Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

dath (100+)

 
Beidh daidhce air nó go bhfaighe sé daite é; agus gheobhaidh as a dheireadh. B'fhearr dhuit ag gabháil de chlocha ar do cheirteacha ná a bheith i gcleithiúnas a dhul ag baint aon cheart dó. Is fada atá sé ag rith leis, ach nuair a gheobhas sé é, gheobhaidh sé in éineacht é, agus is fada dhá thuaradh dó féin é
 
Dar príosta tá sé ag sioc go daingean agus cupla iomaire mheaingeals ansiúd thíos agam gan clúdú ná a dhath. Is dathúil an chaoi a bheas orthu ar maidin
 
dall 1
Tá sé ag fáil pinsean na ndall, agus dheamhan a dhath ar a amharc ach an oiread liomsa
 
Níl a dhath maitheasa dhuit a bheith in éadan an chloig sin. Dhamnófá thú féin leis, agus ba aon mhaith amháin duit é. Tá a chuid deasú ar iarraidh sílim. Bain an tsreang den sparán agus faigh ceann nua. Caithfidh tú é a fháil ar a shon sin
 
danra
Ní fhaca mé aon uaigh ariamh ba danra le déanamh ná uaigh N., go ndéana Dia maith air! Chuaigh muid siar ann ag an deich a chlog ar maidin agus ní raibh muid amach as an reilig go raibh an dubh ar an oíche. Bhí sí an-deacair in uachtar, agus nuair a theann muid síos, bhí leac ann — maistín de leic. Shíl mé go gcinnfeadh sí orainn a cur aníos dubh ná dath
 
das
Shílfeá go bhfuil ruachan beag ar na dasachaí anseo amuigh, ach is beag é: dath na gainne anseo agus ansiúd
 
Is deacrach an scéal é, gan cearc ná eireoig ag gabháil liom nach bhfuil ardaithe leis ag an rálach de shionnach sin, agus gan a dhath sásaimh le fáil agam
 
Dhá ndealaíodh an slaghdán seo léithe, b'fhéidir go dtabharfadh sí battle eile, ach tá aois mhór aici. Mar sin fhéin, dheamhan a dhath mairge a bhí uirthi nó gur bhuail an ruaig sin í
+
déan 1
Dhá ndéanainn a dhath fhéin óil an oíche sin, ní shaorfadh rud ar bith mé. Is orm a leagfaí é go siúráilte. 'Sé Dia féin a bhí in m'fhabhar
TUILLEADH (1) ▼
Níl a dhath coimhthís ná meargántachta inti, ach nach bhfuil a béal déanta fós, ach shílfeá go mbeadh sé in am sin aige feasta más leis a bheith déanta go brách
 
dearg 1
Ní mé an dubh nó dearg dom an babhta seo. Dearg a mh'anam! Ní bhfuair mé dath an mháimh le uair an chloig
+
Shílfeá go bhfuil an cat seo ina dheargán. Corrchat a d'fheicfeá ar a dhath sin anois chor ar bith. Dhá gcuirteá isteach ag an show é sin gheofá duais air. Ach níl aon ordú agat air. Breá nach gcaithfeá go maith le do chat mar a dhéanfadh fear!
TUILLEADH (1) ▼
Tá taobh amuigh an tí ina dheargán ar fad. Ach cén diabhal a bhí ag cur cathaithe air an dath siúd a chur air. Ní fhaca mé rud ar bith ariamh is scanraithe ná é anois
+
Chuaigh mé ar mo ghlúine ag ceann an desk, agus théis go raibh fuílleach áite ann, dheamhan duine dhá raibh istigh ann a dheasódh isteach a dhath. Ní raibh an oiread sin de shoilíos iontu
TUILLEADH (1) ▼
Nuair a dheasaigh mé na pluideannaí go maith thart timpeall orm sa leaba, dheamhan a dhath fuaicht a d'airigh mé níos mó
 
Titeann déidín le gortú freisin. An bhfeiceann tú mac Th. G. ansin thiar ar bhuail capall de chic é isteach ar an ngiall. Níor chorraigh sé an giall go ceann fada. Bhí sé tugtha suas don bhás agus gan súil ar bith lena theacht. Chaith dochtúirí seachtain dhá láimhseáil; dar diagaí, shrian sé as faoi dheireadh. Sílim nach dteagann sé roimhe ná a dhath
 
Tá trua agat do Bh. Ná bíodh muis ná a dhath. Ní bheidh B. ar deireadh deirimse leat, má bhíonn fód ar bith ag aon duine eile sa tír
 
Ní chuirfidh an dath sin aon deirgeadas sa ngeansaí sin duit. Dath buí a thabharfas sé sin air
+
deis
Thug an deartháir deis iascaigh as Baile Átha Cliath chuige: gliondaí, cairteannaí agus eile, ach níl a dhath ag gabháil leis anois
TUILLEADH (3) ▼
Tá an saol ag féithiú leis ach ní mór linn dó. Má tá sé ag titim i ndeis, shaothraigh sé go crua é. Dheamhan a dhath a d'éirigh leis sin go bog ó rugadh é, ná cuid dhá dhath
Is gránna í a dheis: ag imeacht ag éisteacht i ndoirse dúnta le faitíos a dtiocfadh scéal ar bith uaidh. Dhá mbeirtí air, séard a bhí le déanamh leis, a bheith dhá lascadh go dtugtaí dath dubh air. Rómhaith a bheadh sé aige
Nach dona an deis a chuir an bromaire sin thoir ar a shaol. Féacha anois é, agus gan a dhubh ná a dhath aige ach ag rómhar sa bpóicín siúd ó thuaidh den teach. Scread chasta air nach n-imeodh go Sasana nó in áit eicínt agus gan a bheith ag loiceadóireacht ansiúd, ag cur goirín ar chroí an athar chuile uair dhá mbreathnaíonn sé air agus ar chaill sé leis
 
Is bean deisithe ceart inniu í faoina hata dearg agus cleitiúchaí ann, agus bróga ar dhath na láibe atá thuas ansiúd thuas sa bportach agam
 
Tá sé thar a bheith deisiúil a mhic ó. Nach bhfuil dath gach bó ar cnoc aige. Tá agus airgead tirim. Agus ní chaithfeadh sé sciúrtóig ina dhiaidh sin le teann crás croí, dá mbeadh sé in éindí leat as seo go Breatain
 
deoch 1
Gheobhaidh tú deoch suain ansiúd, agus sínfear ar an mbord tú, agus ní aireoidh tú a dhath go ndúisí tú agus leath do phutógaí ag imeacht ina mbéal ag cait na Gaillimhe!
 
deois
An bhfeiceann tú an deois atá ar an mbithiúnach. Ní bheidh a dhath ariamh dhár dúradh anois nach mbeidh craobhscaoilte gan mórán achair. Ní cóir tada a rá os a choinne sin ar chaoi ar bith
 
Creid mé anois nó na creid, bhuailfinn síos anois agus shuífinn thíos ar Bh. na T. ó oíche go maidin agus gan deoraí an bhéil bheo níos gaire dhom ná seo, agus ní bheadh aon scáth orm. Ní bheadh — a dhubh ná a dhath. Cé mar gheall air. Nach bhfuil Dia thíos ansin chomh maith agus atá sé anseo. Nó an síleann tusa nach bhfuil
+
dia 1
Céard a rinne mé ar mo Dhia chor ar bith nach bhfuil mé ag fáil dath an mháimh — duine ag imirt chártaí
TUILLEADH (1) ▼
Ní iarrfadh sé choíchin ach ag rámhóireacht thart mar sin go bhfeiceadh sé céard a bheas chuile dhuine eile a dhéanamh, agus gan é ag déanamh a dhath ariamh dhó fhéin. Is iomaí duine ag Dia adeir siad, agus ní móide gur fearr beirthe é. Dhá mbeadh chuile dhuine ina Mh. T. Ch. ba chaillte an saol a bheadh ann freisin
 
diabhal 1
Diabhal a dhath féin (blas, ceo, pioc, faocha, srl.) dhá barr acu
+
diaidh
Fuair sé an leabhar sin tá trí seachtainí ó shin, agus níl a dhath di i ndiaidh a chéile anois aige. Sin é an diabhlánach agat. Nach beag an tsuim atá aige cá bhfaighfear airgead
TUILLEADH (2) ▼
Cé a bheadh in mo dhiaidh aniar ag dul isteach ag an aifreann inniu ach é. Chuaigh sé ar a ghlúine le m'ais, agus go maithe Dia dhom é, níor dhúirt mé a dhath de m'urnaí ach ag cogarnaíl leis ar feadh an aifrinn. Tá sé mallaithe, agus níl aon duine dhá mbíonn ina aice nach mbíonn mallaithe chomh maith leis féin
Cuir isteach í i ndiaidh a crainn. Féadfaidh tú lann na speile a fhágáil taobh amuigh, agus greim a choinneáil uirthi, agus ní bheidh a dhath clóice uirthi
 
Is doiligh díbeartha an t-aistir é ag aon Chríostaí beo inniu. Ach dheamhan a dhath drogaill aige siúd roimhe. Tá an chleachtadh mhór aige air. Chonaic mise é sin ag imeacht oícheantaí as seo le dhul abhaile, agus dheamhan a dtiocfá chomh fada le ceann an sconsa sin dá mbeadh do chailleadh go deo leis. Ní bheadh aon mhaith é a bhacadh ina dhiaidh sin. Bhuailfeadh sé a dhá sheirín taobh thíos dhá dhá ghlúin, agus dá mba í an oíche í ar ith Ceile na bradáin, ghreadfadh leis abhaile
 
Rinne sé díchúis dom. Leag sé a raibh de chlaíochaí ar na barra garbha agam agus gan a dhath údair aige leis, ach lá anseo ar iarr sé an carr orm le aistir móna a thabhairt abhaile. Ní raibh aon ghair agam a thabhairt dó an lá céanna thar laethantaí an domhain, arae bhí mé féin ag feamnú an lá céanna. Dúirt mé leis mura raibh aon dlús mór leis, é a fhágáil go dtí an lá dár gcionn, agus go bhféadfadh an carr a bheith aige ar feadh an lae. Ach d'imigh sé uaim mar a bhuailfeá ar an gcluais é. Ón lá sin go dtí an lá atá inniu ann, tá smut air liom
 
Níl dídean ná a dhath ag an duine bocht anois ach lorg cois na bó ar an gcnangaire. Is deacair dhó aon chaoi a bheith air agus an bhail a chuaigh air
+
díle 1
Nuair a bhí an Díle ag dul thar an Domhan adeir siad, chaith sé dhá fichead lá ag báisteach gan aiteall ar bith, agus bhí dhá fichead galún i chuile bhraon di. Ní raibh a dhath féin den domhan leis — oiread agus méid leithphínne féin
TUILLEADH (2) ▼
Ara cén donacht sin ort! Tá an diabhal sin meath-thinn mar sin ón Díle, agus is beag an chlóic air ina dhiaidh sin. Dheamhan a dhath. Ag dul chun aois na hóige atá sé, sea sin.
Is cumasach an dream iad na tincéaraí féin. Chaith siad an oíche aréir amuigh faoin díle áibhéil sin, agus diabhal a dhath mairg a bhí orthu ag dul soir an bóthar ar maidin agus iad ag gabháil fhoinn
 
Théis gur timpeall air atá tabhairt amach na mbáid, ní fhaca mé aon fhear ariamh is dímheabhraí ar bháid ná é. Níl a fhios aige a dhath ina dtimpeall
 
Ní dhéanann sé a dhath ariamh anois ach ag giotamáil timpeall an tí agus ag giogáil na bhfálta siúd aige le deimheas. Níl a fhios agam an bhfuil an duine bocht in araíocht mórán thairis a dhéanamh. Tá a chuid maitheasa ar iarraidh sílim
+
Nuair a théas bocht go nocht téann sé go gabháil éadan. Is seanfhocal é. Ó d'éirigh duine den díogha sin as an lathach, éireoidh siad i mullach na tíre. Sin é an chaoi a mbíonn a leithidí sin i gcónaí. 'Sé an té nár chleacht tada ariamh is mó a mbíonn galamaisíocht aige má éiríonn sé a dhath ar bith sa saol
TUILLEADH (1) ▼
An poitín a bhí ag J. Sh. chuile lá ariamh, níor den díogha é. Is beag is ionann é féin agus cuid Mh. Th. Gheofá blas an phota ar chuid Mh., ach dheamhan a dhath a dhéanfadh fuisce J. ort dá n-ólthá iarraidh dhe, théis chomh bríomhar agus a bhíos sé. Sin é a thabharfadh le fios duitse go mba togha earra é
+
díol 2
Is díol déirce baintreachaí agus dílleachtaí, ach ní feasach dom gur ceart a dhul ag caitheamh airgid ag daill agus gan aon cheo daille orthu ach an oiread liomsa nach bhfuil a dhath ariamh ar m'amharc míle buíochas le Dia. Tá sé anseo thoir agus é in ainm is gan spré a bheith aige agus séard a bhí sé a dhéanamh romham an oíche cheana, ag cur snátha agus snáthaid: snáthaid bheag nár léir dom an cró inti, mura bhfaighinn ó ló í …
TUILLEADH (1) ▼
Is drochbhodach é an sagart sin. Ní tada eile é. Téann sé i ngeallta críochnaithe le cruóig ola. Chuaigh mé siar aige an oíche a bhfuair B. — go ndéana Dia trócaire uirthi — bás. Bhí sé an-óg san oíche. Ba ar a chruachúis dó a bheith an naoi a chlog. Níl aon díol in Éirinn nár thug sé orm faoi nár tháinig mé níos túisce. 'Ní raibh aon ghair agam air,' adeirimse. 'A dhath féin ní raibh uirthi tráthnóna. Tinneas tobann é.' Ach níor chlaon sé ina dhiaidh sin
 
Murach a dhaoireacht agus atá chuile rud, b'fhurasta do dhaoine a bheith ina ndíolaithe maithe, ach tá chuile shórt anois ar a dhaoirse ach an rud a bheas tú a dhíol. Níl a dhubh ná a dhath air sin
 
Bhí ábhar gúna breá agam agus thug mé suas aici sin thuas é go ndéanadh sí dhom é. Dhá bhfeictheá an bhail a chur sí air! Chuaigh sí dhá ghearradh agus bhí sí leis ariamh ariamh nó nach raibh mo dhóthain éadaigh agam faoi dheireadh thiar chor ar bith leis an diomalú (diomala, diomailt) a rinne sí air. Ba mhór an carghas éadach breá a chur amú léithe. Ach mise a bhí síos leis. Ná leagadh sí aon tsnáthaid ar aon tsnáth éadaigh go deo, mar níl a fhios aici a dhath faoi ach an oiread liomsa
 
Beidh diomdha na bruíne ort má théann tú sa gceann sin leis. Diabhal bréag nach mbeidh. Is oilce iad seo eile ná na heasógaí má bhaineann tú astu é. Meas tú an mbeadh suim acu sin iarraidh mharfach a thabhairt duit. Dheamhan a dhath!
 
Diabhal a dhath ar an spreallaire sin ach neart díomhaointeas agus leisce. Ba dual athar dó
 
Bhainfeá carraigín ar dhíthrá chuile rabharta ansin thíos, ach diabhal dosán ann anois. Crinneadh na clocha le cupla bliain. Níl a dhath orthu amach ón gcré anois
 
diúg
An bhfaca tú aon duine ariamh atá in ann píopa a dhiúgadh mar é. Coinníonn sé ina bhéal é, ag baint pluimíní as, nó nach mbeidh gráinne ar a thóin. Shín mé píopa anseo aige oíche, agus níor fhága sé a dhuth ná a dhath ann. Cén bhrí ach go raibh sé lán go drad. Níor thóg sé as a bhéal go ham suipéir é. Beirim féin ar an bpíopa agus tosaím ag breathnú siar ann, agus ag breathnú siar ann, féint a mbraithfeadh sé go raibh milleán agam air, ach ar ndóigh mo léan fuair tú amach é!
+
Fuair muid an-tsail, agus gan a dhath uirthi cé is moite de chupla diúirín ina héadan, ach níorbh fhiú biorán iad
TUILLEADH (1) ▼
Níl a dhath ar an gclár sin. Faigh do scian bheag agus scríob dhe na giúirneachaí sin, agus feicfidh tú féin air go bhfónfaidh sé
 
dlaoi
Sraoill cheart í sin. Má théann tú isteach chuici lá ar bith — Domhnach is dálach is aon chás amháin é — ní bhíonn a dhath cíoradh ar a gruaig aici, ach í ina dlaoitheachaí móra gránna anuas ina súile. Tointe fada na hóinsí, adeir siad
 
An bhfuil a fhios agat cén chaoi ar chaith mé an lá: ag dul ag dlaoithiú sailí le aghaidh ciseáin. Tá rud beag seifte aici féin, agus dheamhan a dhath de chiseán aici a d'iompródh Gaillimh aon tSatharn beo é. Deir siad go bhfuil ciseáin dhá ndíol i nGaillimh, ach mo chreach mhaidne, ní saill gan fiacha iad sin
 
dlúth 1
"Ina uige — ina throisleáin — a bhíos an snáth théis an crann deilbh a fhágáil. Ina cheirtlíní a bhíos an t-inneach. Chuirfeadh an fíodóir an uige sa seol agus thosódh sé ag caitheamh an innigh air, nó go mbeadh na ceirtlíní ídithe. Mura mbeadh a dhóthain innigh ag an bhfíodóir, bheadh easnamh (/æsɴə/) ort, agus chaithfeá tuilleadh a fháil, hé brí cá bhfaightheá é. É a thógáil ó bhean eicínt … Inneach bán a chaitheamh ar dhlúth dubh, sin é an ceann easna. Dhá mbeadh dlúth agus inneach bán ann, sin é an flainín bán — ábhar drárannaí agus báiníní agus pluideannaí. Bíonn an t-inneach agus an dlúth dubh le dhá ghlas chaorach. Nó d'fhéadfá olann daite a chur ar bhán, le aghaidh treabhsair agus bheist. Daitear an dlúth agus an t-inneach le aghaidh seaicéid nó chasógaí. Chuiridís láib ar an dath leis an mbréidín dhubh a bhíos sna seaicéid thíre a dhathú. Dhá ndaiteá inneach le scraith chloch, agus oiread na fríde glas chaorach a chaitheamh thríd an dlúth, dhéanfadh sé éadach breá. Rinne mo mháthair culaith dhó dhom anseo uair. Bhainfeadh sé an solas as do shúile. Ní raibh aon bhean óg sa tír nach in mo dhiaidh a bhí nó go raibh sí caite! Ach caitheadh in aer an obair sin. Níl triúr ban istigh in do thír inniu atá in ann olann a dhathú. Níl a fhios acu céard a bhaineas dó" (Sliocht as cuntas faoi éadach ó Mháirtín Ó Cadhain, Cnocán Glas, Spidéal)
 
1
Sin é an faisean atá acu uileag anois; iad a bheith faoi dhó gréine ó bhonn go baithis. Deir siad gur cúnamh mór don tsláinte é. Titeann an seanchraiceann díobh, agus ansin cuimlíonn siad ola dhóibh féin a thugas dath buí orthu. An t-athchraiceann a theagas orthu ina dhiaidh, tá an-teacht aniar ann ar fhuacht an gheimhridh. Dheamhan a fhios agam beirthe é, ach de réir mar a chloisim ag caint an dream seo eile
+
dochar
Níl a dhath dochair (níl dochar ar bith, níl lá dochair, níl blas dochair srl.) i bpeaca sologhtha. Peaca fánach é. Nuair nach sceadfadh duine é féin an-mhór
TUILLEADH (2) ▼
Tá bua eicínt aige. Níl baol ar bith nach bhfuil. Níor fhiafraigh sé a dhath dhíom ach an oiread is atá tusa a fhiafraí dhíomsa, ach siúl anall go dtí mé. 'Anseo atá an dochar,' adeir sé go leathfhánach, agus rug sé ar na féitheacha faoin nglúin, agus bhain sé fáscadh astu. Chuir sé pian bheag orm, ach ba bheag an bhrí í le hais an phian ghártha a bhíodh orm roimhe sin. 'Téirigh abhaile,' adeir sé. 'Tá sí deasaithe. Ná corraigh í go ceann trí seachtainí go snadhma sí ceart. Féadfaidh tú a bheith ag déanamh teanntáis uirthi ansin i leaba a chéile.' Sin é an fear a bhfuil an scil i gcnámha aige!
Is danra an lot é sin anois nach féidir an dochar a thabhairt as. Má chinneann seo anois ort, caithfidh tú teanga an tsionnaigh a chur léithe. Sin í an cailín a thabharfas an dochar amach. Ní fhágfaidh sí a dhath ann ar feadh lá amháin
 
Dhá dtugtá dochtúirí na cruinne aige, ní dhéanfaidís a dhath maitheasa dhó má bhí an t-imeacht air
 
Dodaíl an óil a bhí air. Ní chuimhneoidh sé ar a dhath dhó (de) sin amárach. Bíonn a dhonacht fhéin san ól, agus ní mar a chéile a théas sé do chuile dhuine
 
Ba in é féin a dhul ag brú ar an doicheall, a dhul isteach go dtí iad sin. Tá mé ag ceapadh nár fhéad aon fhear ariamh a rá go bhfuair sé cupán tae ann. Dhá gcastaí ann thú faoi chéad agus iad ag ithe, ní thairgfeadh siad a dhath dhuit. Ba iad an dream ba ghortaí iad a shiúil ariamh talamh ná féar. Bhí a shliocht orthu: d'fhága siad cistí airgid ina ndiaidh
 
Tá sé an-dóighiúil go deo as an bpáipéar nuaíochta. 'Sé an páipéar béal na fírinne. Ní bhíonn tada sna páipéir ach rud a bhíos ceart. Agus nach mbíonn i leath na bpáipéir sin ach deargbhréaga. Ach ní ghéillfeadh sé a dhath dhuit
 
Tá an doirnín briste. Ní fhéadfainn a dhath a dhéanamh léithe go gcuirtear doirnín nua inti
 
doras
Bhí dath gach bó ar sliabh aige, agus níl bó ná gamhain ina dhoras inniu. Deir siad gur eascainí sagairt a rinne é
 
dorcha
Ba cheart duit dath a chur air sin a dhéanfadh an t-éadach buille dorcha
+
Dorchaíonn an dath sin éadach
TUILLEADH (1) ▼
Nuair a bheadh an t-éadach i ndáil le bheith bruite sa dath, chaití braon beag máistir síos air le go ndorchódh sé an dath (dathúchán)
 
Má ghníonn tú sin aríst, dornálfaidh mé thú nó go dtuga mé dath dubh ort leis an mbail a chuirfeas mé ort. Mura sonnta an mhaise dhuit é a chleiteacháinín
+
drad
Níl sé ag déanamh a dhath faoin domhan ach ag imeacht i gcónaí agus a phíopa ina dhrad aige
TUILLEADH (1) ▼
Is beag a bhéarfadh orm a rá suas lena drad gurb ise ba ciontaí luath agus mall. Déarfadh freisin, má chaintíonn sé dubh ná dath faoi
 
drámh
Níl a dhath ag gabháil liom ach seandrámhasaí brocach. Dheamhan a leithide de chóisir acu!
 
dreas 2
Is gearr a bheadh an gabha ag cur deise air sin. Thabharfadh sé goradh dhó sa teallach, agus ghabhfadh sé ina éadan ar an inneoin ansin, agus bheadh sé dhá ghreadadh nó nach bhfágfadh sé a dhath den dreas sin air. D'fheicfeá ag éirí dhó leis an orlaíocht é. Féadfaidh tusa an cleas céanna a dhéanamh, mura bhfuil tú ródhíomhaoineach
 
dris
Ní raibh mac an aoin bheo istigh ar an mbaile sin ariamh nach raibh chomh cantalach le dris. Is agamsa atá a fhios sin ón am a mbínn in mo bhuachaill ag M. S. Murach chomh maith agus a bhí mé ar mo mhaidí, is minic a gheobhainn daite é. Faltanas ar bith dhá mbíodh acu do Mh. S. ormsa a d'ídídís é, i ngeall go mba mé ba mhinicí a chastaí ina mbealach
+
Chonaic duine eicínt ag titim thar bord é. Is cosúil gur fhan sé ar thóin poill, arae a dhath ní fhaca siad ach cupla driúillín a tháinig ar an uisce. Deir siad go n-éiríonn an té a bhíos dhá bháthadh trí huaire, ach dheamhan ar éirigh dhó siúd más cóir aon aird a thabhairt ar an dream a bhí sa mbád. Nach ciotach a d'éirigh sé dhó an duine bocht. Ach ní leithne an t-aer ná an timpiste mar adúirt an ceann eile
TUILLEADH (2) ▼
Bhíodh muid thoir ansin thoir ar chúla na céibhe agus muid inár suí síos ann go mbeadh sé ina dhíthrá agus go bhféadfadh muid a dhul ag obair. Dheamhan a dhath féin a bhí call dúinn a dhéanamh nuair a bheadh sé ina lán mhara, ná ó bheadh leath tuilte féin aige, ach cead againn suí ansiúd ag caitheamh clocha sa bhfarraige agus ag breathnú ar na driúillíní ar an uisce. Ba é saol an duine uasail é a mhic ó
Buaileadh griúillín súí anuas díreach ar chaincín na sróine orm: dhá mba urchar é, ní fhéadfadh sé a bheith a dhath ní ba dírí
+
Dheamhan a dhath drochmhúineadh sa madadh sin. D'fhéadfá a bheith ag sá do láimhe siar ina bhéal ó mhaidin go faoithin agus ní theangódh sé léithe
TUILLEADH (1) ▼
Ní fhaca mise a dhath dá chuid drochmhúineadh ariamh — ní raibh sé drochmhúinte liom, pé ar bith céard a rinne sé le aon duine eile
+
Rinne sé é ar na drochóirí dó féin, agus bhí a shliocht air: ní fhaca sé aon lá den ádh uaidh sin amach. Bhí saibhreas na saibhreas aige an uair sin. Ba leis B. Bh., F., G. agus áiteacha thartu. Bhí dath gach bó ar shliabh aige, ach tháinig an díleá ar fad ar a chuid. Leáigh a raibh aige — deis beithígh agus eile — anuas ina ghlae ghlas. Sa bpoorhouse a fuair sé bás. Is deacair a rá nach olc an rud a dhul in aghaidh comhairle mhaithe
TUILLEADH (1) ▼
Shílfeá nach mbeadh breith aige ó inniu go dtí amárach go dtéadh sé ann. Ag strócántacht chuile lá ag iarraidh imeacht nuair a chonaic sé na gearrbhodaigh eile ar fad ag dealú leo. Sin é a raibh ag cur síos leis — Sasana. D'imigh sé faoi dheireadh ar na drochóirí dhó féin. Ní raibh sé leathbhliain imithe — an duine bocht — nuair a maraíodh é … i gCoventry an t-am a raibh na haeroplanes ag caitheamh anuas. Níor frítheadh a dhubh ná a dhath ná a thuairisc ariamh. Buaileadh an shelter. Ní raibh mac an aoin bheo istigh ann nár cniogadh. Níor frítheadh a gcnámha féin.
+
droim
Tá mo chuid talúnsa ar iarraidh anois, a mhuirnín. Ní iarrfaidh mise aríst go brách dhe ach leithead mo dhroma. Dheamhan a dhath eile
TUILLEADH (6) ▼
Dá mbeifeá ag dilleoireacht anois go headarshuth amárach ní thabharfaidh mise oiread tochas do dhroma dhuit. Mar sin, is fhearr duit éirí as in am. Níl maith ar bith é a chur i bhfad scéil. Dheamhan a dhath
An bhfeiceann tú droim na hiomaire agus gan a dhath ariamh fóid uirthi. Is geall le cráin é le ligean isteach i ngarraí
Chaith muid suas ina cora í i dtús bliana agus fágadh mar sin í. M'anam agus ná raibh ag an diabhal, i dtús na Bealtaine, nuair a bhí breith againn a dhul ar an bportach, go raibh sí (móin) ag éirí de dhromannaí a chéile agus an t-uisce ar fad fáiscthe aisti. Ní raibh a dhath ariamh le déanamh againn léithe ach a baint as a toirt agus a scaipeadh amach rud beag. Bhí sí ina snaoisín ar an bpointe
Ní raibh cóta mór ná a dhath orm agus bhí séideogaí tollta ann — gaoth a bhí ag éirí de dhroim seaca, arae bhí troigh seaca ar an talamh cupla lá ina dhiaidh sin. Ba í an oíche ba mheasa í sílim a raibh mé amuigh ariamh. Is beag bídeach nár deallraíodh mé
Thug sé breith is dá roghain dom margadh a dhéanamh liom lena díol faoina droim nó a meáchan. Facthas dom nach raibh mé ag fáil mo dhóthain dhá shásamh leis an méid a bhí sé a thairiscint dom uirthi faoina droim agus thug muid isteach sa yard í gur mheáigh muid í. Seacht gclocha déag gan a dhath aige ná uaidh a bhí sí ar a cois. Déarfá nach raibh aon chailleadh uirthi ina muic
Is aisteach an dath atá ar an lao a rugadh dó. Droimdhearg atá sé
 
Tá dromainn san iomaire. Chuir sé lán ar a lár, ach níor chuir sé a dhath ar na bruachannaí. B'fhurasta a aithinte dhom gurb in é an deis a bheadh orthu agus mé dhá bhfágáil aige. Tá smál eicínt ar an gceann céanna nach bhféadfadh sé tada a dhéanamh ceart
 
Nach é atá dronnach as an droim! Bheifeá ag gabháilt air sin go ndéanfadh Dia Diarmaid (nó dearmad) díot, agus ní ghoillfeadh sé a dhath air
 
druid 1
Níl a dhath ariamh farae le aghaidh na mbeithíoch anois agus gub (gurb) é dubhluachair na bliana atá ann. Ach amach anseo a ghabhfas sé sin rompu. Beithíoch ar bith a gheobhas call an tráth seo bhliain, tá a chnaipe déanta. Caillfear é amach anseo. Ní hé lá an tsneachta a gcailltear an druideoig chor ar bith, adeir siad
 
Caith suas thú fhéin de chosa ar duailín air. Is beag an stró a bheas air sin thú a iompar. Ní aireoidh a dhromán sin thú a dhath
 
dual 2
Sin dual de ghruaig mo mháthar go ndéana Dia trócaire uirthi! Nach breá an dath gruaige a bhí uirthi
 
Ní bheadh a dhath mairge air mé a dhúblú ar bhicycle. 'Sé an togha críochnaithe é
+
dubh 1
Dath dubh atá air — éadach agus eile
TUILLEADH (4) ▼
Cuirfidh mé dath dubh ort le mbuailfidh mé ort mura n-éirí tú as
D'fhága sé dath dubh air leis an lascadh a thug sé dhó
Tá dath dubh air leis an bhfuacht
Cinnfidh sé dubh is daite ort an oiread móna a bheith agat agus a chuirfeas go móin nua thú. Tuilleadh ghéar den diabhal agat! Róshantach atá tú ag an airgead. Ní raibh aon mhaith ann ach a díol as éadan — cinnfidh sé amach is amach ort srl. (is treise é ná cinnfidh sé dubh is dubh ort)