní maith liom a bheith ag cur bhréag uirthi; ní mian linne a gníomh a bheith orainn fhéin
Ní milleán ar bith air a bheith doriartha agus an bhail a cuireadh soir ansin le cupla lá air. Is iontas nach ndeachaigh sé i ngealta ar fad. Fhóbair do na buachaillí báire sin soir a dhul ag diúl air, théis é a bhánú
+
→
díleá
Deir siad gurb éard a d'fhága an díleá air sin, sceach a raibh geis uirthi thiar i ngarraí an Ch. a bhaint. Bhí na daoine maithe — diúltaí muide dhóibh — fúithi. Nuair a tharraing sé an tua, tháinig an guth go dtí é: 'ná buail,' adeir sé. Ach bhí S. chomh doghrainneach, chomh dúshlánach sin, agus nach gcoiscfeadh sé a láimh. Bhain sé an sceach thrí chuile údragáil. Ón lá sin amach bhí an díleá air: leá chúr na habhann ar a raibh aige. Dar fia bhí an fear sin deisiúil, ach ba bheag an mhaith dhó a chuid deis lá is gur thosaigh an saol ag dul ina aghaidh. Níor fhan bó ná gamhain ná caora aige nár báitheadh nó nár bascadh nó nár cailleadh. Ó bhuaileas an smál sin iad, is furasta leo imeacht. An tsiocair is lú faoin domhan, agus scaití ní call dóibh tsiocair ar bith. Bhí sé taobh le seanbhó bhuí sa deireadh. Chonaic mé féin í sin aige. Ní feasach dom ar cailleadh í sin nó gur cailleadh í le aois, ach ba chuma dhósan sin. Ba mhaith bocht an fear é i ndeireadh a shaoil, agus beo bocht a bhí a chlann ina dhiaidh nó gur dhealaigh siad leo ar fad as. Sin é an chaoi a ndeachaigh an sceach dó. Ara bhí sé chomh dochomhairleach leis an saol. "A chomhairle féin do mhac dhanra," arsa tusa, "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa." Níor ceart do dhuine ar bith ar aon chor, a dhul thar thaispeánadh, agus fuair seisean an taispeánadh — go ndéana Dia grásta air!
TUILLEADH (1) ▼
Chuala mé go minic go raibh geis ar an gcnocán sin: go raibh sé síúil. Deir chuile dhuine go raibh rudaí dhá fheiceáil ann. Ach ní raibh géilliúint ar bith aigesean do chúrsaí den tsórt sin. Bhí rachmall an airgid air, agus chaith sé ina cheann teach nua a dhéanamh. Ní bheadh aon shásamh aige ann go ndéanfadh sé ar an gcnocán sin é, théis go raibh chuile dhuine ag cur aithne air gan drannadh leis. Más é an tAthair M. féin é — 'sé a bhí anseo an uair sin — chuala mé gur dhúirt sé leis go mbeadh sé in aiféala mura bhfágadh sé an cnocán agus a raibh ann lena n-anó féin. Ach ní raibh aon chomhairleachan ina chionn ó chuirfeadh sé roimhe rud a dhéanamh. Bhí sé chomh dána le múille. Réab sé an cnocán as a lúdrachaí ar aon nós, agus rinne sé an teach. Tá sé fuar folamh ansin ó shin, mar a fheiceas tú féin é. Dheamhan duine a chónaigh ariamh ann sílim. Maraíodh an mac shul má bhí sé déanta. Sách fánach a maraíodh é freisin. Ord a thit den scafall air. Buaileadh síos an iníon agus chaill sé an domhnaíocht airgid léithe, ach ní dhearna sí aon mhaith ariamh. Thit binn an tí go talamh shul má bhí sé réidh. Shílfeá go mba in é a dhóthain de thaispeánadh, ach chuaigh sé ina éadan as dúshlán in athuair. Ní fhaca sé an chloch spideoige ariamh air. Bhí sé ag déanamh créafóige. Ón lá ar thosaigh sé ag orlaíocht ar an gcnocán sin — shílfeá gur beith a bhí air é — níor fhan rud istigh ná amuigh aige nár tháinig an díleá air. D'imigh a raibh aige agus ar chruinnigh sé go crua — d'imigh sé ina ghlae ghlas. B'éigean don bhean agus don chuid eile den chlainn lascadh leo as ar fad sa deireadh. Bhí an díleá ar a gcuid os comhair a dhá súil. Níl a fhios agam an raibh an oiread acu agus a thug go G. iad. Má bhí, dheamhan tada leis é. Níl duine ar a shliocht inniu; i gcruthúnas nach ceart d'aon duine a dhul ag cur araoid ar an slua sí — diúltaí muide dhóibh agus fuagraímid dea-chomharsanacht orthu!
Caithfidh sé a dhul ag diúl ar bhó eicínt ó tharla go bhfuil sé féin ina dhílleachta. Níor mhair an mháthair ach seachtain théis a bheirthe. Shíl muid dheamhan maireachtáil a dhéanfadh seisean ach oiread
→
díol 2
Ba díol náire a bheith ag breathnú orthu, síos faoi chladaí ansin anuraidh. Iad ag imeacht chomh míchuibhiúil agus ina luí ina srathrúchaí i chuile áit. Más siúd é an chaoi a bhfuil Baile Átha Cliath, nó más iad na béasaí a fheiceas muid acu anseo a bhíos acu i mBaile Átha Cliath, diúltaí muide dhó
Tá díolúnach de lao ansin thuas agus caithfear a dhul roimhe ar chaoi eicínt. Tá an diabhlánach ag diúl a bhodalaigh. Ní fhaca mé aon lao ar fónamh dhá dhéanamh ariamh
→
dóigh 1
Is gránna an chaoi dhuit a bheith ag déanamh dóigh de do bharúil mar sin. Cá bhfios duitse an raibh aon láimh aige sa bhfear ariamh. Ní fhaca tusa é. Agus an dream a bhí in ainm is é a fheiceáil, ní raibh a gcuid cainte i gclár ná i bhfoirm nuair a ceisníodh iad. Níl a fhios againne cé a mharaigh é. Diúltaí muide dhó!
Bhí cráin anseo uair againn, agus bhí cheithre bhanbh dhéag aici ar an ál. Dheamhan a raibh uirthi ach trí shine dhéag. An banbh corr a bhí ann nach bhféadfadh a dhul ag diúl, thosaigh muid féin ag tabhairt bhainne dhó. Shíl muid go ceann fada nach n-éireodh sé, arae bhí sé ina aircín dona. Ach scinn sé amach sa deireadh, agus rinne sé an-rampaire muice. Choinnigh muid é go raibh sé in am a dhíolta go maith. Diabhal mé dhuit go raibh carghas orainn scaradh leis chor ar bith. Bhí sé ina pheata againn. Dónaillín a thugadh muid air
→
Dónall
Diúltaí muide dhó. Ní fhéadfainn a rá leisce na bréige, inniu ná an lá sin, ab é a rinne é, ainneoin go raibh sé leagtha air. Ach chuaigh sé go daor ormsa ar aon nós. 'Hé brí cé a ólfas é, 'sé Dónall a íocfas é,' mar adeir an fear fadó
→
téigh ó
A Rí na ngrásta anocht! An bhfuil ní ar bith faoin saol ag dul uathu; má tá siad ag cur anall báid aeir anois agus gan duine ná deoraí iontu, agus buailfidh siad an áit atá an dream thall a iarraidh ina dhiaidh sin. Nach mallaithe an intreacht í sin. An t-áibhirseoir fhéin — diúltaí muide dhó! — atá ina bpáirt