dath (50+)
+
→
faitíos
Diabhal plé a bheas agamsa le scadáin le mo ló aríst. Féacha an bhail a chuir siad cheana orm … Beannacht Dé dhuit a dhuine sin. Chuir siad go doras an bháis mé. Scadáin lofa a d'ith mé. Agus níor ghlac mé éiseal ná a dhath leo agus mé dhá n-ithe. Ach ní íosfaidh mé aríst díobh le cúnamh Dé. An té a bhuailtear sa gceann bíonn faitíos air
TUILLEADH (1) ▼
Má thugann tú an tabhairt ort fhéin, agus an snáth feamainne a éirí leat, scoilt go maith í faitíos na heirimisce. Tá fir istigh ar an mbaile seo agus ghabhfaidís síos in do dhiaidh ann, agus dheamhan a dhath carghais a bheadh orthu a tógáil ort. Shéanfaidís go raibh sí scoilte chor ar bith
+
Ní fear an-láidir mar sin é T. Dheamhan a fhios agam an bhfuil earasbarr (nirt) ar bith aige ar J. anseo thiar. Chuirfinn mo rogha geall dhá n-ionsaíodh sé J. nach mbeadh a dhath le reic aige
TUILLEADH (1) ▼
Cén mhaith breáichte mura bhfuil rud eicínt ina haice? Dheamhan a dhath! Ní farasbarr breáichte a chuireas barr ar an bpota. Bíodh sí go breá nó ná bíodh, ach má tá sí ina gnaitheach maith agus an téagar a bheith sa sparán aici, déanfaidh sí cúis
→
feiste
Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine
Cén aois an stuimpín sin? Sé bliana? 'Sí atá friochanta a mh'anam. Níl a dhath coimhthís uirthi a theacht isteach anseo. Dheamhan é muis
→
fág
Ní raibh a dhath air sin nuair a leag mé ansin é inné. Ach cár fhága tú ábhailleacht ghasúir ar ndóigh? Tá an clampar orthu. Ní mian leo gan a dhul ag spochadh le chuile shórt
→
féar
Diabhal a dhath síos in íochtar an chlochair ach féar gliomach. Tá sé sin go fairsing ann. Ní bhfaightheá boirdín asail d'fheamainn dubh ar an roinn ar fad
→
cailm
D'ól sé sé ghailleog as cosa i dtaca agus dheamhan a dhath cailm a chuir siad air — d'ól sé sé ghloine poitín go dlúth i ndiaidh a chéile agus níor chuir siad lá mairge air ina dhiaidh sin.
→
ceal 1
Cheal cleachtadh atá dhá dhéanamh sin dhuit. Dheamhan a dhath stró a bheas ort ach a mbeidh tú déanta ar an obair — ach a dtaga tú i gcleachtadh na hoibre, ní bheidh mairg ar bith ort.
Fuadaíodh amach sa teiscinn choimhthíoch é, 'siar ó Árainn, agus níor frítheadh a dhubh ná a dhath ná a thuairisc ó shin.
I nDomhnach, tá siad dhá hardú leob anois i ngan fhios ais i gcomhfhios. Maidir le go bhfuil suim acub duine dhá bhfeiceáil, dheamhan a dhath, ach an oiread is dá mba leob fhéin í. Múinfidh sin mise aríst gan mo chuid móna a chur amach ann.
→
corradh
Nach diabhaltaí an aois atá sé a fháil! Tá sé corradh ar dheich mbliana is cheithre fichid anois, agus dheamhan a dhath mairg fós air, cé is moite dhá amharc.
Bhí an toirneach chéatach ann, agus bhainfeá deilgne amach le chaon scail. Agus má ba ea fhéin, dheamhan a dhath stánadh a rinne mo dhuine. Shílfeá gurb é an chaoi a raibh an toirneach ag borradh leis.
+
→
céileog
Is beag capall ar bith a d'fheicfeá ar a dath. Sórt céileog í.
TUILLEADH (1) ▼
B'fhurasta a aithinte iad — péire céileogaí a bhí iontub. Dá gcastaí leat iad, ní fhéadfá gan suntas a thabhairt dóibh ar a ndath.
A dhiabhail álainn, má bhíonn tú i bhfad ar an sníomh sin leis an gcathaoir is gearr gur ina círéabachaí a bheas sí agat. Ach dheamhan an miste leat. Ní chuirfidh sé a dhath mairge ort.
→
abhaile
Níor airigh mé an bicycle imithe go dtáinig mé amach, agus dheamhan a dhath a d'fhéadfainn a dhéanamh ach é shiúl. Dar príosta, sin é an 'marcaíocht go Gaillimh agus cead siúl abhaile'.
→
baile
Ní bhfuair mé dubh ná dath ná tuairisc mo chaoirín amuigh ná i mbaile, ariamh ó shin. Cneámhaire eicínt a d'ardaigh leis í agus a d'ith í. Deile!
+
→
bannaí 1
Dheamhan a dhath a rinneadh air ach é a chur faoi bhannaí (bannaí a chur air)
TUILLEADH (1) ▼
Is díth céillí an mhaise dhuit é má ghlac tú bannaí béil ar scéal den tsórt sin. Níl a dhath maitheasa ann gan scríbhinn a bheith tarraingthe air
+
→
bealach
Ní fhéadfar a dhath a dhéanamh ar na gasúir mura dté siad 'na scoile féin — in áit nach bhfuil bóthar ná bealach faoina gcois — ach an criathrach báite.
TUILLEADH (3) ▼
Níl a dhath maitheasa dhuit a bheith ag saibhseáil mar sin leis. Scaoil bealach leis.
Ní chuirfeadh sé é féin as a bhealach a dhath leis an tine a thógáil de do chois.
Má bhí tú as bealach thú fhéin, céard a fhéadfas tú a dhéanamh air. Níl a dhath maitheasa dhuit ag dhul chun dlí leis.
Tá sé ina chaidhfte i gcónaí ar an teallach againn, agus ní bheadh a dhath bealaíochta, ná beadaíochta ann i ngan fhios dó!
→
béalóg
Níl sí ach ag cnádadh léithe. Dheamhan a dhath lasair ag teacht uirthi ach a bhfuil sa mbéalóig seo — tine a bheadh ag dó léithe go righin, ar bheagán teasa ná lasrach.
→
críoch
Dhá ba aon duine eile a chuirfeadh bean ó chrích mar sin, d'imeodh sé i ndiaidh a chinn roimhe agus dheamhan a chos a thaobhódh an baile go deo aríst. Ach dheamhan a dhath náire ar siúd.
+
→
beo 1
Mura lige tú de do chuid gáirsiúlachta ní fhágfaidh mé a dhath dhíot beo (ní fhágfaidh mé aon cheo beo dhíot srl.).
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan a dhath mairge uirthi. 'Sí atá beo beithíoch fós.
→
binse
Dheamhan a n-aireofá a dhath an tsleádóireacht dhá mbeadh binse tirim agat. Ach is sraimlí an saothar a bheith coraíocht le binse fliuch
+
→
bocht 1
Bhí dath gach bó ar sliabh acub tamall, ach ní mórán le beo bocht iad anois.
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan a dhath ariamh a d'éirigh dhom ach gur sheas mé ar chloich ghéir agus rinne sí sileadh. Ach i nDomhnach, is bocht an chois anois í.
Dheamhan a dhath éirime istigh i gcloigeann an bhodhránaigh sin, agus mura bhfuil fhéin, ba dual dó a bheith amhlaidh.
Dhá mbeifeá ar an mbollaireacht sin anois go dtitfeadh an teanga asat, is aon mhaith amháin duit é. Dheamhan a dhath tortha a gheobhas tú!
→
breoigh
Tá riascannaí dubha istigh i lár an choca, muran rófhliuch a bhí an féar nuair a rinneadh é agus ghur bhreoigh sé. Ach pé acu sin é, dheamhan a dhath loicht ag na beithígh air.
→
aiféala
Níl a dhath (pioc srl.) aiféala orm go ndeachaigh mé go Meiriceá. Is mó go mór an t-aiféala a bheadh orm dhá bhfanainn as.
→
buail ar
Théis ar buaileadh de bháistigh air ó rinneadh é (caisleán), dheamhan a dhath fhéin den mhoirtéal ar bogadh fós ann. Is diabhaltaí an bua a bhí ag na saoir fadó ag déanamh moirtéil.
Dheamhan a dhath ariamh a rinne sé ach snaidhm den bhuailteán a thabhairt aniar ó mhaol na gualann dhó, agus é a shíneadh mín marbh san easair.
→
bualadh
D'fhan mé ann go raibh an charraig ionann is folcaithe ach ba aon mhaith amháin dom é, ní raibh a dhath bualadh ar an iasc.
→
buanadas
Drochghual é sin. Níl a dhath buanadais ann. Is maith an dícheall do dhuine é a choinneáil caite ar an tine
→
buil
Ní buil le Tom a dhath a dhéanamh Dia Domhnaigh, agus dheamhan mé nach bhfuil sin le tógáil air, ná ar dhuine ar bith eile a bhfuil a dhá cheann sa talamh ar feadh na seachtaine.
→
buinne 1
Níl a dhath maitheasa dhuit tairní a chur inti. Éireoidh sí aríst. Níor mór stuáil nó buinne a chur isteach faoin tosach lena choinneáil fáiscthe síos.
→
búistiún
Dheamhan a dhath ariamh a d'éirigh dhó ach gur sheas sé ar chlochín ghéir ansin amuigh agus d'at a chois go raibh sí ina búistiún.
+
→
ainm
Ní bheadh a dhath scrupaill aige siúd sagart an pharóiste a bhaint as a ainm.
TUILLEADH (1) ▼
In ainm is a bheith ag fáil bháis atá sé ó tháinig cuimhne dhom, agus ní fheiceann muid a dhath clóice fós air.
→
ainneoin
Bhí pian ghártha orm, agus ainneoin sin (.i. thar éis sin), ní dhearna mé a dhath éagaoineadh.
+
→
aird 2
Dheamhan a dhath airde a thug mise air.
TUILLEADH (2) ▼
Níor thug mé a dhath airde ariamh (aird ar bith) ar a chuid gaotaireachta, ach an oiread agus dá gcoinníodh sé a bhéal ar a chéile.
Ní bhfaighidh tú a dhath airde uaidh siúd.