Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: daor 1

Nualitriú Bunlitriú

daor

—aidiacht

gan a bheith saor; cuid mhaith airgid air.

+–Tá an mhin daor anois
Tá cíos an-daor orainn

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Murach go bhfuil cíos an tí an-daor, bheadh leo
Ní aonach daor a bhí ann — ní raibh eallach an-daor ann
Ní siopa an-daor é.  Tá sé buntsaor go leor le hais siopaí eile
Ar tháinig an traein daor ort? — cé mhéad ab éigean duit a íoc uirthi?
An raibh an bicycle sin daor ort? — cé méad a chosain sé ort?
Ní thiocfadh teach an-daor ort roimh an gcogadh dhá mbeadh clocha agus gaineamh agat féin
Ní daor go dtí iad anois
Ná bac le daor!  Tá chuile shórt a bheas tú a cheannacht ina ór anois

+–

Nach daor a lean sé thú faoin gcarr. Dhá phunt as seo go G. Rún a bhí aige thú a bhánú — sea sin

Má leanann sé ródhaor mé, déanfaidh mise rud leis. Tugaimse raithneach na ngarrantaí sin thuas dó chuile bhliain. Dheamhan dosán di a bhainfeas sé lena mharthain aríst, má bhíonn sé róghéar é féin liomsa

TUILLEADH (5) ▼

Nach daor a lean an sagart é faoin bpósadh: deich bpunt. Ach is beag a aireos sé é. Tá sé siúd ina ridire

Má bhíonn sí ag iarraidh thú a leanacht ródhaor fág ansiúd aici iad. An té atá in ann an seachadadh amach a dhéanamh, is furasta dhó a dhul ina rogha áit, agus deirimse leat go mbeidh cion ar a chuid airgid

Níl sé leath chomh dona is atá a cháil. Dheamhan a leanann sé daoine ródhaor chor ar bith. Ach an té nach dtugann mórán tráchta dó, leagann sé air. An milleán sin air?

Shíl mé, agus ar cuireadh de chomaoin anseo ariamh ar mo theallach air, nach leanfadh sé chomh daor sin mé ar scáth cupla céad slat. Ach is creagaire críochnaithe é. Ní tada eile é

Má bhíonn sé ag iarraidh thú a leanacht daor, cuir faoi ndeara dhó coróin luchpine (luckpenny) a thabhairt duit, agus fág an béiréiste faoi fhéin

+–

Cheannaigh mé culaithín éadaigh don ghasúr inniu, agus má cheannaíos féin, is daor dochrach an ailím sin. Dheamhan pínn de mo thrí phunt deich nach mb'éigean dom a shíneadh amach uirthi. Scrios ceart é éadach anois (dochrach focal cuingir daor. fc. dochrach)

Bhí mé istigh tigh N. inniu ag breathnú ar ghléasannaí cairr, agus má bhí féin, is daor dochrach an áit sin. Má thógann tú páipéar chúig phunt amach ansiúd, tabhair póg dhó (ní fheicfidh tú aríst é de bharr a dhaoireacht agus atá gach rud ann)

TUILLEADH (2) ▼

Bhí mé ag ól scaitheamh inniu, agus is daor dochrach an cheird sin ar an saol seo. Tá an fuisce as compás ar fad: scilling agus dhá phínn ar leathghloinín ghágach. É a dhiúltú uileag a bhí a dhéanamh anois, agus ní hé an uair a bhí an misinéara dhá rá linn

Is daor dochrach an spóilín í an fheoil anois. Leathchoróin ar phuintín muiceola, agus í sin féin chomh leata agus nach bhfuil an darna dinnéar inti choíchin ag an duine, ní áirím ag muirín

+–

Tá siad chomh daor le uibheachaí seisiúin (nuair a bhíodh an seisiún ceathrúnach i nGaillimh, bhíodh uibheacha daor. Ach tugtar údar eile leis. fc. ubh); rud a bheadh an-daor; is daor an éadáil é (iad); is daor an ailím é; tá sé chomh daor le dhá uibh ar an bpínn; is daor an spóla (spóilín) é; tá sé chomh daor le daor; tá siad ina n-ór, tá siad chomh daor sin

Is daor an éadáil a dhul ag ceannacht tobáin anois. Chuaigh mé isteach ag breathnú orthu tigh Ph. Ch. an lá cheana. Ní ligfeadh sé laglabhartha as cúig déag iad. Dheamhan é muis

TUILLEADH (2) ▼

M'anam muise má tá sé ag coinneáil tae leis féin síoraí go gcaithfeadh sé go bhfuil pócaí teanna aige. Is daor an spóilín é an tae anois, má fhaigheann duine aon cheo le cois an téagair sin atá ag dul dó

Dar príosta muis, tá mé ag ceapadh gur daor an ailím a dhul ag ceannacht máilín móna i mBaile Átha Cliath, théis go bhfuil sí ar shladmhargadh anseo. Sin é é. Tá chuile dhuine agus a ailp féin aisti. Ach tá mé ag ceapadh nuair a théas sí chomh fada le na hocastóirí beaga a dhíolas libhse í, go mbíonn sí thrí lasadh ceart

ag cur cuid mhaith as duit; a bheith caillteach le rud.

+–

Ba daor an dá fhocal cainte air iad. Múinfidh sin é greim a choinneáil ar a theanga aríst. Is cóir adeir siad, gur ar adharca a bheirtear ar na ba agus ar theanga ar na daoine

Is daor an buille air é. Dar mo choinsias, is beag iarraidh ar fiú chúig phunt fhichead í, ní áirím a mbeidh de chostas air. B'fhéidir go gcomhairleodh sin anois é. Ach ní féidir an drochdhuine a chomhairleachan

TUILLEADH (1) ▼

Casadh S. Th. istigh liom ag an mbearbóir, agus b'éigean dom deoch a thabhairt dó. Cé a thiocfadh isteach ina (ár) mullach ach M. Th. agus S. F. Ní raibh a dhul anonn ná anall agam, ach seasamh don bheirt sin freisin. Bhris mé mo ghloine agus b'éigean dom íoc uirthi. Idir chaon tsórt, ba daor an bearradh orm é sa deireadh

+–

Ba daor a chuaigh an bualadh air, ach diabhal a ngabhfainn i mbannaí nach ndéanfadh sé aríst é dá dteagadh sé ar a dheis. 'Sé a bheadh deas air déarfainn

Más é a rinne é, tiocfaidh sé daor air

TUILLEADH (1) ▼

Fág ag na póilíos é. Ná leag láimh ná cois air. Pléifidh sé siúd leis é. Tiocfaidh sé daor air, feicfidh tú féin

+–

Is daor a íocfas tú ann má bhaineann tú léithe siúd. Ní hiúd iad an ribín réidh agat. Chuirfeadh a hathair siúd thar farraige thú (go talamh Van Diemen nó a leithide d'áit)

Is daor a d'íoc sé ann, ach shásaigh sé é féin. Sin é a raibh uaidh

TUILLEADH (1) ▼

Más é a mharaigh an bhean, feicfidh tú féin air gur daor a íocfas sé ann. Gheofar ciontach é agus crochfar é

cúig dhaor: cúig a chaithfeá a thógáil le ríchárta nó le "gadhar mór", d'uireaspa gan tada eile a bheith agat, cé go mb'fhurasta a tógáil dá mbeadh mionmhámh agat.

+–

Is daor an chúig ort í mar b'éigean duit do chuileata a chailleadh léithe. Ach bí buíoch dhó seo thall nach bhféadfadh é a ligean thart gan a dhóín brocach a shacadh isteach

Is daor an iarraidh í sin, ach b'fhéidir gurb é mo leas é. Ní scarfainn leis an aon a hairt mar sin féin dá mbeadh sórt cosaint ar bith agam uirthi, ach bhí sí feidheartha

TUILLEADH (1) ▼

Má chuaigh sí daor féin ort, ba chúig shásúil í. Is dóigh go raibh tú i ndiaidh do shásaimh a bhaint den fhear sháiteach seo thuas

Féach freisin

→ dochar

→ dochrach

daor in iontrálacha eile (51)

→ dairt

Tá a shúil sa meath chéanna anois le trí bliana ó buaileadh dairt air thuas ar an bportach. Ceann crua a bhí ann. Níor lig an té a chaith é, ná aon dhuine dhá chineál, tada as a láimh ariamh ach le gangaide. Dhún súil Ph. d'aon iarraidh. Chuaigh sí chun othrais. Chaith sé scaitheamh san easpaicil (ospidéal) léithe, ach dheamhan mórán maitheasa a rinne siad dó ansin ach gur fhuaraigh siad an phian air. Tá clúdach aige uirthi i gcónaí. Is maith an t-ádh atá air má bhíonn aon amharc aige aríst go brách inti. Dá leanadh sé amach mac Mh. fúithi thiocfadh sí daor air. Ach ní leanfadh. Tá sé ró-réchúiseach an duine bocht

→ daoire

Níl aon daoire (daoireacht, daoirse, daoirseacht) sna muca anois. Tá siad an-bhuailte le gairid

→ daoradh

Bhí mé i dteannta ar an daoradh reatha agus gan neart agam corraí, mar bheinn dóite aige ar an toirt leis an liathróid

TUILLEADH (7) ▼

Bhuail sé mé ar an daoradh teacht abhaile, ach bhí mé sa mbaile mar sin féin. Ba mhian leo a shárú siar in mo bhéal go raibh mé dóite, ach dheamhan dó ná dó. Bhí mé istigh ar an daoradh shular theangmhaigh sí liom

Ní chuirfidh siad ó dheis muid an trip seo. Tá boc dalba ag an gcaiptín s'againne. Beidh muid ar fad ar an daoradh teacht abhaile shula bheas aon duine acu fhoisceacht mbeannaí Dia dhi

Ní hin é an chaoi a bhfuil sé in áiteachaí eile chor ar bith. Má chuireann siad an liathróid ar chúla an daoradh féin, ní bhíonn tada dhá gcaillteamas leis. Ach sílim gur deise é mar atá sé againne

Bhí sé cuibhrithe ar an daoradh clis i gcaitheamh an lae, agus é ag cinniúint air corraí di. Chuile uair dhá ligeadh sé leis fhéin, bhíodh sé dóite ar áit na mbonn. Ba in é an deasú air. Níl aon ár go deo ach a ndearnadh de mhagadh faoi. Ní mór do dhuine acmhainn a bheith aige le deis féin

Tá boc thar cionn aige, ach mar sin féin, is corruair a theagas sé abhaile glanoscartha ón daoradh bualadh. Tá sé rófhaiteach, agus iad seo eile ró-imeartha

Choinnigh sé ansin ar an daoradh é gan gair aige corraí — choinnigh sé beophianta nó i dteannta, nó sáinnithe é (samhail as an gcluiche corr). Deirtear é corruair le duine a mbeadh faitíos air rud áirid a dhéanamh, mar go mbeadh fios aige chomh luath agus a dhéanfadh, go saibhseodh nó go sáinneodh an té údan eile é

Is fadó an lá a bheadh sé caite amach ag S. ach go bhfuil sé ar an daoradh aige. Tá a fhios aige chomh luath agus a chaithfeas, go bhfáiscfidh sé dlí air faoin airgead. Tá sé idir ord agus inneoin ceart. Tuilleadh ghéar choscartha den mhí-ádh aige

→ deamhan 1

Dheamhan an gearr liom é chor ar bith ach is daor liom é

→ deatach

Diabhal bréag nach bhfuil tú ag ligean deataí le gaoith, bail ó Dhia ort, agus chomh daor agus atá tobac

→ deilbh 1

Tá péire cléibh deilbhithe amach inniu aige, agus dar fia is fiú cuid mhaith iad agus chomh daor agus atá cléibh anois

→ deis

Diabhal mórán a d'fheicfeá iad ag bualadh deise sa ruta seo anois. Ní bhíodh Domhnach ná dálach fadó nach í a bhíodh uileag thíos ansin thíos ar an mbóthar, ach ní fhaca mé ann anois í le na cianta. 'Sé an áit a mbíodh an daoradh bualadh againn, ar an leic sin ó thuaidh de bhóthar, ar aghaidh gheata Mh.

TUILLEADH (6) ▼

Fan thusa ar an daoradh bualadh le deis a thabhairt dúinne

An dó ar chúl daoradh a chuir ó dheis muide trí huaire. Tá boc ag S. Mh. chomh cam le cois deiridh cait

Níl sé in ann deis a bhualadh achar ar bith. Ní raibh aon duine ar an daoradh reatha aon uair dhár bhuail sé í ó mhaidin. Tá muid cuibhrithe ar an daoradh clis ó mhaidin

Is gearr an t-achar atá sé in ann an ball a chur leis an deis chor ar bith. Fágann sé daoine ar an daoradh clis i gcónaí

Ag fanacht le deis atá siad le baint as. Chomh luath agus a gheobhas siad deis, déanfaidh siad ar an daoradh teacht abhaile

'Sé T. a chaith deis chuige an uair sin ar thug sé an boc dalba don bhall. Thug sé abhaile uileag muid an uair sin. 'Sé a bhí deas air. Nár chuir sé siar sa gcrígh dhriseachaí í. Dhá mbeadh an daoradh teacht abhaile thoir ag an D. Mh., ba bheag an stró orainn a bheith ann. Dheamhan stró muis

→ deoraí

Ná bíodh a fhios ag deoraí an bhéil bheo anois cá'il tú ag gabháil. Má bhíonn a fhios, déanfar scéala ort agus gabhfaidh sé daor ort. Fainic a gcainteofá air le B. Sh. Sin fear gan foscadh

→ dia 1

Chí Dia (Muire) gur daor a cheannaigh mé í dhá deasú aríst — briseadh mo chois agus d'fhulaing mé léithe dhá deasú

→ díbheirgeach

'Sé a rinne díbheirgeach ar an mbó é agus gob an chorráin a chur dhá bháthadh ina glota. Tá sí réidh sílim. Ní bhuachfaidh an fear ar leis í aon phínn go deo uirthi. Shílfeá nach ndéanfadh sé cleas mar sin, faoi nach ndearna an bhó foghail ar bith, ach a dhul thar claí isteach sa gcimín. Diabhal mé go ndéanfadh duine rud as taghd b'fhéidir dhá mbeadh ciseach déanta de chur — ach talamh bán. Is daor a bheadh sí air muis, murach go raibh sí istigh ar a chuid talúna féin. Ach ní bhfaigheadh an ceann eile (an té ar leis í) comhaireamh na sop. Bhí an bhó ar chuid an fhir eile agus mhionnódh sé siúd, ní dhá roinnt leis é, a dtáinig ariamh le é féin a shaoradh. Is air nach mbeadh an mhoill

→ dintiúirí

Dhá bhfaightí amach air é, ghabhfadh sé daor air. Níl aon bhaint ag dochtúr ar bith láimh a leagan ar dhuine mura bhfuil a chuid dintiúirí amuigh aige

→ díol 2

Agus chroch siad an fear sin! Ba in é an díol trócaire ba mhó acu uile go léir. Agus gan a fhios an ndearna sé ariamh é. Agus níl siad ag daoradh cuid mhaith eile, ainneoin gur furasta a aithinte gurb iad a dhéanas an choir. Fear Chiarraí sin cuirim i gcás …

TUILLEADH (1) ▼

Chaith sé bliain ag tóraíocht tí agus é ag cinnt air aon áit a fháil. Ba díon déirce leis faoi dheireadh thiar thall gur scaoil M. Ph. Mh. isteach é. Má tá sé daor féin, ní cás dó é teálta ar bith a bheith os a chionn agus a dheacracht agus atá sé teach a fháil gan lán laidhre

→ díoltas

Is daor é díoltas Dé — go sábhála Dia sinn! — nuair a theagas sé anuas ar dhuine

→ dlaoinín

Deir tú leis atá ag cur rópa dlaoiníní ar an gcoca. Is fadó ariamh an lá nach bhfaca mé duine ar bith sna bólaí seo dhá dhéanamh sin cheana, ach is daor an spóilín é rópa rua anois, chreidim. Ina aici sin, tá neart na bhfiógaí buailte air ansiúd

→ dlíodóir

Togha dlíodóir é, ach leanann sé duine an-daor. Ach is fiú é. Bíonn a shásamh ag duine ina dhiaidh sin

→ dochrach

Chuir sé ceangal na naoi ndaor go daortha agus go dochrach orthu (fc. daor)

TUILLEADH (1) ▼

Is daor dochrach an spóilín é (fc. daor)

→ dóigh 1

Mar dhóigh de nach raibh láimh ar bith agatsa ann. Is deas uait thú féin a shaoradh agus chuile dhuine eile a dhaoradh. Ba tú an ceann feadhain orthu uileag

→ dóigh 3

Tá an comlán s'againne ar fad ó dheis. Dódh T. shul má bhí sé ar an daoradh teacht abhaile

→ dóirt

Ní chónóidh an t-áibhirseoir seo thíos go ndóirteadh sé fuil. Ní hiad barúintí a leasa atá faoi le fada an lá. Dar fia muise, má bhíonn bás ná bascadh aon duine air, íocfaidh sé ann go daor dochrach. Ní hé an saol atá anois ann a bhí ariamh ann. Má ghníonn tú an choir ídeofar ort é

→ domhan

Bhí muca an-daor den domhan inniu, ach maidir le beithígh, ní raibh fear a bhfiafraithe ann

→ Dónall

Diúltaí muide dhó. Ní fhéadfainn a rá leisce na bréige, inniu ná an lá sin, ab é a rinne é, ainneoin go raibh sé leagtha air. Ach chuaigh sé go daor ormsa ar aon nós. 'Hé brí cé a ólfas é, 'sé Dónall a íocfas é,' mar adeir an fear fadó

→ drabhlás

Ara níl drabhlás ar bith sna feaigs sin le hais an tobac. Bhainfeadh fear trí lá as unsa tobac ach cáid a bhaineas siad as na feaigs: scór sa ló amantaí. Níl ann ach ceann acu a chur ina mbéal agus tá sé imithe ar an toirt. Is daor an spóilín iad mura bhfuil an té ann a bhfuil teacht isteach aige lena n-aghaidh

→ draoi

Bhí an draoi feola marbh ann an tseachtain seo caite, ach fuadaíodh ar an toirt í. Ainneoin chomh daor agus atá sí — agus níl spóilín ar bith is daoire ná í — tá daoine in ann a ceannacht ina dhiaidh sin. Tá an draoi airgid ag teacht isteach i gcuid de na tithe de bharr Shasana

→ drochóirí

Chaith sé an chaint sin ar na drochóirí dhó féin. Bhí an ceann eile (duine eile) ag faire air leis an bhfocal a fhostú, agus, mo léan géar, 'sé a d'fhostaigh. Deir siad é: "ar adharca a bheirtear ar na ba, ach ar theanga ar na daoine." Is daor a chuaigh na cupla focal cainte sin air

→ dronn

Céard a chuir an dronn ar an gceaintín sin? Níl millteanas ar bith ag dul ó chuid de na daoine. Agus chomh daor agus atá ceaintíní. Dheamhan clár a ghabhfas air sin go deo aríst. Tá sé réidh leis!

→ dubhscríb

Isteach liom ag déanamh aicearra má b'fhíor dhom féin, ach ba in é an t-aicearra a fhóbair a theacht daor orm. Bhí mé siúl liom de réir mo choise trasna na páirce agus gan fios na faillí agam, nuair a chonaic mé an tarbh. Chuir sé smut air féin agus thosaigh sé ag búiriúch. Thug mé féin do na boinn é, ach níor leis-sean ab fhaillí é: thug sé an dubhscríb in mo dhiaidh. Rinne mé féin ar mhaolbhearna ach chuaigh sé idir mé agus í …

→ duirling

Rugthas glanoscartha thoir ar dhuirling na habhann air agus an chamóig aige in éadan na mbradáin. Ní raibh aon cheann aige sílim, ach is cuma sin. Gabhfaidh sé daor air agus breith ar an gcamóig aige

→ rá

Tá le rá, más cóir géilleadh do na luaidreáin, gur daoire a bheas móin i mbliana ná bliain ar bith fós

→ téigh

Beannacht Dé dhuit! Cén t-achar a ghabhfadh do chupla puintín gágach ar luach tí. An bhfeiceann tú chomh daor agus atá chuile shórt. Ní dhéanfá aon teach anois níos lú ná trí chéad phunt, dhá mbeadh sé taobh leis

→ téigh ar

Chuaigh rud eicínt le cois deich bpunt orm le chuile chostas a chomhaireamh. Ba daor an buille é, ach diabhal mé go raibh a shásamh agam ina dhiaidh sin

TUILLEADH (4) ▼

Is daor a chuaigh an troid orm

Chuaigh an litir sin daor go leor air. Dar príosta ní fiú litir ar bith dhá chéad punt. Múinfidh sin é céard adéarfas sé aríst. Beirtear ar adharca ar na ba adeir siad, ach ar theanga ar na daoine

Chuaigh an craiceann daor go leor air: trí bliana i bpríosún. Fuaróidh sé tamall dhá uireasa anois muis

Má chaitheann tú an chloch sin, gabhfaidh sí daor ort

→ téigh le

Chuaigh sé ar chneámhaireacht ag ceapadh nach mbraithfí é, ach ní dheachaigh leis. Rugthas air ina dhiaidh sin agus chuaigh sé daor air

→ téigh thar

Ní raibh aige a dhul thairis sin, ach dúirt sé a raibh ina bholg nuair a bhuail an spadhar é. Sílim go ngabhfaidh a chuid cainte daor air, go ngabhfaidh sin