Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: deoir

Nualitriú Bunlitriú

deoir

—ainmfhocal, baineann

—fuaim: bíonn r caol ann go hiondúil, cé is moite den tuiseal ginideach iolra i ráití áiride ar nós ag sileadh na ndeor, ag folcadh na ndeor agus a leithidí. Ach r leathan atá i deora, deorachaí

mónóg; braon; sreabh; súmóg nó iarracht de lacht ar bith; striog.

+–

Deoir bhainne, deoir uisce, deoir fuisce, deoir bhláthaí, deoir bháistí, deoir sháile, deoir ola, deoir phetrol, deoir fhola srl. — mónóg de na rudaí sin

Níl deoir bhainne aici

TUILLEADH (5) ▼

Má mhaireann an triomach i bhfad eile, ní bheidh deoir uisce sa tír

Níor chaith sé aon deoir bháistí anois le mí

Níor chaith sé aon deoir bhiotáille anois le coicís

Níl deoir ola ag gabháil linn

Níor ól sé aon deoir phoitín le gabháil chun bliana

+–

Níl deoir fhola ann. Is furasta a aithinte é agus an dreach atá air

Fhóbair a bhfanfadh deoir ar bith fhola ann nár chuir sé

TUILLEADH (3) ▼

Shílfeá nach bhféadfadh deoir ar bith fhola a bheith fanta ann, leis an gcaoi a bhí air ag cur fuil sróine ar feadh an tráthnóna

Níor thug mé deoir fhola théis an leagan a fuair mé

Dá dtugadh sé deoir ar bith fhola dúirt an dochtúr go mba é a mhaith é — ach níor thug

+–

Ní thabharfainn deoir fhola le náire — bhí an-náire orm

Nuair a thosaigh sí ag géaraíocht orm, ní thabharfainn deoir fhola le náire

TUILLEADH (3) ▼

Chuir mé mo láimh in mo phóca agus dheamhan an sciúrtóg a bhí agam ach an scilling. Bhí an deoch ar an gcuntar, agus gan a luach agam. Dheamhan a dtabharfainn deoir fhola le náire

D'ionsaigh sé mé os comhair an phobail uileag. Níl ainm thoir ná thiar nár thug sé orm. Dheamhan deoir fhola a thabharfainn le náire

Anall leis go dtí mé os comhair a raibh ann. 'Tá tú agam,' arsa seisean. 'Thusa a dhíol an bhodóig liom a bhí tolgtha.' Fhóbair dhom titim i mbun mo chos. Ní thabharfainn deoir fhola le náire.

+–

Níor ól mé deoir ná blogam

Níl aithne deoir air, bíodh sé caite aige nó ná bíodh

TUILLEADH (5) ▼

Níor ól sé deoir ná blogam ariamh

Ara céard atá tú ag rá! Níl deoir ná striog ólta aige sin, más in é do scéal. Uair annamh a mblaiseann sé sin d'aon deoir

Oiread agus an deoir ní fhaca ar mo bhéal ó d'fhága mé seo go deireanach

An bhfuil aon deoir caite aige anocht. Má tá, aire dhaoibh a bhuachaillí. Beidh sé ag croitheadh na nguailní

Má tá sé siúd ag caitheamh aon deoir, ní foláir do na daoine a bheith ar a son féin. Déanfaidh sé mísc

+–

Ní bheidh aon deoir le déanamh aige théis na hoíche anocht — tá sé ag báisteach chomh trom agus go gcaithfidh sé uilig í anocht

Shíl mé nach mbeadh deoir ar bith le déanamh aige agus a bhfuil curtha aige le mí. Ach is cosúil nach bhfuil a dhíol aige fós di

TUILLEADH (5) ▼

Beannacht Dé dhuit! Ag tuaradh tuilleadh báistí atá tú! Dheamhan deoir ann nach bhfuil caite cheana aige, míle buíochas le Dia!

Ná caintigh ar bháisteach aríst go bhfeice tú ráithe ó inniu. Tá chuile dheoir san aer caite cheana aige, tá sin

Ná bac le bróga! Agamsa atá na bróga agus na bróga gan rath! Níl deoir amuigh nach bhfuil istigh acu. Níl díon an deoir féin iontu

Tá ainm tí aige. Ach go deimhin is ainm é. Níl an deoir féin amuigh nach bhfuil istigh aige

B'fhéidir go raibh cótaí díonmhara ann roimhe seo, ach ní ó tháinig an cogadh é. Tá ceann agamsa, agus ní fhágann sé deoir amuigh nach ligeann sé isteach

+–Tá sé ag silt na ndeor — tá sé ag sileadh na ndeor
Tá sé ag folcadh na ndeor — ag gol go trom

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Cén chiall an páiste seo a bheith ag silt na ndeor
"Mo dheaide bocht bocht agus maide faoina ucht agus é ag silt na ndeor" (Tomhais: an buntsop)
An deoir féin níor shil sí, théis go raibh a máthair os cionn cláir
Níor shil mé deoir beag ná mór
Tá na deora leis; tá deorachaí leis — tá sé ag gol
Is gearr uaibh anois a bhuachaillí!  Tá na deora leis
Dar brí an leabhair bhí deorachaí leis agus meacan an ghoil ina ghlór.  Chuirfeadh pionta amháin sa gcruth sin é chomh maith le scór

+–

Bhí an deoir faoina shúil — bhí an deoir ag briseadh faoina shúil

B'fhurasta a aithinte air go raibh sé diomdhach dhuit nach bhfuair sé cead a choise. Bhí an deoir faoina shúil

TUILLEADH (1) ▼

Is gearr an caoineadh uaithi anois. Tá an deoir cheana faoina súil, agus í chomh mór le fata beag

+–

Tá sé ag caoineadh agus gan deoir óna ghrua — in ainm is a bheith ag caoineadh; ach gan é a bheith ag caoineadh dháiríre

Níl gortú ar bith air sin. Is beag dhá chuid cluanaíocht é. Nach bhfeiceann tú ag caoineadh é agus gan deoir óna ghrua

TUILLEADH (1) ▼

Má théimse in t'éadan beidh scéal agat air. Tabharfaidh mise ábhar caointe duit feicfidh tú féin air. Ní ag caoineadh a bheas tú agus gan deoir ó do ghrua mar atá tú anois

+–

Bhí chuile dheoir dhár shil sí chomh mór le deoir aille — bhí sí ag gol go frasach, agus na deora san an-mhéid

Bhris an deoir faoina súil: deoir a bhí chomh mór le deoir aille

TUILLEADH (2) ▼

Thosaigh an créatúr ag smutaireacht chaoineacháin, agus níl aon deoir dá raibh uaithi nach raibh chomh mór le deoir aille. Scrúdfadh sí thú

Is mór an t-ionadh nach n-iarrfadh duine eicínt air éirí as an ngol. Tá chuile dheoir leis chomh mór le deora aille

+–

Sin deora aithrí atá leis — deora aiféala, nó deora a silfí de bharr peacaí

Tháinig sé amach ón misinéara agus deoir aithrí leis. Ach tá faitíos orm nach seasfaidh an aithrí i bhfad, ach a bhfeice sé aon deoir den fhear dhubh (an leann dubh)

TUILLEADH (2) ▼

Caitheann sí an lá ag bualadh a huchta agus deora aithrí léithe más fíor di féin, ach sin í an t-uisce faoi thalamh. Is breá uaithi geábh cúlchainte a dhéanamh má chastar léithe an té a éistfeas léithe taobh amuigh

"Trí mhí a mhair Oisín beo: trí bhrat a d'fhliuchfadh sé sa ló le deoir aithrí as a shúile, ó chuaigh sé ar aoibheantas agus ar staid na ngrást" (as Argóinteacht Oisín agus Phádraig)

+–Diabhal deoir a d'fhan ann ar an toirt — fuair sé bás tobann
Ar an dá luath is ar chuala sé an scéal, dheamhan deoir a d'fhan ann le briseadh croí

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Fuair sé bás.  Dheamhan deoir a d'fhan sa duine bocht
Dheamhan deoir a d'fhan inti.  Tá a sraith ar lár
Mura ndúna tú do chaiseal, dheamhan deoir a fhágfas mé ionat
Bí ar do shon féin ar T. Sh.  Dheamhan deoir a fhágfas sé in do chluais, ná cuid de dheoir
Bail ó Dhia ort.  Ní fhágfadh sé siúd deoir i M. Mh.  Is láidre é ná triúr mar é
Ní fhágfaidh sé deoir ann mura mbeidh sé ar a airdeall féin.  'Sé atá deas air
Níl deoir ina chluais.  Is breá an pháin é, dar príosta
Tháinig mé aníos an bóithrín agus fuair mé sínte ar an móinín bán é agus gan deoir ann
Bhí sé ina luí ó chluais go rioball thiar sa seomra, agus gan deoir ann i gcosúlacht.  Nach gránna an cleas d'aon duine é féin a chur sa gcruth sin lena sheanbholg tútach

+–

Níor fhága tú deoir ann — chniog tú in éineacht é — cárta a buailfí

Thug tú an-tsnaidhm do mo chuileata. Níor fhága tú deoir inti

TUILLEADH (2) ▼

Ní fhágfainnse deoir in do haon a hairt murach nár éirigh liom a bheith ar an taobh ceart díot

Chuaigh sé fhoisceacht mbeannaí Dia do do rí gan deoir a bheith ina chluais

+–

Tá na deora dubha ag teacht ar na fataí — na chéad spotaí dubha a theagas ar dhasachaí fataí sula gcaithríonn an dúchan (Achréidh)

Is gearr ó na fataí anois. Tá na deora dubha ar fáil. Dar príosta is maith luath atá sé ag teacht i mbliana le hais blianta eile

TUILLEADH (2) ▼

An bhfuil aon chuimhne agat a dhul ag sprayáil. Tá na deora dubha ar mo chuidse le cupla lá. Ba deacair dóibh gan a bheith ar aon nós. Nach bhfuil an uair ina moirt uilig

Tapaigh na deora dubha más leat fataí a bheith agat. Is mór an cam srón birín ar dhuine a dhul thar ghort agus a bhfeiscint isteach uaidh. Mo choinsias is dar m'anam, chuir siad le gaoth na gcnoc mé ansin thuas ar maidin inné

Féach freisin

→ blogam

deoir in iontrálacha eile (50+)

→ fearacht

Ólfaidh sé fhéin uilig é, fearacht an uair cheana. Dheamhan thiomanta deoir a fheicfeas aon duine go deo dhó (dhe) sin

→ fiosacht

Ba bheag a bhí le déanamh agat ól a thabhairt dó sin agus a fhiosacht duit nach dtabharfadh sé fhéin deoir do Dhia shúlach

→ fios

Fuair tú amach muise cé aige a mbeadh fios a labhartha. Ab é an gráiscín sin? Náireodh sé thú dhá mbeadh aon duine ann a mbeadh cás ar bith agat faoi. Meas tú céard adúirt sé an lá cheana agus N. R. anseo … ? Ní thabharfainn deoir fhola le náire

→ fliuch 1

Trí bhrat a d'fhliuchadh Oisín sa ló le deora aithrí as a shúile

→ fliuch 2

Déarfainn féin gur fliche an carraigín seo inniu ná inné, agus shílfeá nár buaileadh aon deoir bháistí air idir dhá am

→ focal

Bhí a fhios agam go maith ar an gcaoi ar las sí suas gur sciorradh uaithi a rinne an focal. Ní thabharfadh sí deoir fhola le náire. D'imigh an chaint uaithi uaidh sin amach

→ fothair

Tá an talamh chomh spalptha i mbliana agus nach mbeidh féar ná fothair ann mura bhfuil ag Dia. Níor buaileadh aon deoir bháistí ar an talamh ó Lá Bealtaine

→ fág i

Ní fhágfaidh mé deoir ionat mura stopa tú — maróidh mé thú

→ fáideog

Ní raibh de sholas againn le theacht amach as ach solas fáideoige. Diabhal a mbeadh de chailleadh uirthi sin fhéin ach nach raibh aon deoir ola mhór againn le cur uirthi. Sin é a d'fhága inár mbambairne muid

→ féar

Níor shiúil sé talamh ná féar aon mhac is mí-ásaí ná P. má bhíonn aon deoir caite aige. Bíonn coinneal ina shúile nó go n-aimsí sé duine eicínt

→ caidéis

Deir siad gurb é S. Bh. ba chiontach léithe sin. Fuair sé caidéis di gan aon bhail ó Dhia a chur uirthi. Ba é ráite chuile dhuine go raibh drochshúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ón lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair agus a muintir ag strócántacht lena fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. agus é a thabhairt chun láithreach go gcuireadh sé bail ó Dhia fliuch uirthi.

→ cantáil 1

Seo é an saol a bhfuil an chantáil ar an bpoitín, dheamhan deoir a shroichfeadh duit mura mbeadh sé i bhfocal agat mí roimh an am.

→ carcair

Dhá mbeifeá amuigh ar an gcriathrach ar maidin d'aithneofá an áit a mbeadh carcair ghiúsaí arae ní bhíonn deoir drúchta os a cionn. Nach aisteach an t-adhmad í! (Sin é adeirtear)

→ coimhthíos

Ghlac sí coimhthíos liom, agus ní thálfadh sí deoir dhom. D'aithin sí in mo strainséara mé.

→ baile

Sin é fhéin baile na gortan. Ní thabharfaidís greim ná deoir do Dhia shúlach ariamh, murar thug Cáit seo thiar aon sciorta den fhéile léithe ann (pósadh Cáit ann go gairid roimhe sin)

TUILLEADH (1) ▼

Fan i bhfad ó bhaile go lige sé siúd faoi, nó má bheireann sé ort, dheamhan deoir a fhágfas sé ionat.

→ bannaí 1

Mise i mbannaí gur thug tú ól don tsúdaire sin, go maith agus nach dtabharfá deoir ar bith do dhaoine is mó scéal ná é.

→ bealach

'Sé mo chlochneart é má tá díol an bhealaigh de phetrol agam, tá sé chomh maith dhom scaird a chur isteach anseo faitíos go mbeadh muid ina (ár) mbambairne aríst agus gan aon deoir le fáil.

TUILLEADH (1) ▼

Níor cheart do na bealaí sin suas a bheith folamh gan deoir eicínt a bheith iontub.

→ bealaigh

Níl neart aige deoir ar bith báistí a chaitheamh nach mbíonn an bóthar sin chomh bealaithe agus nach mbíonn sé in araíocht ag duine siúl air mórán leis.

→ cniogaide

Deir siad nach mbeadh call duit a thabhairt do dhuine ach cniogaide sa gcamóig ara agus nach bhfágfá deoir ann.

→ coiric

Dá mbeadh aon deoir sa gcoiricín aige siúd, bheadh scéal agat air, deirimse leat.

TUILLEADH (3) ▼

Is drochmhúinte an éadáil aon araoid a chur air siúd má bhíonn aon deoir sa gcoiricín aige go háirid.

Ní túisce deoir ar bith sa gcoiric aige, ná seo ag bollaireacht agus ag glaomaireacht agus ag cothú achrainn é.

Níl cinneadh ar bith leis má bhíonn deoir ar bith sa gcoiricín aige.

→ craobhmhúraíl

Tá sé ag craobhmhúraíl againne ó mhaidin, agus dúradh liom nár chaith sé deoir anseo. Sin é an chaoi a mbíonn sé. Caitheann sé báisteach an-leatromach i gcónaí an tráth seo bhliain — caitheann sé in áiteachaí í, agus téaltaíonn sí thar áiteachaí eile

→ craobhmhúr

Dheamhan foscadh ná dídean a bhí agam thuas ar leiceann na sceirde agus buaileadh chuile dheoir ariamh den chraobhmhúr sin orm. Séard a bhí do mo spadhradh ar fad, go raibh sí ag titim mar bheifí dhá dóirteadh as criathar, agus bhí sé ina scalladh gréine síos uaim ag an bhFh. B. Níor fhága M. Ph. an portach, agus bhí sé chomh tirim agus dá mba amach ar leaba chlúmhaigh a d'éireodh sé, agus mise in mo líbín.

→ créatúlacht

San am ba mhó a raibh sé ag déanamh créatúlachta ar a chuid tionóntaí, leagadh dhá chapall é agus é ag fiach lá. Ón lá sin amach, níor ól sé aon deoir bhainne sláinte. Bhuail aicíd eicínt é dlúth ina dhiaidh, agus shaothraigh sé an bás go maith.

→ cúl

Chomhuain is mhair an tseanmhuintir, dheamhan deoir tae a d'fhéadfaí a ól sa teach thar cheann de ló, mura n-óltaí ar chúla téarmaí go díreach é. Fataí a d'fhaigheadh na fir fánaí a bhíodh acub ar a mbricfeasta. Cén bhrí ach tae i chuile theach sa tír an uair chéanna.

TUILLEADH (1) ▼

Ní choinníonn aon teach ósta anois é (an poitín) mura gcoinnídís ar chúla téarmaí é go díreach. Ar ndóigh, dá bhfaightí amach go ndíolfaidís aon deoir dhe, bhainfí cead díolacháin uileag dhíobh, agus ba mhaith an ceart é freisin.

→ beo 1

Tá mo chomhairleachan faighte agam anois, agus ní in aisce é ach an oiread. An dá lá is beo mise aríst, ní bhlaisfidh mé d'aon deoir óil.

TUILLEADH (3) ▼

Bhí na criathraigh sin suas beo le póilíos le cupla lá, ach dhá fheabhas dhár shaothraigh siad é, chinn orthub aon deoir phoitín a fháil ina dhiaidh sin.

Má tá aon deoir le fáil in áit ar bith beo, gheobhaidh sé siúd é, nó ní cheal a shaothraithe é ar chuma ar bith.

Seachain Dia aithnítear! Deir siad dá gcuirtheá biorán thríd an áit a mbeadh an t-éasc beo ionat nach bhfanfadh deoir fhola ionat nach dtiocfadh.

→ beo 2

Dheamhan deoir a ólfas sé aríst adeir sé, lena bheo ná a mharbh.

→ binse

Bhí jug fuisce leagtha ar an mbinse agus é fhéin ag baint corrshúmóg as, ach ba bheag an lua a bhí aige, aon deoir a thabhairt d'aon duine eile.

→ biorach 2

Deir tú leis an suc de lao sin nach leagfadh smut ar aon deoir bhainne ó cuireadh an bhiorach air. Ach ólfa sé ar ball é, feicfidh tú fhéin air, nuair a theannfas an t-ocras leis.

→ blogam

Níor ól mé deoir ná blogam inniu (téann deoir agus blogam le chéile).

TUILLEADH (1) ▼

Dheamhan thiomanta deoir ná blogam a chuaigh ar mo bhéal ó mhaidin.

→ bocht 1

"Mo dheaide bocht bocht agus a mhaide faoina ucht agus é ag sileadh na ndeor ó mhaidin go neoin; mo dheaide bocht bocht agus a mhaide faoin ucht, agus é ag sileadh na ndeor agus ag ól dí as tobairín na féasóige" (Dhá leagan ar an tomhais atá ar bhuntsop)

→ bollaire

Níl neart ag an mbollaire blaiseadh de dheoir ar bith nach bhfuil a sheacht ndíol le rá aige.

TUILLEADH (1) ▼

Fhóbair go mb'éigean an bollaire fada sin ag P. Mh. a cheangal ann le díocas achrainn. Is maith an scéal do chuid de na daoine gur hannamh a éiríonns aon deoir leob. Murach gur hannamh, níor mhór fairsinge a ligean ar Bhéal Átha na Sluaighe (Béal Átha na Sluaighe — is ann atá áras na ngealt. Duine a mbíonn saochan air, agus a chuirtear go dtí an gealtlann, deirtear gur "cuireadh go Béal Átha na Sluaighe é" nó "go ndeachaigh sé go Béal Átha na Sluaighe" nó gur "cuireadh soir é, slán gach áit dá n-insítear é, agus gach duine dhá gcloisfidh é!")

→ bruach

Tá an bruach thoir amuigh againn ach tá faitíos orm go gcaithfidh an bruach thiar fanacht ar an bhfaraor géar. Má chaitheann sé deoir ar bith báistí, ní bheidh an cosán in araíocht é a shiúl ag an duine fhéin, ní áirím ag asal.

→ buimbiléad

Chuir sé buimbiléad de bharr ar an gcruaich choirce a ólfas chuile dheoir faoin aer — slogfaidh an barr a chuir sé ar a gcruaich choirce chuile dheor bháistí dhá gcuirfidh sé, níl an ceann bioraithe chor ar bith aige i riocht is go silfeadh sí nó go dteilgfeadh sí an bháisteach di

→ bólaí

Níl aon deoir phoitín beag ná mór anois sna bólaí seo ó chuir na misinéaraí cúl air.

→ aer

Níor shéid sé deoir as aer nach bhfuair mé — fuair mé an bháisteach ar fad

TUILLEADH (4) ▼

Níl deoir as aer anois; níl braon, sileadh, snig, as aer anois — níl sé ag báisteach.

Ní chuirfidh (shéidfidh, chaithfidh srl.) sé deoir as aer anocht.

Tá sé triomaithe anois. Níl sé ag cur deoir as aer

Ní chorródh sé amach dhá mbeadh deoir as aer.