Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: dúinn

→ feart

A Dhia na bhFeart go dtuga tú fóirínt dúinn agus do chuile chréatúr eile a bhfuil an t-anshógh air!

→ fios

D'orduigh an creideamh dúinn gan [fios] a bheith againn de bhean ar bith ach dhár mbean fhéin

→ baile

Ní i bhfad ó bhaile a bhí muide, dhá mbeadh fonn air cuireadh a thiubhairt dúinn.

→ bealach

Sin é suas a' bealach agad, a's nar fhille tú go luath, gan dochar gan díoghbháil dúinne!

→ críoch

Nár theighe ó chrích ach í gan dochar gan díoghbhail dúinne, ná dhár nduine fhéin!

→ agair

Marar ágru(igh) Dia, an éagcóir a rinne sé ar bhaintreabhchaí agus ar dhilleachtaí air-sean, is aoibhinn dúinne!

→ buille

Is iomdha splíontaidheacht a thug na Goill (na Gaill) dúinn, ach d'fhan buille sa mbéim ionainn dhá mbuidheachas, a's fanfa le congnamh Dé, má chuireann muid fhéin le chéile.

→ airigh

Ní aireochthá lá a thabhairt dúinn anois le na fataí, ó thárla an cur réidh agad fhéin = ní chuirfeadh sé aon-cheo as duit anois, lá oibre a thabhairt dúinn a' cur na bhfataí, ó's rud é go bhfuil siad curtha agad fhéin.

→ amach

Ar a dhul soir ar Árd-Dhoire Locháin dúinn, bhog muid amach = ghéaruigh muid sa siubhal.

→ áirge

Tá dalladh airge ann dúinne.

+

→ anachain

Nar theighe sé in anachain dúinn!; nár leige Dia go dtiocfadh sé in anachain dúinn! (adéarfaidhe faoi rud eicínt a dhéanfadh duine eicínt de'n teaghlach nó de'n chloínn, agus nach mbeadh fhios an 'un maitheasa nó 'un donachta a rachadh sé).

TUILLEADH (4) ▼

Nar thuga Dia feoil anachain dúinn (féach síos tuille)

Nar fheice Dia feoil anachain againn; nar thuga Dia feoil anachain dúinn (adéarfaidhe, dá mbeadh duine a' cur a chosa uaidh ag iarraidh feola, agus go h-áirid dá dtumnaigheadh sé an fheoil. Déarfaidhe freisin é nuair a chaillfí beithidheach nó muc ar a' gcomhursa).

Seán: Ag a' diabhal go raibh sib, nach bhfuair ruainne feola l'aghaidh an dinnéar (cé'n míádh a bhí orraí(b) etc. tuige sa míádh nach bhfuair sibh etc.); An Mháthair: Nar thuga Dia feoil anachain dúinn! (i.e. nar chailltear beithidheach ná muc dá'r gcuid!)

D'eirigh a' gceart dúinn, ní a' comhaireamh na h-anachain é = bhain a' ndíol bris nó lear dúinn, ní ceasacht ar dhia é (a' = ar = ár. Aidiacht sealbhach. Ní cloistear ach an a' i gCois-fhairrge)

→ aoibhinn

Mara n-agruighe Dia a pheacaidhe air-sean, is aoibhinn dúinne = mara gcuire Dia peirfhiachaí air-sean, rachamuide go Flaithis.

→ isteach

A' tarraingt isteach dúinn ar Árainn, shéid sé in a ghála.

→ freastail

D'fhreastail siad don teach seo nuair a bhí an t-anshógh ann, agus sé an rud is lú dúinne anois an chumaoin a chúitiú leo.

→ daingean

Nach diabhaltaí daingean a cuireadh an claibín ar an mbuidéal ola a bhí annsin an lá cheana, agus go mb'éigin dúinn pionsúr a thógáil in a éadan

→ dall 3

Deir tú go bhfuil sé ionann agus dall. Muise dalladh gan aon-léas air agus dalladh Oisín in a dhiaidh sin, gan dochar ná diabháil dúinne. Ná raibh dall ach é sin

→ dea-bhás

Go dtuga Dia deábhás dúinn!

→ deachma

Tá an garrdha curtha anois go dtí an cúinnín sin. Ara fágfamuid ag an deachma é sin. Ní fiú dúinn a dhul dár meárú féin leis, scáth a mbeidh de shochar air = fágtar cúinní beaga scaithtí i ngarrantaí cuir, ingeall ar a bheith ro-aistreánnach, nó iad a bheith ionann agus do-churtha de bharr cloch nó a leitheid. Nó d'fhágfaí cúilíní ingarrantaí cheal leasuighthe scaithtí agus déarfaí an rud céadna leo

→ dealaigh

Níor dhealuigh na diabhail de dhoigheachaí seo liom fós. Tá an tseachtain saothruighthe go maith agam [...]éid a shliocht orra: tiubharfaidh mise gaoth bhuird amach dóibh Dia Sathairn seo chugainn faoin a bheith slán dúinn

→ deannachtach

Chaith sé múr deannachtach aréir th'éis a dhul a chodladh dúinn: múr clocha sneachta. D'airigh mé ag clascairt ar na fuinneogaí iad. Diabhal a leithide de thormán!

→ diabhal 2

Tá sé imithe faoi dheireadh thiar thall agus go n-imí an diabhal leis, gan dochar gan díobháil dúinne!

→ dochar

Brughadh agus ding air, gan dochar gan díobháil dúinne!

→ doicheall

Is fada síos a ghabhfainn agus gan a fhios agam cá'il mo luach saothair! Bhí mé cheana thíos ann ar bhainis Ph. N. agus dhá mbeadh breith ar m'aithmhéala agam ní thiubharfainn an tabhairt orm fhéin. Agus ba mhór liom a bheadh amhlaidh. Ba ag brughadh ar an doicheall ceart dúinn a dhul ann. Níor fiafruigheadh cá dtáiniceamar, go raibh muid cupla uair ann, agus an uair sin féin ba suarach a caitheadh linn. Aon-ghloine amháin fuisce a fuair mé ar feadh na h-oíche. Dar lán an leabhair sin é an méid, agus ní mé an t-aon-duine a bhí amhlaidh: dá bhfaghadh T. Ph. cead a chomhairle féin, bhí sé ag dul ag déanamh brosna do'n teach. Badh é a dhéanamh leis é. Ní raibh an teine féin ann.

→ domlas

Meastú nachar tháinic sé isteach indé ag iarraidh deoch uisce, ach ní uisce a gheobhfadh sé uaimse ach domblas dá mbeinn istigh roimhe. Ba bheag an luadh a bheadh aige a theacht isteach 'nuair a d'fhéadfadh sé fáirnéis eicínt a thabhairt dúinn faoi'n gcúirt. Baoghal air. Tá sé sin sáthach imeartha agus fios maith aige faoin a bhealach féin

→ droinnín

Teigheamuid síos ar an druinnín sin thíos agus luighfeamuid siar ann ar aghaidh na gréine. Ní fearr dúinn áit a gcuirfeamuid giota de'n lá tharainn

→ díobháil

Níor thriomaigh fód ar bith de'n mhóin dúinn i mbliana díobháil a baint sách luath san mbliain

→ díogarnach

Ní raibh aon-aithne lae air ar fhágáil an tighe dhom, agus ba bheag an díogarnach lae a bhí ann ar Á. D. L. féin. Ach ghiorruigh M. an bóthar dúinn. 'Sé atá deas air. Bhfuil a fhios agad cé'n cheird a bhí air soir ar feadh an bhóthair gur bhailigh muid na F.: ag aithrist ar phuirt na n-éan. Go leagaidh an diabhal éan dár dhúisigh nach raibh sé indon a fhreagairt. Meáirseáil na fuiseoige féin tá sé aige. Tá buadh eicínt aige siúd nach bhfuil ceart.

dúinn (31)