Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: cúrsa

+

→ fios

Níl fios a chúrsaí sin ag aonduine ach aige féin = na rudaí a bhaineas dó; a knowledge of his affairs; nobody knows his business

TUILLEADH (1) ▼

'Gcuire Dia an t-ádh ort agus leig dhom. Níl fios rúin ná mioscais agamsa faoi fhéin ná faoin a chuid cúrsaí. Muise nach haisteach an cleite cómhrádha a tharraing tú chugam i mbrollach an lae?

→ fáinne

Trí huaire a chuireas siad (na capaill) an cúrsa i bhfáinne san Rása mór i mBaile an Bhriota.

+

→ fána

Bhí muid ag dórtadh le fánaidh. Chuir muid cúrsaí isteach agus barróg ar an seól ach má chuir fhéin bhí sé in a fhaitíos orainn, mar bhí sé ag teacht in a chreatalach

TUILLEADH (1) ▼

Caith ar an luighe theig í, nó go gcuireamuid cúrsaí isteach. Ní féidir tada a dhéanamh chomh uain's bhéas sí ag doirtim le fánaidh mar seo (an bád)

→ cabaíl

Dhá mbeadh sé chomh maith le na dtáinic ariamh, dheamhan gna(ithe) aige aon-léargas a fhaghail ar na cúrsaí seo, arae ní leigfeadh an chabghail dhó, é a choinneál aige fhéin.

→ coirpéis

Dhá mbeadh cupla cúrsa eile air, bheadh an choirpéis réidh, ach beidh moill ar a' gceann.

→ abhaile

Sin é cúrsaí an tsaoghail. Níl aon-séanadh ar a' mbás, go bhfoire Dia orainn! Tiocfamuid uilig abhaile lá eicínt, má's fada gearr é.

→ baing

B'fhurast aithinte go scarfadh an balla céadna. Is iomdha cúrsa a d'fhága sé gan oiread a's baing a chuir ann.

→ beann

Dhá gcuirtheá cupla cúrsa eile d'árdú ar na beanna, d'fhéadfa ceann slinne 'chuir air.

+

→ crinn

B'fhiú dhuit an churrach thiar a's currach a' bhaile seo a fheiceál a' crinneadh a chéile 'sna geallta. Dheamhan ionga ná ordlach a bhí ag ceachtar aca(b)ar a chéile, nó go raibh siad fhoisceacht dhá bhuille iomramha de cheann cúrsa. Sin é an uair a chuaidh na maidí in ascar ar a' dream thiar, a's chailleadar an geall.

TUILLEADH (1) ▼

Ní raibh ciall a' bith agaibh a dhul ar chúrsaí, agus sib fhéin a's an bád eile a' creinneadh a chéile. 'Séard a bhí agaibh a dhéanamh an uair sin scód a thabhairt di. Ní raibh baoghal a' bith go gcaithfí thart an seol. Tá bádóireacht mhaith agaibh chois teallaigh, go dteighe sib ar chlár na h-imeartha. Ní fhanann fuis nó fais orraibh annsin.

→ crochaille

Má's cúrsaí crochaillí é, m'anam nach bhfuil ceachtar aghainn saor, ní a' ceasacht ar Dhia é.

+

→ seanbhaile

Ó tarraingeadh anuas cúrsaí pósta, níor mhian leis moill a' bith a dhéanamh ní ba mhó. Shíl sé chreidim — a's ba mhaith an síleachtáil dó é, arsa tusa — nachar áit buaile ná sean-bhaile a' bith dhó, teach a bhfuil triúr inghean le cur i gcrích ann fós.

TUILLEADH (1) ▼

Ar a' dá luath, a's ar samhluigheadh an pósadh, dubhairt sé liom fhéin de chogar 'nach mbadh áit buaile ná sean-bhaile d'aonduine an áit seo'. Ní luatha (lughar) leis a' sioc, ná cúrsaí pósta a tharraingt anuas chuige beag ná mór.

→ biorach 1

Is ait a chruthaigh mo thrí, a's an cúrsa a dhéanamh biorach.

→ aiféala

Ní cúrsaí aithmhéala, ach cúrsaí cúitiú anois é (adéarfadh duine leat a bheadh ag iarraidh cúitighthe ort faoi rud eicínt a chuir tú as dó, agus a chásuigh tú leis).

→ buail ar

Má imthigheann tú anois, racha mise faoi dhuit, nach mbuailfidhear oiread a's deoir bháistighe ort, go mbeidh tú ag ceann-cúrsa. Má tá an duibhthean thiar fhéin, ní chaithfe sé chomh tobann sin í.

→ bualadh

Bhí bualadh croidhe orm le neart imnidhe a's an-bháthadh: is olc a' saighdiúr mé i gcúrsaí de'n tsórt sin.

→ buille

Ní cúrsaí cuarta é, a's buille an naoi bainte aige (an naoi buailte ag an gclog) = tá sé ro-dheireannach le cuairt a dhéanamh.

→ aire

Caithfe tú foighid thairis sin a bheith agad le fear a bhfuil cúrsaí na tíre uilig ar 'aire

+

→ amach

Má's cúrsaí 'dhul amach é, tiubharfa mise mo chóta mór liom = má támuid le dhul amach, etc.

TUILLEADH (1) ▼

Ar ndú (ndóigh), ní cúrsaí dul amach é, an tráth seo d'oidhche, agus 'chuile theach a' stócáil a dhul 'chodladh. = ní tráth 'bith a bheith 'g (dh)ul amach anois, (ar cuairt) agus 'chuile theach faoi réir, le dhul 'chodladh.

→ anáil

Ní mó ná dhá gcuireadh sé cupla cúrsa eile ar a' mballa go mbeadh a dhóthain anála ag a' teach.

→ ardaigh

Caithfe mé árdú — cúrsa nó dhó — a chuir ar a' mballa.

→ fraigh

Cuirfidh cupla cúrsa eile go frogh é. Ní bheadh stró ar bith orainn ach nach bhfuil aon-chloch cuir againn

→ imigh as

Má's cúrsaí imtheacht as é, níl mórán le cois na slainte ag ceachtar againn, ní ag ceasacht ar Dhia é = deirtear seo i gcómhradh, nuair a déarfadh duine amháin go raibh sé imthighthe as ar fad. Déarfadh an duine eile an leagan réamh-ráidhte, le h-innsean; ó's ag cainnt dóibh ar "imtheacht as" é, go raibh sé féin chomh h-imthighthe as leis an té a labhair (sin cainnt nach gcloisfeá ag fir. Ag mná a chloisfeá an leagan sin agus a mhacsamhail i gcomhnuidhe)

→ imigh

Cé'n chaoi bhfuil cúrsaí an tsaoghail ag imtheacht chor ar bith.

+

→ imní

Má's cúrsaí imnidhe é, tá sé chomh córa dhúinn uilig imnidhe a bheith orainn leatsa = má's rud é go bhfuil imnidhe ortsa, ba cheart go mbeadh imnidhe ar an gcuid eile againn chomh maith (le foighid a chur induine, nó le na chuid imnidhe a mharbhú, deirtear é — deirtear ar bheagán sásaimh é freisin)

TUILLEADH (1) ▼

Cúrsaí mná atá ag cur imnidhe air.

→ istigh

Ní túisce an capall istigh gnóithteach, ná d'éaluigh an marcach de chúrsa an rása, ingan-fhios de chuile dhuine.

→ tar isteach

Go díreach agus í 'teacht isteach gnoithteach, ar a' gcúrsa deire, scoth capall eile í.

→ íochtar

An cúrsa íochtair = an chéad chúrsa a deantar i bhfoirgniú (i bhfoirgneamh)

→ fairsing

Tá sé ag teacht cho fairsing anois agus nach mór a dhul ar chúrsaí

→ fuasaoid

Ní theagann iadhadh ar a bhéal ach ag fuasaoid. Nuair a bhíos sé tuirseach ag fuasaoid faoi chúrsaí an tí, agus na talúna, tosaíonn sé ag fuasaoid faoin saol agus faoin aimsir.

→ fuath

Níl fios fuath ná fionnóige agam faoi sin. Ní bhíonn a fhios agam céard is cor dhó fhéin ná dhá chúrsaí chor ar bith. Is maith an rud do chuile dhuine a bhealach féin a dhéanamh, agus dhá laghad dhá mbainfidh do dhuine ar an saol seo, is ea is fhearr dhó é

→ fuílleach

Más cúrsaí talúna é, tá sin go fuighleach aige. Níos mó ná díol a fhreastail

→ dara hairt

Bainfidh siad an dara thairt as an Jap bocht anois, má's cúrsaí mar sin é. Ach diabhal a bhfuil daor-bhasctha de'n Jap fhéin déarfainn. Fágfaidh sé cuid mhaith aca ag craitheadh na gcrúb, shul a chuirfeas siad i dteanta é

→ dealaigh

Séard a theastóchadh deis eicínt annsin a dhealóchadh an droch-bhainne ó'n deagh-bhainne, má's cúrsaí de'n tsórt sin é. Ach níl leath-chreisteamhaint agam féin go dtolgann bainne daoine ar an gcaoi sin.

→ deifir

Marach gur chuir mé deifir leo, ní bheadh an teach déanta go ceann bliana fós aca. Is cuma sa diabhal leo sin é ach cupla cúrsa a bhualadh air agus é a fhágáil annsin

→ deilbh 1

'Ar ndú má's cúrsaí mar sin é, níor cheart d'aonduine buille ar bith a dhéanamh. Tá an aimsir mar is toil le Dia í, agus níl aon-neart againne uirre. Bain amach do chuid féir, agus leig de do chuid bundúin. Beidh grian fós ann len a thriomú. Deilbh an saoghal agus gheobhaidh tú inneach dó

→ dlifear

Bhí sé ráidhte ariamh nach raibh sé dlighmhear ag póilíos a dhul ag tógáil fuisce ar shochairdeacha (sochraideacha) ach an bhfeiceann tú an chaoi atá orra anois. Chuartuigh siad istigh faoi'n gcorp annsin thiar an lá faoi dheireadh. Fhobair gur thóig siad an corp anuas de'n bhord. Diabhal an gceapfainn féin go gcuirfí mórán ar fhear poitín nuair is cúrsaí sochraide é

→ dligh

Deir siad (deirtear) gur mór a dligheadh dóibh ó'n údhachta nach bhfuair siad chor ar bith. Dar ndóigh má's cúrsaí de'n tsórt sin é, 'séard a bhí aca a dhéanamh dlighe a fháisceadh ar an dream thall aríst agus é a bhaint amach as a gcreatalaigh. Nach deacair le na diabhail scaradh leis. Ghreamuigh an tsaint dóibh i bhfus agus thall — ghreamuigh sin

→ dlisteanach

Níl sé dlisteanach ag fear ar bith deirbhshiúr a mhná a phósadh. Má's cúrsaí de'n tsórt sin é nach bhféadfadh duine a dheirbhshiúr féin a phósadh

→ doiligh

Tuigim do chuid cúrsaí go maith. Ní thaithnigheann an obair leat agus 'sí do leas-mháthair a thóigfeadh ort é, ach oiread. Ach fan ann go gcastar rud eicínt níos fearr in do bhealach. Níl aon-pháighe innte le h-ais Shasana faoi láthair, ach bainfidh tú riar do cháis aisti, agus beidh tú i súile na ndaoine. Cá bhfios do'n té sin? Is fánach an áit a bhfuightheá gliomach. Fan mar atá tú go bhfeicidh tú leat. Níl a fhios nach mar is doilighe is fhearr, cé gur deacair a rádh gurb eadh.

→ don

Ná raibh dan iaraí ort agus éist do bhéal! Cá bhfios domsa céard is cor dóib, agus ní miste liom cá dtuitfidh a gcodladh orra mar ní hé a gcuid cúrsaí atá ag déanamh imní dhom

→ dorn

Má's cúrsaí de'n tsórt sin é, ní bheidh mise falamh ach an oiread le duine. Chreidim gurb é an fear is fhearr dorna gurb é is fhearr corna de'n fheoil annseo

→ doscúch

Glac comhairle ó dhuine dhoscudhach a mhic ó, agus teirigh agus pós í. Tuigimse go maith do chúrsaí. Níl tú luighteannach leis an mbean. Bhí mise ar an gcóir chéadna. D'iarr m'athair — go ndéanaidh dia grásta air! — mé a chur isteach annsin thiar tigh Sh. Ch. Spréach mé go ndéanfaí a shamhailt liom. Bhí láimh agus focal idir mé féin agus bean eile. Leath-bhliain ó'n lá sin bhí an bhean sin pósta, agus mise gan Murrchadha gan Maghnus. Seachain thusa a n-eireochadh an rud céadna dhuit. Ar chuala tú ariamh é. "Bíonn cuid de na mná agus an grádh aca ar bharrú (barradha) a méar; Tá a n-intinn agus a n-aigne le fáil ag fearaibh an tsaeghail." Ná h-imrighidís ort-sa cho maith le duine

→ draíodóireacht

Leig de do chuid draoidheadóireacht anois, agus labhair go céillidhe mar a dhéanfadh fear. Ní cúrsaí mugadh magadh é seo chor ar bith

→ drisínteacht

Má's cúrsaí drisíneacht' é, níl duine ar bith cho drisíneach leis an amhalóir de ghasúr atá aice féin. Chloisfeá thiar adtuaidh ag screadach amanntaí é. Amanntaí eile, tosuigheann sé ag diabhlóireacht, agus do pháiste cho h-óg, dar príosta 'sé atá deas air.

cúrsa (50+)