Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: daor 1

Nualitriú Bunlitriú

daor

—aidiacht

gan a bheith saor; cuid mhaith airgid air.

+–Tá an mhin daor anois
Tá cíos an-daor orainn

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Murach go bhfuil cíos an tí an-daor, bheadh leo
Ní aonach daor a bhí ann — ní raibh eallach an-daor ann
Ní siopa an-daor é.  Tá sé buntsaor go leor le hais siopaí eile
Ar tháinig an traein daor ort? — cé mhéad ab éigean duit a íoc uirthi?
An raibh an bicycle sin daor ort? — cé méad a chosain sé ort?
Ní thiocfadh teach an-daor ort roimh an gcogadh dhá mbeadh clocha agus gaineamh agat féin
Ní daor go dtí iad anois
Ná bac le daor!  Tá chuile shórt a bheas tú a cheannacht ina ór anois

+–

Nach daor a lean sé thú faoin gcarr. Dhá phunt as seo go G. Rún a bhí aige thú a bhánú — sea sin

Má leanann sé ródhaor mé, déanfaidh mise rud leis. Tugaimse raithneach na ngarrantaí sin thuas dó chuile bhliain. Dheamhan dosán di a bhainfeas sé lena mharthain aríst, má bhíonn sé róghéar é féin liomsa

TUILLEADH (5) ▼

Nach daor a lean an sagart é faoin bpósadh: deich bpunt. Ach is beag a aireos sé é. Tá sé siúd ina ridire

Má bhíonn sí ag iarraidh thú a leanacht ródhaor fág ansiúd aici iad. An té atá in ann an seachadadh amach a dhéanamh, is furasta dhó a dhul ina rogha áit, agus deirimse leat go mbeidh cion ar a chuid airgid

Níl sé leath chomh dona is atá a cháil. Dheamhan a leanann sé daoine ródhaor chor ar bith. Ach an té nach dtugann mórán tráchta dó, leagann sé air. An milleán sin air?

Shíl mé, agus ar cuireadh de chomaoin anseo ariamh ar mo theallach air, nach leanfadh sé chomh daor sin mé ar scáth cupla céad slat. Ach is creagaire críochnaithe é. Ní tada eile é

Má bhíonn sé ag iarraidh thú a leanacht daor, cuir faoi ndeara dhó coróin luchpine (luckpenny) a thabhairt duit, agus fág an béiréiste faoi fhéin

+–

Cheannaigh mé culaithín éadaigh don ghasúr inniu, agus má cheannaíos féin, is daor dochrach an ailím sin. Dheamhan pínn de mo thrí phunt deich nach mb'éigean dom a shíneadh amach uirthi. Scrios ceart é éadach anois (dochrach focal cuingir daor. fc. dochrach)

Bhí mé istigh tigh N. inniu ag breathnú ar ghléasannaí cairr, agus má bhí féin, is daor dochrach an áit sin. Má thógann tú páipéar chúig phunt amach ansiúd, tabhair póg dhó (ní fheicfidh tú aríst é de bharr a dhaoireacht agus atá gach rud ann)

TUILLEADH (2) ▼

Bhí mé ag ól scaitheamh inniu, agus is daor dochrach an cheird sin ar an saol seo. Tá an fuisce as compás ar fad: scilling agus dhá phínn ar leathghloinín ghágach. É a dhiúltú uileag a bhí a dhéanamh anois, agus ní hé an uair a bhí an misinéara dhá rá linn

Is daor dochrach an spóilín í an fheoil anois. Leathchoróin ar phuintín muiceola, agus í sin féin chomh leata agus nach bhfuil an darna dinnéar inti choíchin ag an duine, ní áirím ag muirín

+–

Tá siad chomh daor le uibheachaí seisiúin (nuair a bhíodh an seisiún ceathrúnach i nGaillimh, bhíodh uibheacha daor. Ach tugtar údar eile leis. fc. ubh); rud a bheadh an-daor; is daor an éadáil é (iad); is daor an ailím é; tá sé chomh daor le dhá uibh ar an bpínn; is daor an spóla (spóilín) é; tá sé chomh daor le daor; tá siad ina n-ór, tá siad chomh daor sin

Is daor an éadáil a dhul ag ceannacht tobáin anois. Chuaigh mé isteach ag breathnú orthu tigh Ph. Ch. an lá cheana. Ní ligfeadh sé laglabhartha as cúig déag iad. Dheamhan é muis

TUILLEADH (2) ▼

M'anam muise má tá sé ag coinneáil tae leis féin síoraí go gcaithfeadh sé go bhfuil pócaí teanna aige. Is daor an spóilín é an tae anois, má fhaigheann duine aon cheo le cois an téagair sin atá ag dul dó

Dar príosta muis, tá mé ag ceapadh gur daor an ailím a dhul ag ceannacht máilín móna i mBaile Átha Cliath, théis go bhfuil sí ar shladmhargadh anseo. Sin é é. Tá chuile dhuine agus a ailp féin aisti. Ach tá mé ag ceapadh nuair a théas sí chomh fada le na hocastóirí beaga a dhíolas libhse í, go mbíonn sí thrí lasadh ceart

ag cur cuid mhaith as duit; a bheith caillteach le rud.

+–

Ba daor an dá fhocal cainte air iad. Múinfidh sin é greim a choinneáil ar a theanga aríst. Is cóir adeir siad, gur ar adharca a bheirtear ar na ba agus ar theanga ar na daoine

Is daor an buille air é. Dar mo choinsias, is beag iarraidh ar fiú chúig phunt fhichead í, ní áirím a mbeidh de chostas air. B'fhéidir go gcomhairleodh sin anois é. Ach ní féidir an drochdhuine a chomhairleachan

TUILLEADH (1) ▼

Casadh S. Th. istigh liom ag an mbearbóir, agus b'éigean dom deoch a thabhairt dó. Cé a thiocfadh isteach ina (ár) mullach ach M. Th. agus S. F. Ní raibh a dhul anonn ná anall agam, ach seasamh don bheirt sin freisin. Bhris mé mo ghloine agus b'éigean dom íoc uirthi. Idir chaon tsórt, ba daor an bearradh orm é sa deireadh

+–

Ba daor a chuaigh an bualadh air, ach diabhal a ngabhfainn i mbannaí nach ndéanfadh sé aríst é dá dteagadh sé ar a dheis. 'Sé a bheadh deas air déarfainn

Más é a rinne é, tiocfaidh sé daor air

TUILLEADH (1) ▼

Fág ag na póilíos é. Ná leag láimh ná cois air. Pléifidh sé siúd leis é. Tiocfaidh sé daor air, feicfidh tú féin

+–

Is daor a íocfas tú ann má bhaineann tú léithe siúd. Ní hiúd iad an ribín réidh agat. Chuirfeadh a hathair siúd thar farraige thú (go talamh Van Diemen nó a leithide d'áit)

Is daor a d'íoc sé ann, ach shásaigh sé é féin. Sin é a raibh uaidh

TUILLEADH (1) ▼

Más é a mharaigh an bhean, feicfidh tú féin air gur daor a íocfas sé ann. Gheofar ciontach é agus crochfar é

cúig dhaor: cúig a chaithfeá a thógáil le ríchárta nó le "gadhar mór", d'uireaspa gan tada eile a bheith agat, cé go mb'fhurasta a tógáil dá mbeadh mionmhámh agat.

+–

Is daor an chúig ort í mar b'éigean duit do chuileata a chailleadh léithe. Ach bí buíoch dhó seo thall nach bhféadfadh é a ligean thart gan a dhóín brocach a shacadh isteach

Is daor an iarraidh í sin, ach b'fhéidir gurb é mo leas é. Ní scarfainn leis an aon a hairt mar sin féin dá mbeadh sórt cosaint ar bith agam uirthi, ach bhí sí feidheartha

TUILLEADH (1) ▼

Má chuaigh sí daor féin ort, ba chúig shásúil í. Is dóigh go raibh tú i ndiaidh do shásaimh a bhaint den fhear sháiteach seo thuas

Féach freisin

→ dochar

→ dochrach

daor in iontrálacha eile (50+)

→ focal

M'anam gur beag nach ndeachaigh an sciorradh focail daor air. Ní foláir do dhuine greim maith a bheith ar a theanga i gcúirt aige. Bíonn siad ag iarraidh breith ar theanga ort

→ folach 1

Is daor an ailím folach féin a cheannacht anois ní áirím mála. Deir siad go bhfuil málaí dhá ndíol i nGaillimh ar thrí is sé pínne

→ bannaí 1

Cuireadh bannaí ar an té a bhí saor, agus dheamhan bannaí ar bith ar an té bhí daor. Nach cam an dlí é?

TUILLEADH (2) ▼

Tá bannaí dhá bhliain air agus má dhéanann sé aon cheo as an mbealach ar an bhfad sin, tiocfaidh sé daor air.

Tiocfaidh sé daor ar S. Sh. mar bhris sé bannaí — bhí sé faoi bhannaí dea-iompair, agus bhris sé an bannaí sin.

→ bealach

Thug mé deich fichead liom agus fhóbair nach mbeadh díol an bhealaigh agam ina dhiaidh sin. Ní aireofá ag imeacht é. Cáide le dhul puintín gágach agus chomh daor agus atá chuile mhíle ní!

TUILLEADH (1) ▼

Níl na siopaí seo thoir mórán as bealach chor ar bith ina dhiaidh sin fhéin, nuair a fheicfeas tú chomh daor agus atá earraithe i siopaí na Gaillimhe.

→ cromnasc

Muran mian leat cromnasc a bhualadh orthu, cuir duine eicínt dá mbuachailleacht, nó má théann siad i mbradaíl ormsa aríst, cuirfidh mé gairm chúirte ort agus íocfaidh tú go daor iad ("Gairm chúirte" — ní leagan nua-aoiseach é sin, ach seanleagan atá ann le na cianta. Chreidim go bhfuil leas dhá bhaint as aríst i gcúrsaí dlí anois)

→ aice 2

"Ceannóidh mé tae dhuit agus gléas maith in aice sin; Gúna English cotton den fhaisean atá daor" (sliocht as Slán agus Beannacht le Buaireamh an tSaoil)

→ ailím

Is daor dochrach an ailím é an plúr anois.

TUILLEADH (1) ▼

Sin í féin an ailím atá daor (feoil srl.)

→ ainm

Tiocfaidh sé daor air má fhaigheann na póilíos amach go dtug sé an t-ainm contráilte dóibh

TUILLEADH (3) ▼

Is daor dochrach an pionta air é má tá i ndán is go bhfaighidh na póilíos amach gur thug sé an t-ainm contráilte uaidh — cuirfear éiric throm air má fhaigheann na póilíos amach nár thug sé an t-ainm ceart dóibh nuair a rugadar air agus é ag ól pionta théis an ama

Le gleacaíocht má b'fhíor dhó fhéin, a thug sé an t-ainm contráilte uaidh, ach sílim go dtiocfaidh an ghleacaíocht daor air feadh is na póilíos dhá fháil amach air (fc. gleacaíocht)

Má bhain sé as t'ainm thú, breá nach gcuireann tú dlí, agus creid mise dhuit ann gur daor a d'íocfadh sé é.

→ ainneoin

Níl toirt ar bith sa méid a fuair sé, agus ainneoin sin is uilig, ba daor an spóilín é.

→ cuir amach

Ní aireofá cupla punt agdul amach — cáide le dhul é agus chomh daor agus atá chuile shórt?

→ faigh amach

Má fhaightear amach bréagach thú, tiocfaidh sé daor ort.

→ áirge

Is daor an spóilín é agus dheamhan mórán áirge é.

TUILLEADH (1) ▼

Is suarach an áirge dhúinn a bheith taobh le dole agus chomh daor agus atá chuile rud.

→ anam

Is beag an suim atá inár n-anam againn agus chomh daor agus a cheannaigh Mac Dé muid.

TUILLEADH (1) ▼

Is maith daor é a mh'ainín!

→ tar anuas

Má tá i ndán is go dtiocfaidh na gardaí anuas air, íocfaidh sé go daor é.

→ fiachadh

Mura raibh aige le dhul ag fiachadh air ach an donáinín sin, is gann a chuaigh an saol air. M'anam muise má thugann an donáinín chun cúirte é gur daor a íocfas sé an buille sin. Tuilleadh diabhail agus deamhain aige! Ba bheag an scéal é dhá n-íocadh féin

→ foireann

Is daor an ailím foireann a cheannacht anois. Níl aon chulaith éadaigh le fáil thíos i nG. gan naoi bpunt airgid

TUILLEADH (1) ▼

Tá mé ag ceapadh gur mhór a tharraingeodh (a chosnódh) foireann anois. Níl rud ar bith ar ndóigh is daoire ná fiacla

→ fuagair

D'fhuagair sé 'dó' orm féin. 'Beidh sé sách luath agat a fhuagairt,' adeirim féin, 'nuair a dhófas tú mé. Idir dhá dhaora a bhí mé.' — an cluiche corr nó deis

→ fuagra

Tá mé ag tabhairt fuagra dhuit anois gan aon láimh a leagan ar mo pháistese níos mó, nó má leagann go dtiocfaidh sé daor ort

→ iontas

Ar ndóigh ní iontas é beatha a bheith daor agus chomh maith agus a íoctar lucht na hoibre

→ isteach

Máire: Fuair tú an méid sin isteach; Cáit: Fuair (fuir adeirtear go minic) muise! Is daor dochrach féin ab éigean dom íoc air}}

→ ith

Tá beatha chomh daor anois agus gur ar a chruachúis do na daoine tada a ithe — tá an bheatha chomh daor agus nach bhfuil muid in acmhainn í a cheannacht

TUILLEADH (1) ▼

Sibhse ag sclamhaireacht ag iarraidh rud le n-ithe, agus gan cuimhne ar bith agaibh chomh daor agus atá beatha! — tá sibh ag cur a gcosa uaibh ag iarraidh bídh, ach ní chuimhníonn sibh chor ar bith cá bhfaighfear a luach agus chomh daor agus atá

→ feall 1

Níor dearnadh aon fheall ariamh mar a rinneadh air sin. Daoradh san éagóir é. Ní raibh láimh ná cois aige sa bhfear sin ach oiread liomsa

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh feall air (éagóir, bréag) agus frítheadh daor é.

→ feothan

D'fhéadfá lá fearthainne agus feothain a thabhairt air. Ní ligfeadh an lá céanna luch as poll ná diabhal as ifreann. Ba daor a cheannaigh mise an lá sin

→ foithnín

Dheamhan foithnín den léine seo i ndiaidh a chéile. Ní cheal muise nach gearr ó d'íoc mé mo shé déag go daor dochrach uirthi

→ fuin

B'fhearr liom an ceann eile a cheannacht murach chomh daor agus atá sé. Ach caithfidh duine fuint de réir na mine

→ fáisc

An té a thabharfadh fáscadh di sin, sin é an fáscadh a ghabhfadh daor air. Chuirfeadh sí i bpríosún é go lobhadh a chnámha

→ dairt

Tá a shúil sa meath chéanna anois le trí bliana ó buaileadh dairt air thuas ar an bportach. Ceann crua a bhí ann. Níor lig an té a chaith é, ná aon dhuine dhá chineál, tada as a láimh ariamh ach le gangaide. Dhún súil Ph. d'aon iarraidh. Chuaigh sí chun othrais. Chaith sé scaitheamh san easpaicil (ospidéal) léithe, ach dheamhan mórán maitheasa a rinne siad dó ansin ach gur fhuaraigh siad an phian air. Tá clúdach aige uirthi i gcónaí. Is maith an t-ádh atá air má bhíonn aon amharc aige aríst go brách inti. Dá leanadh sé amach mac Mh. fúithi thiocfadh sí daor air. Ach ní leanfadh. Tá sé ró-réchúiseach an duine bocht

→ daoire

Níl aon daoire (daoireacht, daoirse, daoirseacht) sna muca anois. Tá siad an-bhuailte le gairid

→ daoradh

Bhí mé i dteannta ar an daoradh reatha agus gan neart agam corraí, mar bheinn dóite aige ar an toirt leis an liathróid

TUILLEADH (7) ▼

Bhuail sé mé ar an daoradh teacht abhaile, ach bhí mé sa mbaile mar sin féin. Ba mhian leo a shárú siar in mo bhéal go raibh mé dóite, ach dheamhan dó ná dó. Bhí mé istigh ar an daoradh shular theangmhaigh sí liom

Ní chuirfidh siad ó dheis muid an trip seo. Tá boc dalba ag an gcaiptín s'againne. Beidh muid ar fad ar an daoradh teacht abhaile shula bheas aon duine acu fhoisceacht mbeannaí Dia dhi

Ní hin é an chaoi a bhfuil sé in áiteachaí eile chor ar bith. Má chuireann siad an liathróid ar chúla an daoradh féin, ní bhíonn tada dhá gcaillteamas leis. Ach sílim gur deise é mar atá sé againne

Bhí sé cuibhrithe ar an daoradh clis i gcaitheamh an lae, agus é ag cinniúint air corraí di. Chuile uair dhá ligeadh sé leis fhéin, bhíodh sé dóite ar áit na mbonn. Ba in é an deasú air. Níl aon ár go deo ach a ndearnadh de mhagadh faoi. Ní mór do dhuine acmhainn a bheith aige le deis féin

Tá boc thar cionn aige, ach mar sin féin, is corruair a theagas sé abhaile glanoscartha ón daoradh bualadh. Tá sé rófhaiteach, agus iad seo eile ró-imeartha

Choinnigh sé ansin ar an daoradh é gan gair aige corraí — choinnigh sé beophianta nó i dteannta, nó sáinnithe é (samhail as an gcluiche corr). Deirtear é corruair le duine a mbeadh faitíos air rud áirid a dhéanamh, mar go mbeadh fios aige chomh luath agus a dhéanfadh, go saibhseodh nó go sáinneodh an té údan eile é

Is fadó an lá a bheadh sé caite amach ag S. ach go bhfuil sé ar an daoradh aige. Tá a fhios aige chomh luath agus a chaithfeas, go bhfáiscfidh sé dlí air faoin airgead. Tá sé idir ord agus inneoin ceart. Tuilleadh ghéar choscartha den mhí-ádh aige

→ deamhan 1

Dheamhan an gearr liom é chor ar bith ach is daor liom é

→ deatach

Diabhal bréag nach bhfuil tú ag ligean deataí le gaoith, bail ó Dhia ort, agus chomh daor agus atá tobac