Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

lughar (14)

 
dealbh 1
Ní luaghar (lughar) liom an diabhal a fheiceál ná a dhealbh. Bíonn gothadh crochadóra i gcomhnaí air, agus scéin in a shúile. Cé'n bhrigh ach an choisméig bhacaola (bacaighle) atá ann!
 
deamhan 1
Dheamhan ar lúar (luaghar, lughar) leis an sioc ná mé
 
diaidh
Déarfainn leis an gcaoi a bhfuil cois indiaidh na cois' eile aige nach lughar leis an sioc ná a dhul 'na chladaigh. Bíonn an-drugal aige roimh an gcladach i gcomhnaí. Guróir an-fhuar é. Dar príosta muis' níl an fheamainn an-te indiu
 
díle 1
Go deo na Díle aríst ní fheicfidh tú aon-chogadh th'éis an chinn seo. Beidh siad thrín a chéile cho sáthach de chogadh feasta agus gur luar (lughar) le 'chuile dhream an diabhal, ná é a tharraingt. Ba sheo é an cogadh is measa a tháinig fós. 'Sé an fear a bhí ins an mbaile ar an teallach is measa a shaothruigh an cogadh seo. Roimhe seo ní bhíodh dhá fháil faoi na foraí ach an saighdiúr bocht a bhíodh ar aghaidh na bpiléar.
 
Mo dhiomdha dhó sin thar dhuine ar bith. 'Sé an duine is luaghar (lughar) liom in Éirinn é, ag tarraingt ag mo theach
 
Níl aon-rud faoi'n domhan is lughar liom ná doicheall mar sin. Teigheann an doicheall go smior adeir siad
 
Má's leat fáilte an duine dhoichealla' a chur rómhat ann muis, abair go bhfuil mac Sh. Ph. ag dul chun cinn thar cíonn i bhfus annseo. Is maith gasta deirimse leat adéarfas sé go dtug tú h-éitheach. Ní lughar leis an diabhal ná mac Sh. Ph. ó a phós sé. Nach raibh sé ag iarraidh an mac se'aige féin a chur ann, agus chinn air. Sin é an faltanas atá aige do'n fhear eile, agus is neascóid ar a chroidhe a chloisteáil go bhfuil rath ar bith air
 
Chonnaic mise S. Ó. B. a bhí thoir annsin. Ní chuirfeadh fear agus píce amach go Meiriocá é. Ba lughar leis ná a bhás corruighe amach ó'n mbaile chor ar bith. An lá a raibh sé ag dul soir go Meiriocá, bhí sé ag gol agus ag gárthaighil, agus ag strócadh an uair sin féin, ag iarraidh fanacht ins an mbaile. Ach cuireadh ann in aghaidh a chos é. Dheamhan fear a chuaidh go Meriocá ariamh is fhearr a rinne cúis ná é. Meastú an dtaobhóchadh sé anall anois. Baoghal beag air. Is dóigh nach mbreathnóchadh sé anois ar dhaoine dona. Nach bhfuil mac leis in a bhreitheamh adeir siad. Dubhairt an té adubhairt é agus diabhal focal bréige a rinne sé: an rud is doilighe le duine ná a bhás, dheamhan a fhios aige nach hé clár a leasa é
 
doras
Is lughar liom é ná an diabhal ag teacht ag béal mo dhorais agam
 
Scread mhaidne ar a dranndal! Ag imeacht cho stramhach annsin, agus cáir uirre i gcomhnuí. Níl aon-duine beo is lughar liom ná an chaile sin. Is gann a chuaidh an saoghal ar mhac Ph. Sh. marar fhéad sé a dhíol de bhean a fháil ar mhná na tíre go ndeacha sé in a cleitheamhnas siúd. Ní dhéanfainn roghain uirre dá mbeadh Éire taobh léithe — an straoiseachán bradach!
 
Ní lughar liom an diabhal ná an drántán de gháire siúd atá aige. Sin é féin an gáire gann gortach gangaideach
 
Ní lughar leis an athair an sioc ná é. 'Chuile bhall aige ach cluasánach mar sin. "Ag imeacht ag leiciméaracht annsin mar bheadh dreolán teasbaigh ann" adubhairt sé an lá cheana. "Port feadghaile aige; ag breathnú isteach thar chlaidhtheachaí; ag smúracht indiaidh gearrchaileadha; agus an garrdha annsiúd thoir cho glas agus a bhí sé lá Fheile Brighde" (bhí an garrdha cho glas agus a bhí sé Lá Fhéile Brighde faoi nach raibh aon-rath ar an mac ag deargadh na talmhana. Garrdha bán a bhí siad a chur a bhí ann)
 
Tá mé an-drilleach anois le tamall hébrí céard atá ag dul dom. Níl mé indon comhnaí a dhéanamh in áit ar bith. Tá mé cho priaclach len a bhfaca tú ariamh agus ní lughar liom an saoghal mór ná a dhul a chodladh 'san oíche. D'fhanfainn in mo shuidhe go maidin, marach leisce a bheith orm daoine a choinneál ó chodladh. Bíonn scáth orm roimh an dorchadas
 
dúil
Sin é an chaoi a bhfuil an t-ól. An uair a bhlaiseas tú dhó i dtosach is lughar leat é ná fuath-fíonnaigh, ach teagann tú isteach air i leabaidh a chéile. Teagann dúil agad ann