Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: grán

+

→ fearadh

Gheobhaidh tú fearthainn agus fearadh gráin anois. Is furasta a aithinte ar an spéir é. Ní thaitníonn na léasáin sin chor ar bith liom

TUILLEADH (1) ▼

Níl áireamh ar bith ar ar chaith sé d'fhearthainn agus d'fhearadh gráin le coicís anuas. Duine ar bith a bhí ag obair ar bhóithrí ar chuma ar bith, fuair sé faoi na foraí é

→ fáinne

Ní bhíonn aonach ar bith anois ann nach mbíonn sé ag gearradh fáinní agus ag ullmhúchan achrainn. Is cosúil go bhfuil an-mheas fir aige air fhéin. M'anam muise go gcasfar duine eicínt dhó a chuirfeas gráin aige ar an obair sin

→ coirigh

Tá an ghráin shíoraí saolta aici ar C. Mhór. Dheamhan lá ar bith nach gcaitheann sí scaitheamh ag coiriúint uirthi.

→ cothromacan

Uair bhreá a thiocfas as an bhfearthainn agus as an bhfearadh gráin seo, agus ó thiocfas sé ar bhreáichte chor ar bith, gheobhaidh tú tamall di. Tá air (aige) uair bhreá a thabhairt uaidh go ceann fada anois. Cothromacan síne na haimsire, nár chuala tú ariamh é.

→ bealach

Dhá mbeadh a fhios aige go raibh an bealach sin léithe, is dóigh nach bpósfadh sé í. Ach deir siad go bhfolaíonn grá gráin.

→ breallach 1

Is mór an t-ionadh go dtiocfadh sé i láthair comhluadair ar bith le na seanbhreallachaí stiallta salacha atá air! Is mór an ghráin iad!

→ breá

Nach breá go labhrann sibh leis má tá an oiread sin gráin agaibh air?

→ seanbhreacán

Níl aon seanbhreacán faoin saol — léinteachaí, pluideogaí, stocaí, agus cabhaileannaí — nach aici atá. Shílfeá go mb'fhearr dhi iad siúd a thabhairt do cheannaí nó iad a chaitheamh amach, ná iad a fhágáil ansiúd ag déanamh gráin duibh.

→ anam

Ba dona na fir iad, agus an ghráin a bhí acub air, gur lig siad a anam leis chomh réidh sin.

→ frapa

Is fadó ariamh nach mbeadh druid aige sin murach a bhfuil de fhrapaí ag dul faoi. Ní túisce suaimhnithe é ná a thosós ceann an réitigh seo thoir aríst ag borradh leis. Is maith an fáth: tá sé dhá choinneáil saighdte in éadan na Micilíní, mar tá an ghráin aige féin orthu, ach ní ligfeadh an faitíos dó drannadh leo ina dhiaidh sin murach an "bulaí" mór

→ fóin

Sílim go gceannóidh mé gunna gráin. Is iomaí fóint a dhéanfadh gunna. Ní bheifeá lá ar bith gan anlann

→ fuath

Théis go raibh siad ina dhá gcuid déag le chéile, níl beirt ar bith is mó gráin ar a chéile ná iad anois. Ar ndóigh ní bhíonn grá dhá méid nach mbíonn fuath dhá réir. Deir siad é

→ fuar 2

Is millteach an aimsir í le fearthainn agus fearadh gráin. Lá fuar deallraithe é an lá inniu aríst

→ dea-bhéal

Tá chuile shórt air ach dea-bhéal. Chuirfeadh sé an ghráin ort a bheith ag éisteacht leis. Na hailt a bhí a leathnú ar an ngiall aige

+

→ dearg-ghráin

Tá an dearg-ghráin aige orm

TUILLEADH (1) ▼

'Sé mo dhearg-ghráin an cineál dráimh a leagas tú — cuireann sé olc orm

→ deatach

Tá deatach dhá bhaint as na sionnaigh ó tháinig fear an ghunna ar an mbaile. Is géar a theastaigh sin uathu. Bhí an áit bánaithe acu. Sin é an gléas anois orthu: neart gráin a chur iontu

→ deireadh 1

Rinne sé é faoi dheireadh thiar thall nuair a bhí muid sáraithe ag tuineadh leis. Má rinne féin, ní mórán slaicht a chuir sé ar a shaothar. Is mór an ghráin é. B'fhearr liom gan déanamh é anois!

→ diachair

Nach diabhaltach an diachair atá ort nach ligeann de do chuid cumadóireacht. Tá an fear bocht thar bharr a chéille agat. Cén bhrí ach picil a dhéanamh de ghrán seagail! Is lad thú!

+

→ diaidh

Bhí an oiread ólta aige agus nach raibh sé in ann éirí, ach bhí sé ag imeacht i ndiaidh a thónach ar fud na cisteanaí, agus in ann a dhul go dtí an leathbhairille. Ba ghráin shaolta é.

TUILLEADH (1) ▼

Bhí mise lá thiar i dT. an Fh. agus mé ag tóraíocht áit a dtugann siad an D. D. air. Casadh seanfhear dom ag crosbhóthar ann. Seanfhear breá gaelach i gcosúlacht. 'Cén áit anseo a bhfuil an D. D.,' adeirim féin. An bhfuil a fhios agat cén freagra a thug sé orm. Is beag bídeach nár thit mé as mo sheasamh. Cén bhrí ach seanfhear mar é. 'Téirigh i ndiaidh do shróine,' adeir sé, 'agus déanfaidh sí eolas duit.' 'Ná raibh maith agat, agus ní hé amháin,' adeirimse … B'fhearr ná sin an rud a chuala mise ag fear as D. Fh. a tháinig ag damhsa thuas tigh Mh. Bh. Bhí an ghráin shíoraí ag M. B. ar fhear ar bith taobh thiar den Ch. Shaighid muid fhéin i bhfear Dh. Fh. é. 'Céard a chas thusa anseo i ndiaidh do mhullaigh,' adeir M. B. 'Ní i ndiaidh mo mhullaigh a casadh ann mé, ach i ndiaidh mo ghléis,' adeir an fear aniar

→ diogáil

B'éigean dom na cearca fré chéile a dhiogáil inné. Ba mhór an ghráin iad timpeall tí agus chomh cuileach agus a bhí siad

→ doiligh

An rud is doilí le duine ná a bhás, cá bhfios dó nach é lár a leasa é. Is minic a chuala tú ariamh é. Ba in é a fhearacht ag Bríd é. Bhí a muintir ag iarraidh a cur soir tigh J. Ph., agus bhí gráin an tsaoil aici air, arae bhí sí "ag comhrá" le mac a bhí anseo thiar ag C. Ní Ch., agus séard a bhí sí féin ag iarraidh a dhéanamh éalú leis go Meiriceá. Ach fuair a muintir amach uirthi é, agus théis go leor anonn is anall chuaigh sí tigh J. Ph. Níl aon bhean sa taobh seo go Gh. inniu atá ina suí chomh te léithe. Tá deis agus talamh aici. Tá postaí ag a clann. Déarfá go raibh an t-ádh uirthi ceart. An fear a bhí sí féin ag iarraidh a phósadh, maraíodh i Meiriceá é leathbhliain théis a dhul ann dó

→ dosadán

Tá dosadáin móra raithní ag fás thríob. Is mór an ghráin iad

→ doscúch

Ná bí doscúch le na putaí a mháistir. Is dona an rud a bheith ródhoscúch leo. Glacfaidh siad gráin ar an scoil uilig … Níl mé dhá shamhailt leat a dhuine chroí. Dar a shon go n-abróinnse go raibh tú drochmhúinte, ach bíonn na putaí ag banrán ina dhiaidh sin

→ drandal

Ní beatha mhaith don drandal iad sin. D'íosfainn iad murach amháin: faoi cheann chúig nóiméad, bheinn ag screadach ar fud an tí le daitheachaí. Sin é mo ghráin ar sweets

→ dubh 1

Déanfaidh an t-éadach grán dubh má fhágann tú ansin é (fc. grán)

→ déan 1

Rinne a raibh ann grán dubh (fc. grán)

→ déistean

Chuir sé gráin agus déistean ar a bhfaca ariamh é agus é ag ithe. Is fiú ór muic lena ais

+

→ díobhálach

Tá an ghráin dhíobhálach aige ar an ól ─ an ghráin shíoraí shaolta; an dearg-ghráin. Níor chuala mé ach leis an bhfocal gráin é

TUILLEADH (8) ▼

Tá an ghráin dhíobhálach aige orm. Is luar leis mé ná an sioc a lobhfadh na fataí

Beannacht Dé dhuit! Tá an ghráin dhíobhálach aige sin ar an dream thuas, ní nach ionadh. D'imir siad ceart críochnaithe air an uair siúd faoin uachta.

Chuile bhall aige muise ach é sin. Tá an ghráin dhíobhálach aige air. Ná déan a shamhailt leis. Leagfadh sé é

Tá an ghráin dhíobhálach agam ar nathaíocht den tsórt sin. Ag iarraidh a bheith ag flithmhagadh faoi chuile dhuine agus nach bhfuil dóigh mhagaidh ar bith sa tír is mó ná é féin

Scread mhaidne air, an smaoiseachán! Tá an ghráin dhíobhálach agam ar a phus mór. Ní bhíonn ádh ná amhantar orm in áit ar bith dhá gcastar liom é

Bhíodh an ghráin dhíobhálach aige sin ar mhná fadó. Ní bheadh gair ar bith agat a dtarraingt anuas os a chomhair. Ach chuir na Cáiteannaí an chluain Mhuimhneach air. Is ann atá móin dhá dó dhó anois. Is beag é a fhoghail i ngort ná i ngarraí ó thaithigh sé sa teach sin

Tá an ghráin dhíobhálach acu ar an talamh thuas anois. Ní fhanfaidh siad ala na huaire ann mura mbeidh duine eicínt ag fosaíocht leo. Shílfeá muise gur maith an túmsacht (tiomsacht) atá ann fós. Uabhar atá ar na diabhail!

Bhí an ghráin dhíobhálach aige féin agus ag an sagart ar a chéile go dtí le fíorghairid ach tá siad ina dhá gcuid déag le chéile anois ó phós sé. Tá an ágóidín de bhean siúd aige in ann duine ar bith a bhréagadh. 'Sí atá deas air! Ar ndóigh caitheadh sí crúib airgid aige agus bréagfaidh sin é. Níl aon ghnaíúlacht ann anois ach an t-airgead

→ díomhaoineach

Níor rugadh ariamh aon fheithideach is díomhaoiní ná is lú déantús maitheasa ná é. Chuirfeadh sé an ghráin chríochnaithe ort ag breathnú air sa ngarraí.

→ dóigh 1

Beannacht Dé dhuit! Bhí sé chomh maith ligean dó. Tá a chuid scoile sin ar iarraidh anois. Féachadh dóigh agus an-dóigh leis, ach b'aon mhaith amháin é. Buaileadh dual na droinne air, fuair sé éadach nua; bicycle, sweets, chuile mhíle rud. Ghabhadh sé ann lá nó dhó, ach ghlacadh sé an ghráin ansin uirthi aríst, agus do cheann fine ní chuirfeadh amach é. Bhí S. ag rá go ndíbreodh sé amach ar an móin i mbliana é agus go mb'fhéidir go múinfeadh sin é

→ dúil

Ní bheadh aon mhaith aige ann go bhfaigheadh sé an píopa. Fuair sé faoi dheireadh agus faoi dheoidh é le chuile sháraíocht. Chuaigh sé ar a chaitheamh nó gur chuir sé urlacan air féin leis. B'éigean a thabhairt abhaile. Bhíodh fonn múisce air le chuile choisméig. Cuireadh a chodladh é. Uaidh sin amach, níor éiligh sé an píopa. Ghlac sé an ghráin air. Chuir sin den tobac é. Bhain sé an dúil as go ndeachaigh sé i dtalamh

→ dúlaí

Níor chaith sé aon ghráinne tobac ariamh ach tá sé an-dúlaí sa snaoisín. Is mór an ghráin é. Ní fheicfidh tú in áit ar bith é gan an bosca salach sin tarraingthe amach aige, agus smaois chomh rua air!

→ téigh ar

Éirigh as an gcaint sin anois. Is mór an ghráin é seo thall má théann sé ar gháirsiúlacht, agus ní mórán tsiocair a bhíos uaidh

grán (44)