bearr (54)
→
dallacar
Níor shéid aon-oíche as aer ba mheasa ná í. Bhíodh sé ag dallacar chlocha sneachta 'chuile phuinte, agus gaoth ann a bhearrfadh tú. Ní bhfuair mé mo dhóthain le déanamh ariamh ach a theacht abhaile an oíche sin
→
daol
Daol droch-mhúineadha agus neart maistínteacht' atá anois uirre. Déarfá nach mbeadh sé éascaidh í sin a bhearradh ar ala na h-uaire! Ach míneochaidh sí síos ar ball agus féadfaidh tú caint a chur uirre má tá aon-spéis agad innte
→
daor 1
Casadh S. Th. istigh liom ag an mbearrbóir, agus b'éigin dom deoch a thabhairt dó. Cé a thiocfadh isteach in a' (ar) mullach ach M. Th. agus S. F. Ní raibh a dhul anonn ná anall agam ach seasamh do'n bheirt sin freisin. Bhris mé mo ghloine agus b'éigin dom íoc uirre. Idir 'chaon tsórt, ba daor an bearradh orm é ins an deireadh
→
deachma
Níl siad ag cur cuibhriú ar bith ar an sean-asal sin aca anois, ach cead scuir ar bhóithrí aige, agus má fhéadann sé aon-bhearradh a bhaint amach do'n chomhursa. Tá siad an-cheanamhail ar na h-asail eile. Bíonn siad go dtí na mbolg i bhféar i dT. na M. 'chuile oíche aca. Ní mór dóibh a mbeathú go maith agus a gcuirtear d'obair orra. Tá obair an tsean-asail ar iarraidh. Tugaidís é siúd do'n deachma anois. Is beag thairis is fiú é
Ba lá deannachtach é: flichshneachta as gaoth anoir agus sinneán ann a bhearrfadh thú. Shíl mé nach ndéanfainn aniar go bráth é. B'éigin dom a bhunáite a shiubhal. Dheamhan Goll Mac Móirne a chuirfeadh "bicycle" aniar in a h-aghaidh. Is mó an bhrath a bhí agam é a chaitheamh isteach tigh Ph. agus a theacht aniar dhá fhuireasbhaidh
→
deannóid
Thuit dionnóidín shúighe ar an bpáipéar cho uain agus a bhí sé dhá léigheamh agus dhá bhfeictheá é ag breathnú air! Chuir sé séideog faoi annsin, ach dheamhan maith a bhí ann. Tharraing sé amach lann safety annsin — ceann a bhí síos an-domhain in a phóca — agus seó (show?) páipéir timcheall uirre. Dhá bhfeictheá cho deas agus a chuir sé corr na lainne faoi'n dionnóidín shúighe agus chuaidh sé amach annsin gur chuimil sé ar an gclaidhe í. Tá sé cho puinteailte le cat a bheadh dhá bhearradh féin. Cuireann salachar ar bith uais air
→
deargán
Ceannuigh staic de'n deargán eile sin — cé'n t-ainm atá air — "raddle" — le na caoirigh a mharcáil. Beidh muid dhá mbearradh lá eicínt an tseachtain seo chugainn, agus caithfear comhartha eicínt a chur orra, má's linn a gcur 'un sléibhe … Gheobhaidh tú i siopa Ch. nó tigh Gh. é. Tóruigh an baile mór go bhfaghaidh tú é ar aon-chor
+
→
deilbh 1
Tá tú deilbhighthe amach anois, glan-bhearrtha agus gabhtha gléasta le dhul in do rogha áit
TUILLEADH (3) ▼
"Bearradh Luain nó deilbh Chéadaoin, níor dearnadh ariamh gan osna nó éagcaoin" (pirseog faoi gheis oibre atá ar laetheantaí áiride de'n tseachtain)
Ní dheilbheochamuid é Dé Céadaoin. Tá geis ar an gCéadaoin, a dheirbhshiúr mo chroidhe. "Bearradh Luain nó deilbh Chéadaoin, ní raibh ariamh gan osna nó éagcaoin"
Diabhal a ndéanfaidís aon-deilbh Dé Céadaoin fadó, dhá bhfaghaidís Éire bronta orra. Bhidís ag ceapadh dhá ndéanadh, nach mbeadh aon-lá de'n ádh orra. Bearradh Luain nó deilbh Chéadaoin adeiridís
+
→
deimheas
Fagh an deimheas. Caithfear a dhul ag bearradh indiu.
TUILLEADH (1) ▼
Tá an deimheas sin maoluighthe ar fad. Níl sé indon tada a bhearradh
+
→
deis
Cheannuigh mé deis indiu le gruaig a bhearradh. Tá sé thiar annsin ins an seomra. Tabhair aniar é go bhfeicidh sé é
TUILLEADH (1) ▼
Ní mó ná dá mbeadh sé ar mo dheis ceart anois go ngabhfainn do mo mheárú féin ag biorrú claidheachaí. Tiocfaidh na claidheachaí leis an gcaoi atá orra, nó go bhfaghaidh na daoine ionbhadh maith ar a dhul in a n-éadan. Seo í an mhí dhubh ar aon-chor, agus níl mórán bearradh le baint ag aon-cheo de'n talamh
→
díle 1
Tá sé in am aige a bheith caithte mar dheimheas. Tá sé ann ó'n díle. P. céad slán dó atá i Meiriocá, a cheannuigh idtosach é. 'Sé a bhearr a raibh de chaoirigh ar an mbaile ariamh
+
→
diogáil
Ní fhaca tú a leithide de dhíogáil ar phóilí ariamh agus a bhí air sin ag imeacht dó. Bhí scoilte cho díreach le gró in a chuid gruaige agus mara raibh sé bearrtha, ní lá go maidin é. Agus an "glass" a bhí in a bhróga, bhainfeadh sé an t-amharc as do shúile. Níor ba thaise len a dhrad óir é ach oiread.
TUILLEADH (6) ▼
Tháinic fear amach chugam as botháinín — bráicín beag — a bhí ann agus é cho gíogáilte bearrtha le easbog. Fhobair mé a fhiafruighe dhó (dhe) cé'n chaoi ar ghíogáil sé é féin cho maith in a leithide de bhotháinín, ach leig mé tharm é. Déarfainn go mbadh fear é a thiubharfadh cnap de dhuine sáthach gasta
Bearrfaidh sé agus slíocfaidh sé agus gíogálfaidh sé é féin seacht n-uaire shul má thiocfas sé amach ag an Aifreann. Níor bhfuláir dó an tseachtain ar fad le é féin a dhéanamh suas. Ach 'ar ndú' caitheann sé an tseachtain leis ar scáth eile a ndéanann sé
Bhí mé ag breathnú istigh ag an Aifreann indiu air. Tá a chloigeann cho bearrtha cho díogáilte aige. Agus tá plait in uain a chinn, agus na cupla ribe fada atá ar 'chaon taobh di slíochta sall (anonn) ar an bplait i riocht agus nach mbeadh sí le feiceál. 'Sé atá deisighthe go deas aige.
Beidh sé leis an tuighe sin anois dhá díogáil agus dhá bearradh agus dhá cíoradh nó go mbeidh sí ar deil aige
Istigh ag bearradh agus ag díogáil chearc a bhí sí romham. 'Sí atá puinteáilte má's fíor di féin. Bheadh 'chuile chleite ag gabhail leo ar sliobarna ar an gcuid se'aghainne, agus dheamhan díogáil a dhéan(f)aí orra muis
Bhí sé dhá bhearradh agus dhá dheisiú féin nó go raibh sé cho gíogáilte le eireoig
+
→
díol 2
Tá díol easbuig de bhearradh ort bail ó Dhia agus ó Mhuire ort!
TUILLEADH (1) ▼
Tá do dhíol bearradh ort anois. An bhfuil tú ag ceapadh gur cailíní óga a bhéas ag breathnú ort. Baoghal orra!
→
diúltach
Staiceallach mhaith í sin. Is aice atá an t-éadan diúltach. Déarfainn gur deacair í a bhearradh
Ba cheart dó scóthach an chapaill siúd a bhearradh agus a dhlaoithiú amach. Is mór an slacht ar chapall "jaunt" a drioball a bheith puínteáilte. Ach mo léan géar! Ní chuirfidh sé siúd tada dhá easonóir air fhéin
+
→
dlúth 2
Cé a bhearr na caoirigh sin. Nach hé a chuaidh dlúth orra. Tá siad sceadtha as éadan aige = a mbearradh isteach go craiceann
TUILLEADH (2) ▼
Bhearr sé an-dlúth thú. Ara lom sé thú ar fad
Diabhal aithne ort ar fhás aon-ribe gruaige ariamh ort, bail ó Dhia ort, tá tú bearrtha cho dlúth sin
Bhí an mhuintir suas an-mholtanach air sin, nó gur phós sé an bhean seo. Sílim go bhfuil sí seo dórainneach go leor. Measaim é. Níl goir ag gamhain ná ag caora a dhul ar a gcuid sléibhe nach bhfuil madraí saghdtha ionnta agus iad ruaigthe idtigh deamhain. Agus bíonn sí dólámhach ag iarraidh ar an bhfear an sliabh a choisint. Roimhe seo ní chuirfeadh sé aon-araoid go deo ar bheithidheach a chasfaí ann, ach m'anam nach hé sin dó anois. Tá an-lear sléibhe aca annsiúd freisin: an domhan bráthach. Is beag a d'aireochaidís corr-bhearradh a leigean le Muintir L., nach bhfuil aca ach dhá spreab ar easca
→
Domhnach
Tús Aoine agus Deireadh Sathairn. Tá an Aoine in aghaidh na seachtaine. Lomadh Luain agus bearradh Céadaoine. Biseach an Domhnaigh agus árdú na Céadaoine. Dé Luain soir agus Máirt siar, agus tá an Diardaoin sonaí soir nó siar: anois a bhfuil aon-cheann eile aca agad. Bhí siad sin ann ar fad roimhe seo, ach tá siad caithte in aer anois
→
dris
Is geall le dris fhireann é tá sé cho coilgneach sin. Is deacair é siúd a bhearradh aon-uair. Sceannadóir ceart é. Rud ar bith nach bhfeilfidh dhá bhealach féin, níl aon-ghoir agad a shamhlú leis. Má shamhluigheann beidh rud ar a shon agad
→
drithlín
Tá drillíní fola is 'chuile áit ort. Is geall le stealla t'éadan. Breagh nach ndearna tú réidhteach leat féin, agus thú féin a bhearradh ceart. An iomarca forú!
→
droch-
Ní bhíonn air ach droch-bhearradh i gcomhnaí. Ceó ar bith ach go mbaineann sé an bárr marbh di
+
→
droim
Shílfeá go bhfuil bearradh droma aige ar na caoirigh = bearradh a tugtar ar chaoirigh faoi Shamhain, ar fhaitíos go bhfuighidís fuacht. Bearrtar an druim aca, ach fágtar an bolg gan bearradh
TUILLEADH (4) ▼
Ní fheicfeá an oiread ag tabhairt bearradh droma ar na caoirigh anois agus a thugadh fadó, igcruthamhnas duit go gcaithfidh sé nach bhfuil an aimsir cho fuar agus a bhíodh sí roimhe seo. Ní túisce lá Samhna ar fáil fadó, ná a chloisfeá 'chuile fhear a mbeadh caoirigh aige ag rádh: "sin é in a Shamhain é. Ní mór dhom an bearradh droma a thabhairt ar na cupla caora seo, nó ní sháróchaidh siad an geimhreadh". Is beag an bearradh droma atá anois ann, mara bhfuil sé ag lucht an tsléibhe. Ach ní fuláir dóibh sin é. Tá an fuacht mór faoi shliabh
B'annamh liom muise an bearradh droma a thabhairt ar na caoirigh, ach tháinig sé an-fhuar i mbliana. Ba é a chosamhlacht an uair sin faoi Shamhain go dtiubharfadh sé geimhreadh cruadh uaidh. Ach inDomhnach shílfeá nachar tháinig sé cho dona sin fós, mara romhainn amach atá
Deir daoine go gcoinnigheann an bearradh droma siar na caoirigh, ach ní mheasaim féin go gcoinnigheann. Is fad ar a shaoghal é, má tá indán agus go mbíonn geimhreadh cruadh ann. Agus níl aon-gheimhreadh dhá bhfuil ag toidheacht anois nach geimhreadh cruadh é. Feacha an geimhreadh anuiridh …
M'anam a mhuirnín nach bhfuil siad againn, ní ag ceasacht ar Dhia é, le bearradh droma, ná bearradh bradach ná aon-bhearradh eile a thabhairt orra. Cailleadh dhá uascán bhreagha orainn anuiridh le cnuimhe, agus trí cinn an bhliain roimhe sin, agus dubhairt muid linn féin annsin ó thárla nach raibh siad ag eirghe linn nachar bhfiú duinn a bheith dhá (dhár) meath féin leo, agus leig muid uainn ar fad iad
+
→
duailín
Ní slachtar a rinne sé é ó a chuaidh sé dhá bearradh (capall). Tuige ar fhága sé an duailín sin annsin uirre? Faitíos a bhí air nach n-aithneochadh sé í is dóigh!
TUILLEADH (1) ▼
Níl aon-bhean i do thír nach bhfuil an duailín laghduighthe aice ó thosuigh caint ar an droch-thinneas seo. Ach is cuma sin dóib. Tiubharfar soir annsiúd iad, agus bearrfar amach ó'n dúid iad
→
dual 1
D'eile cé a chaoinfeadh í ach é. Is dual dó (ceart, cuibhe, tá sé ag luighe le réasún) a caoineadh. Nach h-iomdha bearradh maith a bhain sé ariamh di!
→
dúid
Ná fág cleite amach ó'n dúid uirre nach mbearrfaidh tú. Bíonn sí 'chuile lá ag cartadh istigh i bhfataí T. Mh. agus is gearr go spréachfaidh sé nuair a fheicfeas sé an míllteanas
Scaithtí bíonn sí an-phléascánta: ag caint, agus ag déanamh spraoi, agus 'chuile shórt tarraingthe anuas aice, agus shílfeá go mbadh leat ar fad í. Ach ar ionntú do bhoise aríst, bíonn sí cho dúnárusach agus nach mbainfeá focal aisti le meanaí. Luath-intinneach mar sin atá sí. Chonnaic mé ag dul siar trathnóna í, agus gothadh an-diúltach uirre. Ba bheag le gur bheannuigh sí dom. Sáthach deacair a bheadh sé í a bhearradh anocht cheapfainn, ach béidh a shliocht uirre, fanóchaidh na daoine (an té atá ag caint) glan uirre.
→
dúradán
Tá dubhradán beag de laogh aige agus ní fhaca mé an oiread díocais ar bheithidheach dhá bhearradh féin ariamh, agus atá air. Tá an drioball crínnte (creinnte) amach aige as féin. Is diabhaltaí nach bhféachfadh sé len a dhul roimhe siúd, shul 'á chuirfeas sé é féin ó mhaith
→
téigh ar
Is maith nach mór duit a bheith ar do mhaidí, nó gabhfaidh an dream sin suas ort. Is cuma leo sin é, ach bearradh a bhaint díot, agus cead an diabhail a bheith agad annsin. Tá sean-aithne agamsa orra sin
→
téigh do
Tá artha an dul-amú ceart aige sin. Marach go ndeachaidh sé di go stuama, ní chuirfeadh sé an chluain choidhchin uirre. Ba deacair í sin a bhearradh deirimse leat