→
dreoilín
cuisle (20)
Bhí mise amuigh annsin thiar lá agus bhuail mé cuisle eistrí gan aireachtáil. Thug mé scríb fútha agus thóig mé na céata aca leis an líon. Bhí báid eile fúm agus tarm agus gan a fhios aca a raibh siad ann chor ar bith. Dheamhan fios muise ná ag an bhfear fobhairne a bhí liom san mbád sílim. Thiocfá ar chuisle mar sin scaití
→
béalóg
Tá béalóigín — cuisle bheag uisce aníos ann — a's is ait an dóigh iascaigh í, ar thaoille tuile. = scáinne uisce nó sáile ar chladach; rithfeadh a' t-uisce ann, ar a' tuile, níos túisce ná 'sna giodáin faoi gcuairt.
→
crinn
Is aibéiseach a' bearradh a tugadh air, hébrí cé' bhain an ghruaig de. Tá cuislí thrídh na mhullach a's iad crínnte isteach go cnáimh, a's in áiteachaí eile, níl ann ach gur sceadadh barr na gruaige.
→
binse
Tá cuisle dhocht sa mbínnse annseo. Bhí sí sa mbarr uachtair freisin = féith nó giodán a bheadh deacair ar a bhaint.
→
buail
Sa gcuisle thanuidhe taobh thiar de'n Characán a bhuail a' concar sin mé. A' fuireacht go dtrághfadh sé go dtí an clochar amuigh a bhí mé, a's ní raibh cuimne agam go mbuailfeadh tada mé 'san áit céadna mara mbeadh ceann-cruachain nó bod gorm, go díreach.
→
féith 1
Féith fola a tháinig uirre. Níor sheas sí achar ar bith leis. Ní sheasann ná aon-chaora. Níl le déanamh ach cuisle na bléine a leigean. An uair sin fhéin is doiligh leo a theacht uaidh. Chaill sé go leór caorach an bhliain cheana, ach shílfeá go bhfuil sé leighe faoi anois ní ag tabhairt gu(bh) air é
→
fínigh
Bhí sean-bhean annsin thiar agus bhí fíniú maith uirre san uaigh san am ar tóigeadh í. Diabhal mé go sílim go raibh sí mí nó leath-ráithe curha. Chuaigh cuisle (inquest) uirre aríst. Bhí le rádh gur maruíodh í
→
fréamh
Tarraingíthear amach an teanga agus bíthear ag cuimilt an taobh atá fúithe, nó go dteaga fréimh mhór dhubh amach ón a híochtar. Sin í an chuisle. Gearrtar í = an chaoi leis an gcuisle (fréimh) a leigean ag bó
→
damba
Ní comhla ar bith a theastuigheas thíos annsin ach damba a dhéanamh treasna béal na cuisle údan le taoille mhór a chasadh soir. 'Sé an chaoi nar mhór é mar atá an lagpholl atá annsiúd thuas agamsa: stanadh a chur ann ar an gcaoi céadna. Ionntuigheann sé an brúisc uisce ar fad soir ins an lag-pholl. Maidir le do chuid comhlaí a chur thíos annsin, níl ann ach dícéille. Réabfadh an chéad taoille mhór a thiocfadh as a lúdrachaí iad
→
deibhil
Ní raibh sé inrásta aca an bealach a rith meireach an deibhil a tháinig. B'fhada a chaith siad ag maraidheacht anonn agus anall i mbéal na trágha sul má d'fhéad siad a n-aghaidh a thabhairt isteach. Má bhíonn lonnadh ar bith le tír, is olc an bealach í an chuisle sin aníos. Chuaidh sé 'fhoisceacht mbeannuighidh Dia dhúinn muid a chur soir ar an bhfearsaid, agus dhá gcuirtí, bhí ar gcuid bádóireacht ar iarraidh
Tá scair eangaighe curtha againn siar ins an gcuisle. Ní raibh a shúil innte ar maidin, ach facthas dom go bhfaca mé driúillíní ar an uisce in aice a droma indiu. Caithfidh muid a tógáil anocht
Marbhuigheadh an duine bocht sin cho druimnochttha agus a mhar(bhócht)aidhe coinín nó girrfhiadh. Beannacht Dé dhuit. Ní raibh aon-cheo dhá chionn-tsiocair fhéin len a bhás ach an oiread liomsa. Ó fiafruigh thusa de'n dream a bhí ag an gcuisle é (coiste dháréag). Sin iad atá indon a innseacht duit. Ach plúchadh an scéal in a dhiaidh sin le neart caraideacha. Sin é an duine bocht igcomhnuí. 'Chuile shórt ag luighe ar an lagar agus an lagar ar an talamh
→
drúcht
Deir na sean-daoine go mbeadh fad agus leithead an mhaide giúsaí gan aon-drúcht ar maidin. Theighidís amach nuair a bhíodh an ghrian ag eirghe agus d'aithnídís ar an toirt cá mbeadh carcair, mar bhíodh cuisle gan aon-drúcht ann. Tá an chomhraíocht len a chois. Fuair mé féin agus M. dhá mhaide annsin thuas sna riasca maidin, agus muid ag fiach
→
dubhní
Rinne sé dubh ní air féin, sábhala Dia sinn. Ach tá mé ag ceapadh go raibh daol eicínt air san gceann. Chuaigh cuisle (cuisne, coiste) air, agus shílfeá nach mó ná sásta a bhí an sagart go gcuirfí san roillic é
Bhí díogarnach anála ann agus a chuisle ag bualadh ar éigin. 'Sé a raibh ann go bhféadfá a rádh go raibh sé dí-bheo. Cuireadh fios ar an sagart ar an toirt, ach má cuireadh féin níor rug sé beo air. Chuir sé an ola air mar sin fhéin. Ba mhór an scéal é — buachaill breagh mar é. Dubhradh ag an gcuisle féin é. Thug an Cróinéara "an-character" air
→
dóigh 1
An-dóigh ballach í Carraig Mh. ar an taoille seo. Nach bhfuil sé ag tuileadh isteach i mbéal na cuisle. Gabh síos agus caith cupla urchar uirre, agus fan ann nó go ndíbrighidh an taoille tuile thú. Cuirfidh mé mo shean-hata leat go n-eireochaidh ballach nó bromóg leat
→
dúnáras
Bhí an dearbhráthair in athchur an anama agus é féin ag dul síos agus suas annsin 'chuile lá, thar mhuintir an bhaile, agus ní chainteochadh sé air, ar bhás an domhain. Thug sé cead báis dhó le na chuid dúnáruis, ins an deire, gan dochtúr ná sagart a fháil. Bhí an phúcaidheacht chéadna air ag an gcuisle (coiste). Ní raibh smid le baint as le pionsúr, ach é ag mungailt faoin a fhiacla. Is maith a chuaidh sé as nach istigh faoi "mhurder" a bhí sé. Dhá mbeadh féin, ba bheag an scéal é. Chaith an sagart dhá uair in a éadan, ach má chaith féin sin é a raibh dhá bharr aige. Chinn air amhdachtáil ar bith a bhaint as.