Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: daor 1

Nualitriú Bunlitriú

daor

—aidiacht

gan a bheith saor; cuid mhaith airgid air.

+–Tá an mhin daor anois
Tá cíos an-daor orainn

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Marach go bhfuil cíos an tighe an-daor bheadh leo
Ní aonach daor a bhí ann = ní raibh eallach an-daor ann
Ní siopa an-daor é.  Tá sé bun-tsaor go leor le h-ais siopaí eile
Ar tháinic an traen daor ort = cé mhéad ab éigin duit a íoc uirre?
An raibh an "bicycle" sin daor ort? = cé méad a chosain sé ort
Ní thiocfadh teach an-daor ort roimh an gcogadh dhá mbeadh clocha agus gaineamh agad féin
Ní daor go dtí iad anois.
Ná bac le daor!  Tá 'chuile shórt a bhéas tú a cheannacht in a ór anois

+–

Nach daor a lean sé thú faoi'n gcarr. Dhá phunt as seo go G. Rún a bhí aige thú a bhánú — 'seadh sin

Má leanann sé ro-dhaor mé, déanfaidh mise rud leis. Tugaimse raithneach na ngarrantaí sin thuas dó 'chuile bhliain. Dheamhan dosán di a bhainfeas sé len a mharthainn aríst, má bhíonn sé ro-ghéar é féin liomsa

TUILLEADH (5) ▼

Nach daor a lean an sagart é faoi'n bpósadh: deich bpunt. Ach is beag a aireochas sé é. Tá sé siúd in a ridire

Má bhíonn sí ag iarraidh thú a leanacht ro-dhaor fág annsiúd aice iad. An té atá indon an seachadadh amach a dhéanamh is furasta dhó a dhul in a rogha áit, agus deirimse leat go mbeidh cion ar a chuid airgid

Níl sé leath cho dona agus atá a cháil. Dheamhan an leanann sé daoine ro-dhaor chor ar bith. Ach an té nach dtugann mórán trácht' dó, leagann sé air. An milleán sin air?

Shíl mé, agus ar cuireadh de chumaoin annseo ariamh ar mo theallach air, nach leanfadh sé cho daor sin mé ar scáth cupla céad slat. Ach is cneagaire críochnuighthe é. Ní tada eile é

Má bhíonn sé ag iarraidh thú a leanacht daor cuir faoi ndeara dhó coróin "luchpine" (luckpenny) a thabhairt duit, agus fág an béiréiste faoi fhéin

+–

Cheannuigh mé culaithín éadaigh do'n ghasúr indiu, agus má cheannuigheas féin, is daor docharach an ailím sin. Dheamhan pighinn de mo thrí phunt deich nach mb'éigin dom a shíneadh amach uirre. Scrios ceart é éadach anois (docharach, focal cuingir "daor". Fc. dochar, docharach)

Bhí mé istigh tigh N. indiu ag breathnú ar ghléasannaí cairr, agus má bhí féin is daor docharach an áit sin. Má thóigeann tú páipéar chúig phunt amach annsiúd tabhair póg dhó (ní fheicfidh tú aríst é de bharr a dhaoireacht agus atá gach rud ann)

TUILLEADH (2) ▼

Bhí mé ag ól scathamh indiu, agus is daor docharach an cheird sin ar an saoghal seo. Tá an fuisce as compás ar fad: scilling agus dhá phighinn ar leath-ghloinín ghágach. É a dhiúltú uiliog a bhí a dheanamh anois, agus ní hé an uair a bhí an misinéara dhá rádh linn

Is daor docharach an spóilín í an fheoil anois. Leath-choróin ar phuintín muicfheola, agus í sin féin cho leathta agus nach bhfuil an darna dinnéar innte choidhchin ag an duine, ní áirighim ag muirín

+–

Tá siad cho daor le uibheachaí seisiúin (an uair a bhíodh an Seisiún Ceathramhnach inGaillimh, bhíodh uibheacha daor. Ach tugtar údar eile leis. Fc. ubh); rud a bheadh an-daor; is daor an éadáil é (iad); is daor an ailím é; tá sé cho daor le dhá uibh ar an bpighinn; is daor an spóla (spóilín) é; tá sé cho daor le daor; tá siad in a n-ór, tá siad cho daor sin

Is daor an éadáil a dhul ag ceannacht tubáin anois. Chuaidh mé isteach ag breathnú orra tigh Ph. Ch. an lá cheana. Ní leigfeadh sé laglabhartha as cúig déag iad. Dheamhan é muis

TUILLEADH (2) ▼

M'anam muise má tá sé ag coinneál tae leis féin síorruidhe go gcaithfeadh sé go bhfuil pócaí teann' aige. Is daor an spóilín é an tae anois, má fhaghann duine aon-cheo le cois "an téagair" sin atá ag dul dó

Dar príosta muis, tá mé ag ceapadh gur daor an ailím a dhul ag ceannacht máilín móna i mBaile Átha Cliath th'éis go bhfuil sí ar shlad-mhargadh annseo. Sin é é. Tá 'chuile dhuine agus a ailp féin aisti. Ach tá mé ag ceapadh an uair a theigheas sí cho fada le na h-ucastóirí beaga a dhíolas libse í, go mbíonn sí thrídh lasadh ceart

ag cur cuid mhaith as duit; a bheith caillteach le rud.

+–

Ba daor an dá fhocal cainte air iad. Múinfidh sin é greim a choinneál ar a theanga aríst. Is cóir adeir siad gur ar adharca a bheirtear ar na ba agus ar theanga ar na daoine

Is daor an buille air é. Dar mo choinsias is beag iarraidh ar fiú chúig phunt fhichead í, ní áirighim a mbeidh de chostas air. B'fhéidir go gcomhairleochadh sin anois é. Ach ní féidir an droch-dhuine a chomhairleachan

TUILLEADH (1) ▼

Casadh S. Th. istigh liom ag an mbearrbóir, agus b'éigin dom deoch a thabhairt dó. Cé a thiocfadh isteach in a' (ar) mullach ach M. Th. agus S. F. Ní raibh a dhul anonn ná anall agam ach seasamh do'n bheirt sin freisin. Bhris mé mo ghloine agus b'éigin dom íoc uirre. Idir 'chaon tsórt, ba daor an bearradh orm é ins an deireadh

+–

Ba daor a chuaidh an bualadh air, ach diabhal a ngabhfainn i mbannaí nach ndéanfadh sé aríst é, dá dteagadh sé ar a dheis. 'Sé a bheadh deas air déarfainn

Má's é a rinne é, tiocfaidh sé daor air

TUILLEADH (1) ▼

Fág ag na póilíos é. Ná leag láimh ná cois air. Pléidhfidh sé siúd leis é. Tiocfaidh sé daor air, feicfidh tú féin

+–

Is daor a íocfas tú ann má bhaineann tú léithe siúd. Ní shiúd iad an ribín réidh agad. Chuirfeadh a h-athair siúd thar fairrge thú (go talamh Van Diemen nó a leithide d'áit)

Is daor a d'íoc sé ann, ach shásuigh sé é féin. Sin é a raibh uaidh

TUILLEADH (1) ▼

Má'sé a mharbhuigh an bhean feicfidh tú féin air gur daor a íocfas sé ann. Gheobhfar cionntach é agus crochfar é

cúig dhaor = cúig a chaithfeá a thógáil le rí-chárta nó le "gadhar mór", d'fhuireasbhaidh gan tada eile a bheith agad, cé go mb'fhurasta a tógáil dá mbeadh mion-mhámh agad

+–

Is daor an chúig ort í mar b'éigin duit do chuileata a chailleadh léithe. Ach bí buidheach dhó seo thall nach bhféadfadh é a leigean thart gan a dhóín brocach a shacadh isteach

Is daor an iarraidh í sin ach b'fhéidir gurb é mo leas é. Ní scarfainn leis an aona hairt mar sin féin dá mbeadh sórt coisint ar bith agam uirre, ach bhí sí feidheartha

TUILLEADH (1) ▼

Má chu[aidh] sí daor féin ort ba chúig shásamhail í. Is dóigh go raibh tú indiaidh do shásamh a bhaint de'n fhear sháithteach seo thuas

Féach freisin

→ dochar

→ dochrach

daor in iontrálacha eile (50+)

→ focal

M'anam gur beag nach ndeachaidh an sciorradh focail daor air. Ní fuláir do dhuine greim maith a bheith ar a theanga i gcúirt aige. Bíonn siad ag iarraidh breith ar theanga ort

→ folach 1

Is daor an ailím folach féin a cheannacht anois ní áirím mála. Deir siad go bhfuil málaí dhá ndíol inGaillimh ar thrí agus sé pínne

→ míchuntanósach

Tá sí ag gabhail in aghaidh dúthchais, má tá sí chomh mío-chontanásach sin, arae ní casfaidhe aon-bhean in do shiubhal lae ort, ba laetheamhla ná ba lághaighe ná a máthair. Ó mhuinntir a h-athar a thug sí an stróic sin, ach inDomhnach, dheamhan a raibh siad-san daor-bhasctha ach an oiread.

→ bannaí 1

Cuireadh bannaidhe ar a' té a bhí saor, a's dheamhan bannuidhe 'bith ar a' té bhí daor. Nach cam a' dlighe é?

TUILLEADH (2) ▼

Tá bannuidhe dhá bhliadhain [air], a's má dhéanann sé aon-cheo as a' mbealach ar a' bhfad sin, tiocfa sé daor air.

Tiocfa sé daor ar S. Sh. mar bhris sé bannuidhe = bhí sé faoi bhannuidhe deagh-iomchuir, a's bhris sé an bannuidhe sin.

→ bealach

Thug mé deich fichead liom, a's fhobair nach mbeadh díol a' bhealaigh, agham ina dheidh sin. Ní aireochthá ag imtheacht é. Cái'de le dhul puintín gágach, a's chomh daor a's atá 'chuile mhíle nídh!

TUILLEADH (1) ▼

Níl na siopaí seo thoir, mórán as bealach chor a' bith ina dheidh sin fhéin, nuair fheicfeas tú chomh daor a's atá earraidhthe i siopaí na Gaillimhe.

→ bealaíocht

Is beag a' bhealthuidheacht atá ag a' tír, a's tá déanamh dá huireasbha aca(b). Ach nuair a bheidheas sclamhairí de pheataí ann, is mian leo(b) bealthuidheacht a bhaint amach as do chreatlaigh. Ach deirimse leatsa, go mbainfear as a' gcleachta sib feasta. Tá feoil ro-dhaor anois, lé í 'choinneál libse.

→ cromnasc

Maran mian leat cromnasc a bhualadh orra, cuir duine eicínt dá mbuachailleacht, nó má theigheann siad i mbradghail ormsa aríst, cuirfe mé gairm chúirte ort, a's íocfa tú go daor iad. ("Gairm chúirte" — ní leagan nua-aosach é sin, ach sean-leagan atá ann le na cianta. Chreidim go bhfuil leas dhá bhaint as aríst i gcúrsaí dlighe anois).

→ bratscair

Is mór is fiú í (an mhóin) a bheith in a leath-dhubhacháin fhéin. Caoi a' bith nach bhfágfaidhe caithte in a brat-scair faoi'n sioc í, dheamhan a' mbeadh daor-bhasctha dhi chor a' bith.

→ aice 2

'Ceannócha mé tae dhuit agus gléas maith in aice sin; Gún' English cotton de'n fhaisean atá daor' (sliocht as "Slán agus Beannacht le Buaidhreadh an tSaoghail")

→ ailím

Is daor, docharach an ailím é an plúr anois.

TUILLEADH (1) ▼

Sin í féin an ailím atá daor (feoil etc.)

→ ainm

Tiocfa sé daor air, má fhaghann na póilíos amach go dtug sé an t-ainm contráilte dóibh

TUILLEADH (3) ▼

Is daor docharach an pionnta air é, má tá indán's go bhfuighe na póilíos amach gur thug sé an t-ainm contráilte uaidh = cuirfear éiric throm air, má fhaghann na póilíos amach, nar thug sé an t'ainm ceart dóib, nuair a rugadar air, agus é ag ól pionnta th'éis an ama.

Le gleacuidheacht má b'fhíor (dh)ó fhéin a thug sé an t-ainm contráilte uaidh, ach sílim go dtiocfa an ghleacuidheacht daor air, feadh 's na póilíos dhá fhaghail amach air (féach 'gleacuidheacht')

Má bhain sé as t'ainm thú, breágh nach gcuireann tú dlighe, agus creid mise dhuit ann gur daor a d'íocfadh sé é.

→ ainneoin

Níl toirt a' bith sa méid a fuair sé, agus aindeoin sin a's uilig, ba daor a' spóilín é.

→ cuir amach

Ní aireo(chth)á cupla punt ag(d)ul amach — cá'ide le dhul é agus chomh daor a's tá 'chuile shórt?

→ faigh amach

Má fhaightear amach bréagach thú, tiocfa sé daor ort.

→ áirge

Is daor a' spóilín é, agus dheamhan mórán áirge é.

TUILLEADH (1) ▼

Is suarach an áirge dhúinn a bheith taobh le 'dole', agus chomh daor a's tá chuile rud.

→ anam

Is beag a' suím atá 'nar n-anam againn, agus chomh daor a's cheannuigh mac Dé muid.

TUILLEADH (1) ▼

Is maith daor é 'mh'ainín!

→ ardú

Ní raibh daor-bhasctha chor a' bith dhe, go dtí an Chéadaoin ach níor fhan smeámh a' bith ann ó shoin. Ní maith é árdú na Céadaoine. Chuala mé ariamh é.

→ tar anuas

Má tá indán's go dtiocfa na gárdaí anuas air, íocfa sé go daor é.

→ fiachadh

Mara raibh aige le dhul ag fiachadh air, ach an donáinín sin, is gann a chuaigh an saol air. M'anam muise má thugann an donáinín 'un cúirte é, gur daor a íocfas sé an buille sin. Tuilleadh diabhail agus deamhain aige! Ba bheag an scéal é, dhá n-íocadh féin

→ foireann

Is daor an ailím fuireann a cheannacht anois. Níl aon-chulaith éadaigh le fáil thíos inG. gan naoi bpunt airgid

TUILLEADH (2) ▼

Tá mé ag ceapadh gur mhór a tharraingeódh (a choisneódh) fuireann anois. Níl rud ar bith 'ar ndú is daoire ná fiacla

Tá mo dhóthain gualach agam l'aghaidh fuireann iarainn, ach tá an gabha sin thiar ag leanacht na ndaoine ro-dhaor ar fad

→ fuagair

D'fhuagair sé "dóghadh" orm féin. "Beidh sé sách luath agad a fhuagairt" adeirim féin, "nuair a 'dhóghfas' tú mé. Idir dhá dhaora a bhí mé." = an cluiche cor nó deis

→ fuagra

Tá mé ag tabhairt fuagra dhuit anois gan aon-láimh a leagan ar mo pháiste-sa níos mó, nó má leagann go dtiocfaidh sé daor ort

→ iontas

Ar ndóigh ní iongantas é, beatha a bheith daor agus chomh maith agus íoctar lucht na h-oibre.

→ isteach

Máire: Fuair tú an méid sin isteach; Cáit: Fuair (fuir adeirtear go minic) muise! Is daor, dochar[ach] féin, ab'éigin dom íoc air.

→ ith

Tá beatha chomh daor anois, agus gur ar a chruadhchúis do na daoine tada a ithe = tá'n bheatha chomh daor, agus nach bhfuil muid in acmhuinn í a cheannacht

TUILLEADH (1) ▼

Sibhse ag sclamhaireacht ag iarraidh rud le n-ithe, agus gan cuimhne ar bith agaibh chomh daor agus atá beatha! = tá sibh ag cur a gcosa uaib ag iarraidh bídh, ach ní chuimhnigheann sibh chor ar bith cá bhfaighfear a luach agus chomh daor agus atá.

→ feall 1

Níor deárnadh aon-fheáll ariamh mar a rinneadh air sin. Daoradh san éagóir é. Ní raibh láimh ná cois aige san bhfear sin ach oiread liomsa

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh feáll air (éagóir, bréag) agus fríodh daor é.

→ feothan

D'fhéadfá lá fearthainne agus feóchain a thabhairt air. Ní leigfeadh an lá céanna luch as poll ná diabhal as Ifreann. Ba daor a cheannuigh mise an lá sin

→ foithnín

Dheamhan fúinín den léine seo indiaidh a chéile. Ní cheal muise nach gearr ó d'íoc mé mo shé déag go daor docharach uirre

→ fuin

B'fhearr liom an ceann eile a cheannacht marach cho daor agus atá sé. Ach caithfidh duine fuint de réir na mine

→ fáisc

An té a thiúrfadh fáisceadh di sin, sin é an fáscadh a ghabhfadh daor air. Chuirfeadh sí i bpríosún é go lobhadh a chnámha

→ dairt

Tá a shúil ins an meath chéadna anois le trí bliana ó buaileadh dairt air thuas ar an bportach. Ceann cruadh a bhí ann. Níor leig an té a chaith é ná aon-dhuine dhá chineál, tada as a láimh ariamh ach le gangaide. Dhúin súil Ph. d'aon-iarraidh. Chuaidh sí 'un óthrais. Chaith sé scathamh ins an aspuicil (oispidéal) léithe ach dheamhan mórán maitheasa a rinne siad dó annsin ach gur fhuaruigh siad an phian air. Tá clúdach aige uirre i gcomhnuí. Is maith an t-ádh atá air má bhíonn aon-amharc aige aríst go bráth innte. Dá leanadh sé amach mac Mh. fúithe thiocfadh sí daor air. Ach ní leanfadh. Tá sé ro-réidhchúiseach an duine bocht

→ daoire

Níl aon-daoire (daoireacht, daoirse, daoirseacht) ins na muca anois. Tá siad an-bhuailte le goirid

→ daoradh

Bhí mé idteannta ar an daoradh reatha agus gan neart agam corruighe, mar bheinn dóighte aige ar an toirt leis an liathróid.

TUILLEADH (4) ▼

Bhuail sé mé ar an daoradh teacht abhaile, ach bhí mé "ins an mbaile" mar sin féin. Ba mhian leo a shárú siar in mo bhéal go raibh mé dóighte, ach dheamhan dóghadh ná dóghadh. Bhí mé istigh ar an daoradh shul ár theangmhuigh sí liom

Ní chuirfidh siad ó dheis muid an "trip" seo. Tá boc dalba ag an gcaiptín se'againne. Beidh muid ar fad ar an daoradh teacht abhaile shul a bhéas aonduine aca 'fhoisceacht mbeannuighidh Dia dhi.

Ní shin é an chaoi a bhfuil sé in áiteachaí eile chor ar bith. Má chuireann siad an liathróid ar chúla an daoradh féin ní bhíonn tada dhá gcaillteamas leis. Ach sílim gur deise é mar atá sé againne

Bhí sé cuibhrighthe ar an daoradh clis i gcaitheamh an lae, agus é ag cinneamhaint air corruighe di. 'Chuile uair dhá leigeadh sé leis fhéin, bhíodh sé dóighte ar áit na mbonn. Ba shin é an deasú air. Níl aon-ár go deo ach a ndearnadh de mhagadh faoi. Ní mór do dhuine acmhuinn a bheith aige le "deis" féin