doineann
—ainm-fhocal, buineann
—geineamhnach uathaidh = doininne.
—an fhuirm thabharthaidh — doininn — is minice i gcaint
—
droch-uair; gairbhthean; uair mhór; uair dheannachtach; báisteach agus fearadh gráin; gála agus báisteach. (fc. sluagh — sluagh le doininn).
+–
Tá an-doineann ann le seachtain.
Tá sé ag déanamh an-doininn le scáthamh
TUILLEADH (7) ▼
Tá tú réidh le dhul ann ar an doininn seo. Caith as do cheann é
'Sí an doininn seo a fhágfas arbhar réidh. Ná bac anois leis. Tá tú as aon-cheo a bhalú air
Is millteach an aimsir í míle buidheachas le Dia, le doininn agus gairbhthean. 'Chuile lá ag baint earr agus barr dhá chéile
Má's soininn nó doininn é ambáireach, gabhfaidh an ghlaicín féir sin isteach. Diabhal baoghal ormsa a bheith dhá bhuachailleacht amuigh ins an móinfhéar sin níos fuide. Aon-chás amháin é ar aon-chor. Níl aon-athrú in dán do'n uair
Ní féidir buille maitheasa a dhéanamh ag doininn agus ag fuacht.
Sháruigh sé doininn an gheimhridh, tá sé cho dona sin
Ní amach annseo ar an doininn agus ar an dubhluachair atá agad a bheith dhá dhéanamh. Is fhearr duit go fada é a dhéanamh anois 'fhad agus atá sé ag tabhairt anna uaidh go breagh
+–
Le gaoith agus le doininn uainn féin agus ón ar muintir thú = sin é adéarfá nuair a d'fheicfeá fiach dubh, nó dhá gcloisteá ag screadach é
Ná raibh an séan ort! Le gaoith agus le doininn uainn féin agus ón ar muintir thú gan dochar gan díobháil duinne
TUILLEADH (2) ▼
An bhfeiceann tú an fiach dubh? Le gaoith agus le doininn uainn féin agus ón ar muintir thú, agus ná raibh aon-cheo dhár gcuid sinne in do bhéal
Bhí cupla fiach dubh annsin thuas inniu agus iad ag screadach cho h-árd agus a bhí in a gceann le gaoith agus. Le doininn uainne iad, ar chaoi ar bith. Ní eallach maith iad sin ag taithiú in acar linn. Is olc rud a bheith ar a leabhar ag an bhfiach dubh.
Féach freisin
doineann in iontrálacha eile (6)
Is furast' aithinte ar a' teine anocht gur tuille doininne atá air. Bhí an camán luaithe thríd a' lasair.
Is diabhluidhe cuisneach é, a's é 'bheith indon seasamh mar seo ar aghaidh na rithteachta a's na doininne. Ach dhá chuisnighe é, má fhaghann a' scéird siúd seachtmhain eile air, giorrócha sí leis.
→
aire
Ba chóra dhó aire a thabhairt dhó fhéin, agus fanacht istigh, fharrus a bheith amuigh ar a' gcriathrach sin, ar aghaidh na doininne agus na rithteachta.
→
foscadh
Is fhearr a bheith ar thaobh an fhascadh ná ar aghaidh na doininne ar chaoi ar bith. Déanadh duine cho díreach agus is féidir leis, agus ní baol dó an lá deireadh = fear a bhí ag caint ar na Críocha Déannacha; bíodh anam duine glan
→
isteach
'Steachaighidh (séimhiú amannta ar an g agus amannta nach mbíonn. Go h-iondamhail bíonn séimhiú i gCois-Fhairrge agus a mhalrait sin in Iarthair Chonamara) líb (líb — Cois Fhairrge — lib = Iarthair Chonamara, ach nach leantar an nós ro-dhlúth. Ní bhíonn an b séimhighthe in aon-áit) agus ná deallruighidh sibh fhéin annsin imbéal na doininne (imbéal na báistighe, na gaoithe etc.) = tagaidh isteach sa teach (sa scioból, sa teálta) agus ná cailligidh sibh fhéin leis an bhfuacht annsin ar cheart-aghaidh na gaoithe.
→
dólámh
Ní bheidh aon-cheo de bharr na móna mara bhféadaidh duine caitheamh léithe dólámh. Fadó, ní bheadh call duit a dhéanamh ach a baint agus thriomóchadh sí uaithe féin, ach tá a fhios ag mo chroidhe go dtigeann an oiread doininne anois 'sa samhradh agus nach mór giollacht mhaith féin a thabhairt di, nó ní thriomóchaidh sí